كاخ ورسای از جاهای دیدنی فرانسه و فضای سبز اطرافش با ٨٠٠ هكتار وسعت، ٧٠٠ اتاق، ١٢ مایل جاده، ٢٠٠ هزار اصله درخت، ۵۰ فواره، ۲۱۵۰ پنجره، ۶۷ راه‌پله، ۶ هزار تابلوی نقاشی، ۱۵۰۰ طراحی، ٢١٠٠ مجسمه و ۵ هزار قطعه مبلمان، پس از بیش از سه قرن كه از زمان ساخت آن می‌گذرد هنوز چشم هر بازدیدكننده‌ای را خیره می‌كند.
كاخ ورسای كه ولتر آن را «شاهكار سلیقه بد و عظمت» خوانده بود، در عرض چند دهه و بر اثر حسادت لوئی چهاردهم به كاخ یكی از وزرایش، در شكارگاه سلطنتی فرانسه ساخته شد. لوئی چهاردهم در سال ۱۶۸۲، به همراه قسمت اعظم دربار و اطرافیانش جمعا در حدود ٢٠ هزار نفر به كاخ ورسای نقل مكان كرد. معاهده ورسای که به جنگ جهانی اول پایان داد در این کاخ عقد شده است. این معاهده یکی از ننگین‌ترین معاهدات در تاریخ آلمان است.
تاریخچه کاخ ورسای
بر اساس مدارک تاریخی آثار وجود کاخ در دهکده ورسای به حدود سال ۱۰۳۸ میلادی بر می‌گردد. اما این کاخ جایگاه رسمی و سلطنتی نداشته است. بعدها از دهکده ورسای به عنوان شکارگاه استفاده می‌شد. به همین منظور لویی سیزدهم دستور ساخت بنایی را در این شکارگاه در سال ۱۶۲۴ داد. این شکارگاه به وسیله «فیلیبرت لروی» طراحی و به وسیله سنگ و آجر سرخ ساخته شد. لوئی سیزدهم معمولا در جنگل‌های اطراف دهكده ورسای در حومه پاریس به شكار می‌رفت و در سال ۱۶۲۴ دستور داد تا كلبه شكاری در این مكان ساخته شود.
هنگامی كه لوئی چهاردهم در سال ۱۶۶۰ به قدرت رسید، به جستجوی مكانی در نزدیكی پاریس اما دور از هیاهوی شهر برآمد تا كاخ سلطنتی عظیمی در آن بنا كند. لوئی چهاردهم كه در میان جنگ‌های داخلی و جنگ قدرت اشراف فرانسه بزرگ شده بود، قصد داشت با گرد هم آوردن همه اشراف و درباریان زیر یک سقف، كنترل كامل دربار فرانسه را به دست بگیرد. او بالاخره تصمیم گرفت كلبه شكار كوچک ورسای را به كاخی عظیم تبدیل كند.
لویی لووا، معمار مشهور فرانسوی، عملیات ساخت قصر را عهده‌دار شد و تا سال ۱۶۷۸ بر عملیات ساخت قصر نظارت داشت. در سال ۱۶۷۸ ژول هاردون مانسارت، دیگر آرشیتكت فرانسوی، سرپرستی ساخت ورسای را بر عهده گرفت. از جمله بناهای مهمی كه او به نقشه اصلی كاخ اضافه كرد، می‌توان به كلیسا و تالار آینه‌ها اشاره كرد.
بالاخره لوئی چهاردهم در ۶ می سال ۱۶۸۲ به همراه بیست هزار نفر از اطرافیانش به این كاخ نقل مكان كرد. اما تكمیل ساخت و ساز قصر تا سال ۱۶۸۸ به طول انجامید. تكمیل این قصر محصول همكاری سه مغز متفكر اصلی طرح، یعنی لوئی لووو (آرشیتكت و طراح اصلی)، شارل لوبرون (طراح باغ) و آندره لونوتر (مدیر تزئینات داخلی) بود.
كاخ ورسای چنان شكوه و عظمتی دارد كه اغلب بازدیدكنندگان امروزی می‌پرسند «چقدر خرج ساخت این كاخ شده است؟» این بازدیدكنندگان به خطا گمان می‌كنند كه ورسای تنها خانه‌ای است كه در ابعادی درخور خاندان سلطنتی فرانسه گسترش یافته است. لوئی چهاردهم با ساخت ورسای، آن را به خانه اشراف و مقر اصلی دربار فرانسه تبدیل كرد. لوئی چهاردهم خودش هم در ورسای ساكن بود و اتاق خواب او به گونه‌ای نمادین در مركز ردیفی طولانی و متقارن از ساختمان‌های به هم پیوسته قرار داشت. قدرتی كه تمام فرانسه را كنترل می‌كرد، از این مركز ساطع می‌شد.
ورسای خانه هزاران نفر از اشراف و نیز محل كار دربار و كارگزاران حكومت فرانسه بود. لوئی چهاردهم با كشاندن بخش اعظم اشراف به ورسای، از مقاومت آن‌ها در برابر ایجاد یک نظام پادشاهی قدرتمند و مركزیت یافتن قدرت جلوگیری كرد. کاخ ورسای در تاریخ ۶ مه ۱۶۸۲ افتتاح شد. لویی چهاردهم با ساخت این کاخ در نظر داشت هم از شلوغی پاریس دور شود و هم با یکجا جمع کردن دستگاه‌های دولتی و دربار در ورسای کنترل بیشتری را بر آن‌ها داشته باشد. علاوه بر کاخ سلطنتی و اماکن دولتی نظیر دیوان‌ها و دادگاه‌ها، منازل هزاران نفر از درباریان، فرمانداران، قضات، وزرا و شخصیت‌های حکومتی در ورسای قرار داشت. لویی چهاردهم درباریان را وادار ساخت که در ورسای زندگی کنند و از افزایش حضور، قدرت و املاکشان در دیگر مکان‌ها بپرهیزند. با این کار لویی قدرت کنترل زیادی بر تمام درباریان پیدا کرد.
با این حال كاخ ورسای، كاخی بزرگ و مجلل بود و نگهداری آن هزینه‌های خاص خودش را هم داشت. در برخی منابع آمده است كه نگهداری از قصر و هزینه خورد و خوراک مستخدمان و خانواده سلطنتی، در مجموع ۲۵ درصد كل درآمد حكومت فرانسه را به خود اختصاص می‌داده است. اما به گفته مورخان، این اعداد و ارقام ساخته و پرداخته ذهن كسانی است كه می‌خواهند زیاده‌روی‌های خاندان سلطنتی فرانسه را دلیل اصلی انقلاب كبیر این كشور نشان دهند. بنا بر محاسبات كارشناسی، به نظر می‌رسد هزینه اداره و نگهداری ورسای كمتر از ۶ درصد درآمد كل حكومت فرانسه در آن زمان باشد.
اما گذشته از این هزینه‌ها، كارشناسان نقش ورسای در كاهش قدرت اشراف و مركزیت یافتن قدرت اداره كشور و نیز تأثیر این كاخ بر هنر و معماری فرانسه و كل اروپا را از جمله فواید آن برای كشور فرانسه ذكر می‌كنند.
امروز نیز كاخ ورسای با ١٠ میلیون بازدیدكننده در سال، یكی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری كشور فرانسه است.
اختصاصات کاخ
لویی لووا به منظور اقامت شاه و ملکه، آپارتمانی را طراحی کرد که «شتو نف» (در فرانسه به معنی کاخ نو) نامیده می‌شد. علاوه بر این دو آپارتمان قسمت‌های خصوصی و خوابگاه‌های دیگری هم در این کاخ برای شاه و ملکه فراهم شد.
آپارتمان شاه
وی برای طراحی این بخش از اصول معماری ایتالیایی رایج در قرن ۱۶ و ۱۷ استفاده کرد. او نقشه‌ای کشید که از هفت سالن تشکیل شده بود. این ۷ سالن از منظومه شمسی و خدایان (رب النوع) رومی الهام گرفته شده بودند. همه سالن‌ها دور تا دور سالن مرکزی به نام سالن آپولون که خوابگاه لویی چهاردهم بود قرار داشتند. به این نوع طراحی، طراحی «هلیوسنتریک» می‌گویند. این سالن‌ها به شکل زیر نامیده می‌شدند:
- سالن دیان (برگرفته از خدای شکار روم و سیاره ماه)
- سالن مارس (برگرفته از خدای جنگ روم و سیاره مریخ)
- سالن مرکوری (برگرفته از خدای تجارت، بازرگانی و هنرهای آزاد رومی و سیاره عطارد)
- سالن آپولون (برگرفته از خدای هنرهای زیبا رومی و خورشید)
- سالن ژوپیتر (برگرفته از خدای حقوق و قانون رومی و سیاره مشتری)
- سالن ساترن (برگرفته از خدای کشاورزی و کشت و کار رومی و سیاره زحل)
- سالن ونوس (برگرفته از خدای عشق رومی و سیاره زهره)
این سالن‌ها به وسیله شارل لبران بر اساس طراحی ایتالیایی مزیین شد. (وی دوست و همکار پیترو دو کورتونا معمار ایتالیایی و طراح کاخ پیتی در فلورانس بود.) برای طراحی سقف سالن‌ها از نقاشی‌های زیبایی استفاده شد. به نظر آندره فلبین طرح‌هایی انتخاب شد که به اعمال قهرمانانه لویی چهاردهم همخوانی داشته باشد. در این نقاشی‌ها از شخصیت‌هایی همچون آگوست، اسکندر و کوروش بهره گرفته شد. مثلا در سالن آپولون طرحی از آگوست بود که در آن وی در حال ساخت دروازه مزنوس بود این نقاشی اشاره به ساخت دروازه لاروش به دستور لویی چهاردهم داشت یا در سالن مرکور تصویری از اسکندر در حال ساخت کتابخانه عظیم اسکندریه نقش بسته بود که اشاره به ساخت کتابخانه سلطنتی توسط لویی چهاردهم داشت.
سالن‌ها به وسیله مبلمان نقره آراسته شدند ولی این مبلمان طی جنگ آگزبورگ در سال ۱۶۸۹ به دستور لویی چهاردهم برای تامین بخشی از هزینه جنگ ذوب و به سکه تبدیل شدند. اما این طراحی صورت گرفته توسط لویی لووا دیری نپایید. به این شکل که طبقه‌ای بر کاخ افزوده شد و تراسی برای آن ساخته شد که آپارتمان‌های شاه و ملکه را به هم متصل می‌کرد. با این تغییرات سالن‌های ژوپیتر، ساترن و ونوس تغییر شکل یافتند. سالن‌های ونوس، ساترن و ژوپیتر به سالن آیینه‌ها تبدیل شد. سالنی نیز در قسمت پشت تراس طراحی شد که ونوس نام گرفت. از وسایل و دکورهای سالن اولیه برای تزیین سالن ونوس ثانویه استفاده شد. از سال افتتاح تا پایان سلطنت لویی چهاردهم از سالن‌ها به شکل اختصاصی استفاده می‌شد:
- سالن ونوس به عنوان سالن غذاخوری میهمانان شاه و بار
- سالن دیان به عنوان سالن بیلیارد
- سالن آپولون به عنوان سالن موسیقی و کنسرت
آپارتمان ملکه در کاخ ورسای
این بخش در طول تاریخ خود منزلگاه سه ملکه فرانسه بوده‌است: ماری ترز همسر لویی چهاردهم، ماری لسزِسزیسکا همسر لویی پانزدهم و ماری آنتوانت همسر لویی شانزدهم. پس از طراحی این آپارتمان توسط لویی لووا این آپارتمان شامل هفت سالن بود که متقارن با آپارتمان شاه بود:
- شاپل متقارن با سالن دیان در آپارتمان شاه
- سالن گارد متقارن با سالن مارس در آپارتمان شاه
- آنتی‌شامبر متقارن با سالن مرکور در آپارتمان شاه
- شامبر متقارن با سالن آپولون در آپارتمان شاه
- گراند کابینت متقارن با سالن ژوپیتر در آپارتمان شاه
- اوراتوری متقارن با سالن ساترن در آپارتمان شاه
- پتیت کابینت متقارن با سالن ونوس در آپارتمان شاه
خوابگاه ملکه همانطور که طراحی سقف سالن‌های آپارتمان شاه از اعمال قهرمانانه لویی چهاردهم الهام گرفته و از شخصیت‌های تاریخی استفاده شده بود در آپارتمان ملکه نیز از این قبیل تصاویر متناسب با دکوراسیون اتاق بهره گرفته شد. بعدها برای ساخت سالن آینه بخشی از آپارتمان ملکه تغییر یافت. با این تغییرات سالن‌ها به شکل زیر در آمدند:
- سالن گارد دولارن
- آنتی‌شامبر
- گراند کابینت
- شامبر دولارن
این سالن‌ها تقریبا تا زمان ماری آنتوانت همین شکل را داشت تا این‌که وی دستور تغییر شکل آن را داد و این سالن‌ها به شکلی که امروز می‌بینیم درآمدند:
- سالن گارد دولارن بدون تغییر باقی ماند.
- سالن آنتی‌شامبر به آنتی‌شامبر دو گرند کوورت تبدیل شد. اینجا به محل اجتماعات عمومی شاه، ملکه و درباریان و تئاتر تبدیل شد.
- گراند کابینت به سالن دنوبل تبدیل شد. اینجا به عنوان سالن انتظار خوابگاه ملکه تبدیل شد.
- شامبر دولارن به عنوان خوابگاه ملکه مورد استفاده قرار گرفت.
- دیگر اختصاصات و جزئیات
- علاوه بر آپارتمان‌های سلطنتی ۵ کاخ یا چپل در ورسای ساخته شد.
- سالن اپرای زیبایی نیز در ورسای جهت استفاده شاه و درباریان ساخته شد.
باغ‌ها و فضای سبز
ورسای دارای بزرگ‌ترین مجموعه باغ‌ها و فضای سبزی است که تاکنون در جهان ساخته شده است.
در میان این باغ‌ها، آبراه‌ها، حوض‌ها، فواره‌ها و مجسمه‌های زیبایی طراحی شده‌اند.
طراحی تمام این قسمت‌ها توسط آندره لونتر صورت گرفته است. طراحی فضای سبز به شکلی است که نمای بسیار وسیع و بی‌انتهایی را به ذهن می‌آورد.
باغ‌ها نیز در قسمت جنوبی کاخ قرار گرفته‌اند که نمای فوق‌العاده‌ای را از تراس کاخ سلطنتی فراهم می‌کند. تمامی این فضاها بر دو سوی کانال محوری ورسای قرار گرفته‌اند. در چهار سوی این کانال نیز فواره‌ها و استخرهای عظیمی پدید آمده‌اند که بعضی از آن‌ها نظیر استخر آپولون یا استخر لاتونا شهرت جهانی دارند.
کاخ‌های جانبی
علاوه بر کاخ سلطنتی، کاخ‌ها و عمارت‌های دیگری نیز در محوطه ورسای ساخته شده‌اند که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان از گراند تریانون و پتیت تریانون نام برد.
هزینه ساخت
با توجه به عظمت، شکوه و وسعت کاخ ورسای، هزینه نگهداری این کاخ بسیار بالا بود. به طوری که طی یک برآورد گفته می‌شود که حدود ۲۵٪ درآمد ملی فرانسه در آن زمان صرف فراهم کردن هزینه زندگی شاه در این کاخ می‌شد. در طی تحقیقات امروزی هزینه ساخت ساختمان‌های این کاخ بالغ بر ۲ میلیارد دلار و قیمت طلا و نقره به کار رفته در این کاخ بر اساس قیمت طلا و نقره در سال ۲۰۰۶ به حدود ۶۰۰ میلیارد دلار می‌رسد. به همین خاطر تعدادی از تاریخ‌نگاران، زندگی در ورسای را زندگی طلایی نامیده‌اند.
کاخ‌های الهام گرفته از ورسای
بناها و کاخ‌های زیادی در جهان از ورسای الهام گرفته‌اند. شاید کمتر بنایی در جهان به این حد مورد تقلید و الهام در طول تاریخ قرار گرفته باشد. از جمله این مکان‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاخ سلطنتی روسیه به نام کاخ پتروف، ساخته شده به دستور پطر کبیر
- کاخ سفید در آمریکا
- کاخ سلطنتی هرنشیمزی در آلمان، ساخته شده به دستور لودویگ دوم پادشاه باواریا
- کاخ همپتون کورت در انگلیس
- کاخ چت وورث در انگلیس
- کاخ بلن هیم در انگلیس، ساخته شده به دستور دوک مارلبورو
- کاخ شلوس ویلهمشوس در آلمان
- کاخ شلوس آگوستوسبورگ در آلمان
- کاخ لودویگزبورگ در آلمان
- کاخ شلوس شلیسهلم در آلمان
- کاخ وورزبورگر در آلمان
- کاخ دروتهیلنگم در سوئد
- کاخ شونبرون در اتریش
- کاخ استرازا در مجارستان
- کاخ کاسرتا در ایتالیا
- کاخ دوکال در ایتالیا
- کاخ استیپینیجی در ایتالیا
- کاخ لا گرانجا در نزدیکی مادرید اسپانیا
- کاخ کوئلوز در اسپانیا
- کاخ جاگاتجیت در پنجاب هند
- کاخ لازینکی در لهستان
- کاخ برانیسکی در لهستان
- کاخ پاورکورت هووس در ایرلند
تالار آینه‌ها در کاخ ورسای
تالار آینه‌ها، زیباترین و مهم‌ترین بخش كاخ ورسای است. این تالار كه در سال ۱۶۷۸ ساخته شده است، در طبقه اول كاخ ورسای قرار دارد و ۵۷۸ آینه در آن نصب شده است. تالار آینه‌ها ۷۳ متر طول، ۱۱ متر عرض و ١٢ متر ارتفاع دارد. این تالار ۱۷ پنجره دارد كه به سوی باغ باز می‌شوند و از هر پنجره می‌توان بخشی از باغ را مشاهده كرد. در واقع از این تالار می‌توان كل باغ اطراف كاخ را دید. روبروی پنجره‌ها آینه‌های بلند قدی قرار دارد كه تصویر باغ در آن‌ها منعكس می‌شود. چهل لوستر بزرگ از سقف بلند تالار آویزان است. مجسمه‌ای مرمرین از لوئی چهاردهم نیز زینت‌بخش این تالار است. تمام عروسی‌ها، جشن‌ها و مراسم تاجگذاری، از جمله تاجگذاری ژوزفین در زمان ناپلئون بناپارت در این تالار صورت می‌گرفته است.
تالار آینه‌ها نه تنها سمبل اقتدار پادشاهان فرانسه است، بلكه در دوران بعد از انقلاب فرانسه نیز نقشی كلیدی داشته است. در سال ۱۹۱۹ و در جریان جنگ جهانی اول اغلب تصمیم‌های مهم و قراردادها در این سالن منعقد می‌شد.
بازسازی ۴۰۰ میلیون یورویی ورسای
عملیات مرمت و بازسازی كلی این كاخ از سال ۲۰۰۸ و با بودجه‌ای معادل ۴۰۰ میلیون یورو آغاز شده است. به پیش‌بینی كارشناسان، این پروژه بیش از ٢٠ سال به طول خواهد انجامید.
ژان ژاک آیاگون، وزیر فرهنگ فرانسه در مورد بازسازی این كاخ می‌گوید:
این نخستین بازسازی اساسی ورسای از اوایل قرن نوزدهم به بعد است و بزرگ‌ترین پروژه بازسازی و مرمت فرانسه پس از بازسازی و تعمیر موزه لوور در اواخر قرن بیستم محسوب می‌شود.
هدف مرحله اول عملیات بازسازی ورسای، كه تا اواخر سال ٢٠٠٩ به طول انجامید، ایمن‌سازی این كاخ است: تعمیر بویلر‌ها و دستگاه‌های گرم‌كننده كاخ كه چندبار ورسای را تا مرز انفجار پیش برده‌اند؛ تعویض سیم‌كشی و سیستم الكتریسیته كاخ كه به دهه ۱۹۴۰ تعلق دارد و تعویض دزدگیرها و سیستم اطفای حریق كه خود به آثاری عتیقه تبدیل شده‌اند.
فردریک دیدیه، معمار ارشد كمیسیون بناهای تاریخی فرانسه، می‌گوید:
مقایسه پروژه بازسازی كاخ ورسای ممكن است از نظر ابعاد و عظمت با بازسازی موزه لوور قابل مقایسه باشد، اما از نظر هدف پروژه به كلی متفاوت است؛ در مورد لوور، یک موزه مدرن درون یک قصر قدیمی ساخته می‌شد، اما ورسای، خود یک موزه است.
