بَمپور یکی از شهرستان های استان سیستان و بلوچستان است که در منطقه بلوچستان واقع شده است. بمپور دارای آب وهوای گرم ومرطوب است که دارای تابستانی طولانی و میانگین دمای آن در تابستان از ۴۰ درجه سانتی گراد بیشتر است. می‌توان گفت که بمپور از لحاظ تاریخی یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران به‌شمار می‌رود. براساس کاوش‌هایی که در اطراف شهر بمپور صورت گرفته‌است تاریخ پیدایش آن به زمان ساسانیان واشکانیان بر می‌گرددالبته همچنان این تحقیقات ادامه دارد در خرداد ماه ۱۳۸۷ سازمان میراث فرهنگی ایران اعلام کرد محوطه باستانی را در اطراف بمپور با وسعت ۱۵۰هکتار کشف کرده‌است که کاوشها در آن همدوره بودن آن با تمدنهای شهر سوخته وجیرفت نشان می‌دهددر دوره معاصر هم تا پیش از سال ۱۳۷۰ بمپور بزرگترین بخش کشور بود که از آن بخشهای بزمان، فنوج، دلگان، ولاشارمنشعب شدند، شهر داری بمپور هم هم‌زمان با شهرهای سمنان، یزد، وکهکیلویه تأسیس شده‌است از نقاط دیدنی آن هم می‌توان به ارگ بمپور ورودخانه بمپور اشاره کرد. بَمپور، بخش و رود و شهر و قلعه‌ای ویران در استان سیستان و بلوچستان.
پیشینه تاریخی شهرستان بمپور
از تاریخچة شهر بمپور و مناطق روستایی آن پیش از اسلام، اطلاع چندانی نداریم، به نوشتة لسترنج (ص ۳۵۳)، بمپور همان شهری است که مقدسی (ص ۴۷۵) در قرن چهارم از آن به نام «بَربُور» در مکران نام برده‌است. در ۲۸۳، یعقوبی (ص ۲۸۶) می‌نویسد: «سپس بسوی بل و فَهرَج» می‌روند که احتمالاً «بل» همان «بربور» مقدسی و بمپور کنونی است؛ بمپور در حدود شش کیلومتری فهره (فهرج) قرار دارد. به نوشتة وزیری کرمانی (ج ۱، ص ۴۲۲–۴۲۳)، بمپور پیش از استقرار قراختاییان در کرمان و مکران (۶۱۹–۶۳۲)، به دست سپهسالار ملک زوزن شجاع الدین ابوالقاسم اَعور زوزنی افتاد. شجاع الدین هنگام یورش بُراق حاجب به کرمان کشته شد و مکران (از جمله شهر بمپور) به دست قراختاییان افتاد (حمدالله مستوفی، ص ۵۲۸–۵۲۹). در ۸۴۵، ولایت بَن پور (بمپور) را حاجی محمد غارت کرد (عبدالرزاق سمرقندی، ج ۲، جزء ۲، ص ۷۶۷). در ۱۰۲۱ گنجعلی خان زیک، حاکم کرمان، به ولایت بَن فَهل (بمپور) لشکر کشید و قلعة بن فهل را، که در آن هنگام دارالملک بلوچستان و مکران شمرده می‌شد و در دست حاکم محلی بود، تصرف کرد (اسکندر منشی، ج ۲، ص ۸۶۱–۸۶۲). ظاهراً از دورة صفویه به بعد، نام بمپور در کتاب‌های تاریخی مدتی «بُن فهل» ضبط شده‌است. در ۱۱۴۹، به نوشتة محمود همت، قلعة بمپور هفت رشته قنات و حدود ۲۰۰، ۱ خانوار داشته‌است (ص ۱۹۲). در این هنگام، بم و مضافات آن در دست حاکمِ نیمه مستقل محلی، ملک شیرخان از نژاد صفاریه، بود (وزیری کرمانی، ج ۲، ص ۶۵۹). در این زمان، شهر عمدة مکران و بلوچستان بمپور، و حاکم آن تابع والی کرمان بود (بارتولد، ص ۱۶۹). پس از شیرخان پسر او، ملک اردشیر، صاحب بمپور شد، اما سپاهیان نادر بم را محاصره کردند و او ناگزیر تسلیم، و خراجگزار نادر شد (وزیری کرمانی، ج ۲، ص ۶۶۴). پس از قتل نادرشاه در ۱۱۶۰، حاکم بلوچستان نصیرخان پسر دوم عبدالله خان، نخست با احمدخان دُرّانی افغان به جدال پرداخت و پس از شکست از او اقتدار وی را به رسمیت شناخت. اما بعداً قدرتی به هم رساند و اقتدارش تا بمپور توسعه یافت. نصیرخان در ۱۲۰۹ درگذشت و حکومت بلوچستان دوباره خانخانی شد.
دیدنی های بمپور
رودخانه بمپور
رودخانه بمپور یکی از رودخانه‌های دائمی و پرآب بلوچستان است که از ارتفاعات کارواندر که در ۱۲۰ کیلومتری شمال شرقی ایرانشهر واقع شده، سرچشمه می‌گیرد. شاخه‌های عمده رودخانه بمپور عبارتند از کارواندر، ایرندگان و دامن که پس از پیوستن به یکدیگر و مشروب نمودن روستاهای اطراف و همچنین رسیدن به سد بمپور، کلیه اراضی سد بمپور را مشروب نموده و بقیه آب این رودخانه به ریگ‌زارهای جازموریان می‌ریزد.
باغ خالصه بمپور
این باغ و ساختمانهای داخلی آن در قسمت منتهی الیه خیابان بخشداری و در ضلع جنوب شرقی قلعه بمپور قرار گرفته است. باغ تاریخی خالصه بمپور از جمله بناهای زیبا و ارزشمند استان سیستان و بلوچستان است كه قدمت آن به اواخر دوران قاجاریه و اوایل پهلوی می رسد. باغ خالصه و ساختمانهای داخلی آن در قسمت منتهی الیه خیابان بخشداری و در ضلع جنوب شرقی قلعه بمپور قرار گرفته است. این باغ بر جای مانده از باغهای خالصه گذشته است كه اكنون قسمتی از تاریخ منطقه بمپور را با خود به همراه دارد، چرا كه این باغ برای حاكمانی كه در مواقع مختلف از زمان اشكانیان تا پهلوی بر قلعه حاكم بودند، دارای اهمیت بسیاری بوده است. بیشترین اهمیت باغ خالصه مربوط به اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی كه یك ساختمان تقریباً عظیم قسمت حاشیه غربی باغ بنا گردید و تمام غلات و باج و خراجی كه از مردم منطقه گرفته می شده، در این انبارها به مساحت حدود ۱۰۰۰ مترمربع ذخیره می شدند. این باغ زیبا با توجه به قدیمی بودن دارای سیستم آبیاری به شیوه جدول كشی بوده كه دور تا دور باغ در حال حاضر موجود است.
ارتباط تمام شبكه ها به مركز كه به یك حوض به قطر ۹ متر ختم می شوند و درختكاری در كنار این شبكه ها، با درختانی مانند نخل، گز و سدر، زیبایی خاصی را به باغ داده اند. باغ خالصه بمپور در حال حاضر هیچ نشانه ای از آن زیبایی های گذشته را ندارد و به خرابه بدل شده است و بناهای موجود در آن جزو آثار ثبت شده میراث فرهنگی است كه مرمت بخشهای از آن آغاز شده است. این بنای ارزشمند به شماره ۲۸۴۴ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.
قلعه بمپور
اين قلعه که در 24 کيلومتری غرب ايرانشهر و در جوار شهر بمپور قرار دارد و به عنوان معروف ترين و در عين حال مهم ترين قلعه در سراسر بلوچستان محسوب می شود بر فراز تپه ای مصنوعی در استان سيستان و بلوچستان بنا شده است. هر چند مردم بلوچستان بر اين باورند که اين قلعه توسط نادرشاه افشار ساخته شده و با وجود اين که نادر اجازه ساخت قلعه ای را در منطقه بمپور به «نصيرخان براهويی» داد اما بنای قلعه بمپور بسيار کهن تر از آن است.
قلعه بمپور در گذشته يکی از استوارترين پناهگاه های بلوچستان به شمار می رفته است، درباره تپه و قلعه واقع شده بر روی آن تحقيقات متعددی صورت گرفته از جمله «فرانسوا بالسانی»، محقق فرانسوی و معاون آکادميک امور درياهای فرانسه در سال 1335 شمسی از قلعه بمپور ديدن کرده و معتقد است: «آثاری که من در قلعه بمپور به دست آوردم، طبق نظر متخصصان موزه لوور فرانسه، حداقل مسبوق به دوره ساسانيان است». دکتر «بئاتريس دوکاردی» محقق و باستان شناس انگليسی نيز در سال1966 ميلادی درباره اين منطقه مطالعه کرده است و می گويد: «اشيا و ظروف به دست آمده در تپه باستانی بمپور از نظر تاريخی، تمدن اوليه سرزمين بلوچستان غربی را در اين منطقه ثابت می کند و اينکه اين تمدن به منزله واسطه ای ميان تمدن های غربی ايران و تمدن کهن سند پاکستان بوده است».
قسمت فوقانی قلعه ارگ و حاکم نشين بوده است. بلندی تپه از صحن پايين بيشتر بوده به حدی که نفوذ به داخل ارگ برای مهاجمان به علت بلندی و شيب تند تپه، کار ساده ای نبوده است.
مشخص است که استقرار قلعه در بالای تپه، برحسب تصادف انتخاب نشده است، زيرا اين تپه به گونه ای به اطراف مشرف شده که محال است يک مهاجم دور از چشم نگهبانان به قلعه بمپور نزديک شود. به همين دليل به نظر می آيد قلعه بمپور يکی از قلعه های نظامی قديمی و مهم آسيا و خاورميانه است.
علت نام گذاری اين منطقه را به بمپور در برخی از افسانه های محلي مربوط به بهمن (پسر اسفنديار) می دانند که اول بهمن پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبديل شده است. براساس اظهارنظر بسياری از فضلای ايران و به استناد کتاب های تاريخی در قديم الايام اين محل را «بن پهل» می ناميده اند که به معنی شهر آخر است.
با بررسی آثار مکتوب گذشتگان در می يابيم که نام باستانی اين محل «بن پهل» بوده که با گذشت زمان به بن فهل، بن فول، بن فور، بن پور و به بم پور (Bom pour) تغيير نام پيدا کرده و امروزه فارسی زبانان به اشتباه آن را بَم پور (Bam pour) تلفظ می کنند.
