شهر بُرازجان مرکز شهرستان دشتستان واقع در استان بوشهر در ایران است.
برازجان دومین شهر بزرگ استان بوشهر است و در ۶۵ کیلومتری شمال شرق بندر بوشهر و بر سر راه ارتباطی و بازرگانی شیراز به بوشهر و در ارتفاع ۸۰ متری از سطح دریا واقع شده است.
نامهای قدیم شهر به ترتیب تااوکه، برازگان و برازجان بوده است. برازجان یکی از مراکز تمدنی در دوران هخامنشی به شمار میآید. بقایای کاخ کورش در برازجان پیدا شده است.
اطراف برازجان میتوان مناظر زیبایی از نخلستانها دید. این نخلستانها متراکم ترین نخلستانهای کشورند. همچنین دژ برازجان بزرگ ترین بنای تاریخی استان بوشهر است.
مردم شهر به گویش دشتستانی حرف میزنند.
وجه تسمیه برازجان
درباره وجه تسمیه برازجان روایتهای زیادی وجود دارد، از جمله:
برازجان متشکل از دو جز است: (بُراز) بمعنی شخص بزرگ و ارجمند و (جان) که تغییرشکل یافتهٔ (گان) است، پسوند مکان میباشد. برازجان بمعنی جایگاه بزرگان. فرصت الدوله شیرازی نیز در آثار عجم آورده است: «برازجان را برازگان نیز گویند»
از کلمه گرازدان گرفته شده است: زیرا در گذشته اطراف شهر گراز وجود داشته است.
تاریخ برازجان
تاریخ برازجان به سه دوره تقسیم میشود:
پیش از اسلام
صدر اسلام تا صفویه
صفویه تا کنون
دوران پیش از اسلام(باستان)
سابقه شهر برازجان به دوران هخامنشیان بازمیگردد. در دهه ۵۰ شمسی به طور تصادفی کاخ زمستانی کورش در چرخاب برازجان کشف گردید. همچنین بقایای کاخ دیگری نیز به نام بردک سیاه کشف شده است. نام قدیم شهر برازجان تااوکه بوده است.
هنگام حمله اعراب به دشتستان، مردم محلی مقاومت کردند و در جنگ گناوه (توج) شکست خوردند. رهبرشان نیز به کشتن رفت.
دوران پس از اسلام تا صفویه
در دوران اسلامی برازجان رونق داشت. ابوالقاسم پسر احمد جیحانی جغرافی دان قرن چهارم هجری در کتاب اشکال العالم نام برازجان را در کنار شهرهای فارس قدیم همانند کازرون و کمارج آورده است. برازجان چند نوبت خراب و باز ساخته شده است.
دوران صفویه تا کنون
اولین تفنگچیان ایران در دوران صفویه از مردم جنوب و دشتستان بودند. در دوره افشاریه مردم برازجان برضد نادرشاه شوریدند.
حدود ۳۰۰ سال پیش شخصی به نام حسین خان بر دشتستان حکومت میکرد. یکی از خادمان وی به نام ملاعلی از او تقاضا کرد تا یک آبادی احداث کند. به وی اجازه داده شد. ملاعلی بر روی خرابههای شهر قدیمی برازجان، آبادی اش را بنا کرد. برازجان جدید به سرعت به دلیل موقعیت جغرافیایی پیشرفت کرد و بر جمعیت آن افزوده شد. حسین خان با عدم پرداخت خراج از سوی برازجان مواجه شد و به آن یورش برد. برازجان را تخریب و کشتار نمود. مردم شهر، برازجان را در محله «چاه آب خطیری» بازسازی کردند. دوباره حسین خان به شهر تاخت و آن را ویران کرد. شاه منصور پسر ملاعلی در محله قلعه شهر را بازسازی نمود و مستحکم ساخت. در سومین حمله حسین خان به شهر، منصور خان با یارانش به مقابله او شتافت در جنگی که در بنداروز در گرفت برازجانیها پیروز شدند و بدین ترتیب شهر از خطر نجات یافت.
در دوران زندیه، برازجان و دشتستان رو به اعتلا گذاست. لطفعلی خان زند در هنگام نبرد با قاجاریان به برازجان پناه آورد و ۳۰۰ تفنگچی به کمکش آمدند. در دوران قاجاری نیز در کتابهای مختلف از جمله فارسنامه ناصری و سفرنامههای مختلف از جمله لرد کرزن و محمدعلی سیاح محلاتی و … درباره قصبه برازجان یا شهر برازجان اشاراتی وجود دارد.
معروف ترین خانهای برازجان یکی سالم خان و دیگری میرزامحمدخان غضنفرالسلطنه برازجانی میباشند.
سالم خان فردی نیکوکار بود و خدماتی ارزنده در زمان خود به برازجان تقدیم داشت، از جمله حمام سالم خانی و قنات سالم خانی که سالها مورد استفاده مردم بود.
میرزامحمدخان دارای نبوغ سیاسی بود و ذوقی شاعرانه داشت. در جریان جنگ جهانی اول وی رشادتها به خرج داد و با انگلیسیها در سربست چغادک جنگید. در جریان خلع سلاح جنوب در زمان پهلوی از خود مقاومت نشان داد و سرانجام در سال ۱۳۰۸ به دست عاملان پهلوی و با زبان روزه در منطقه پشت کوه به شهادت رسید و در شاه پسرمرد به خاک سپرده شد.
جمعیت برازجان
بر اساس سرشماری رسمی سال ۱۳۹۰ این شهر با جمعیت ۹۵،۴۴۹ نفر، دومین شهر پرجمعیت استان بوشهر است.جمعیت آن در سال ۱۳۸۵ برابر با جمعیت ۹۲٬۲۲۱ نفر بوده است.
بیشترین رشد جمعیت برازجان بین سالهای ۵۵ تا ۶۵ بود که از ۳۱۶۱۱ به ۶۷۰۵۲ نفر رسید. افزایش نرخ جمعیت برازجان بیشتر به خاطر مهاجرت روستاییان به شهر بوده است. همچنین در زمان جنگ عدهای از خوزستانیها به برازجان آمدند و در شهرک فتح جاداده شدهاند. استان بوشهر دارای بیشترین رشد جمعیت کشور است.
کوهها برازجان
گیسکان، کوهستان سر به فلک کشیده و استوار چون مردم دشتستان، در شرق برازجان قرار دارد. مرتفعترین قله برازجان “قله پراس” به ارتفاع ۱۸۵۰ متر میباشد که در منطقه گیسکان واقع شده است.
رودها برازجان
رود شاپور (با ۲۳۰ کیلومتر طول) و دالکی (با ۲۱۵ کیلومتر طول) و رود حله و رود فصلی معروف آردو در برازجان، از رودهای معروف شهرستان هستند.
درختان برازجان
از درختان معروف این سرزمین نخل، گز، کهور، بادام کوهی (به گویش محلی: اهلوک)، خَرگ (استبرق) و کُنار را میتوان برشمرد.
حیوانات برازجان
از حیوانات بومی هم میتوان به گراز، بزکوهی، مارمولک و گوسفند و از پرندگان هم به کلاغ زاغی (قلاسوزوک)، فنچ تاجدار، فنچ مجنون، تیهو، چغول و سینه سرخ و بلبل اشاره کرد.
اقتصاد و کشاورزی برازجان
برازجان قطب کشاورزی استان است و کشاورزی آن قدمتی ۷۰۰۰ ساله دارد. مجموع اراضی مزروعی این شهرستان ۲۴۰،۰۰۰ هکتار است. مهمترین محصول کشاورزی برازجان خرما است که از بیش از ۱۰،۰۰۰،۰۰۰ اصله نخل به دست میآید. شایان ذکر است که برازجان متراکم ترین نخلستان ایران را دارد. مهمترین انواع نخل در این منطقه کبکاب، خاصه، قصب و شیخالی هستند. بیشترین کلزا، کاهو، تنباکو و گندم استان در دشتستان به دست میآید.
صنعت
شهرک صنعتی بزرگ برازجان و شهرک صنعتی خوشاب دو شهرک صنعتی دشتستان هستند. از مهمترین کارخانههای آن میتوان به سیمان دشتستان، گچ، دو کارخانه آرد، موادغذایی، دستمال کاغذی مبارک و وسایل بهداشتی، ایزوگام، لوله پلی اتیلن و صنایع مرتبط با نخیلات اشاره کرد.
مردم
گویش دشتستانی، مردم برازجان به گویش دشتستانی صحبت میکنند. که گویش رایج مردم شهرستان دشتستان در استان بوشهر است. بعضی محققین ریشه آن را لری جنوبی میدانند و عدهای دیگر آنرا فارسی جنوبی آمیخته به بعضی واژهها یا ویژگیهای گویش لری میدانند.
فرهنگ
غذاهای محلی
با توجه به اقلیم گرم و خشک برازجان، ساکنین برازجان از گذشته تا به امروز به غذاهای به خصوصی روی آوردهاند که معمولا مزهٔ تند و ترش دارند. همچینین نزدیکی به دریا باعث شده فرآوردههای دریایی به وفور در اختیار مردم قرار گیرد. از این دسته غذاها میتوان به قلیه ماهی و میگو، دال عدس، پَهتی چُندُر، اُوداغک (اِشکنه)، لِلَک، رشته تِپَک اشاره کرد.
جاذبههای گردشگری طبیعی برازجان
نخلستانهای سرسبز، شاهزاده ابراهیم در ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی برازجان و ارتفاعات اطراف آن، کوهستان گیسکان (دشت نرگسی و بام بلند)، آبشار شول، آبشار فاریاب در پشتکوه، چشمه زیرراه در ۱۵ کیلومتری برازجان (روستای زیرراه)، چشمه آب گوگردی در دالکی، پارک جنگلی سرکره در ۸ کیلومتری جنوب برازجان، امامزاده شاه پسرمرد در بوشکان، سد انحرافی سرقنات، سد رئیسعلی دلواری (شبانکاره).
جاذبههای مذهبی برازجان
امام زاده ابراهیم: بقعه امام زاده ابراهیم که در میان مردم محل به نام شاهزاده ابراهیم معروف میباشد در دوازده کیلومتری جنوب برازجان و در ارتفاعات گیسکان قرار دارد. بقعه امام زاده ابراهیم و روستای مجاور آن به نام ننیزک (یا نی نیزک) به وسیله یک جاده فرعی آسفالته که به جاده اصلی برازجان-اهرم میپیوندد بابرازجان مرکز شهرستان دشتستان در ارتباط است. طبق روایات تاریخی و سینه به سینه، امام زاده ابراهیم فرزند امام موسی کاظم است.
مساجد قدیمی برازجان: “مسجد فردوس”، “مسجد جنت” و “مسجد قلعه”
جاذبههای تاریخی برازجان
آثار باستانی برازجان شامل کاخ زمستانی کوروش (چرخاب)، دژ برازجان، و تل مر میباشد. گور دختر و کوه قلعه واقع در کوههای گیسکان مجاور شهر برازجان از دیگر آثار باستانی این شهر بشمار میآید موقعیت و ویژگی آثار تاریخی برازجان:
کاخ زمستانی کوروش هخامنشی: در جنوب غربی برازجان، با قدمتی حدود ۲۵۰۰ سال که تلاش برای یافتن بقایای آن ادامه دارد.
گور دختر: در روستای پشت پر، بخش ارم، مشابه مقبره کوروش، متشکل از ۲۴ قطعه سنگ؛ متعلق به مادر یا دختر کوروش هخامنشی.
کاخ بردک سیاه: در ۱۲ کیلومتری شمال غرب برازجان، روستای درودگاه؛ مربوط به داریوش هخامنشی که تلاش برای یافتن بقایای آن ادامه دارد.
کوشک اردشیر: در مجاورت گوردختر؛ مربوط به عهد اردشیر ساسانی، ساخته شده با سنگ و ساروج.
دژ برازجان یا کاروانسرای مشیرالملک: بعنوان نماد اصلی شهر برازجان در میانه شهر، مربوط به اوایل قاجاریه، ساخته شده از سنگ با نمای بسیار زیبا و منحصربهفرد. این بنا در زمان پهلوی زندان بوده (از زندانیان معروف: آیتالله طالقانی، مهندس بازرگان، آیتالله هاشمی رفسنجانی و.).. و اکنون در حال بازسازی است. این بنای بسیار معتبر و مستحکم که به دژ برازجان یا کاروانسرای مشیرالملک برازجان معروف است، در مقابل میدان اصلی شهر برازجان قرار دارد و در سال ۱۲۸۸ قمری مطابق با سال ۱۲۵۰ شمسی بنا به دستور یکی از نیکوکاران شیراز به نام حاج میرزاابوالحسن خان مشیرالملک شیرازی با هزینهای معادل چهل هزار تومان به پول آن زمان و با معماری استاد حاج محمد شیرازی ساخته شده است. مصالح بکاررفته آن تماماً سنگ و ساروج و تخته سنگهای بزرگ و کوچک در دیوار و کف است. بنا دارای چهار برج میباشد. مساحت آن: ۷۰۰۰ مترمربع با زیربنایی معادل ۴۲۰۰ مترمربع و ارتفاع هر برج: ۱۲٫۷۰ متر و دارای ۶۸ باب اتاق است.
همچنین کوه قلعه (در ارتفاعات شرق برازجان)، پل مشیرالملک (۲۴ کیلومتری شمال برازجان)، کاروانسرای دالکی، چهل خانه سعدآباد، قصر دختر و گوری گاه در تنگ ارم، قلعه سبز در شبانکاره، سد سبا در روستای کان سرخ وحدتیه (مربوط به هخامنشیان)، قلعه غضنفرالسلطنه در کوه قلعه، بازار قدیمی و سرپوشیده برازجان از جمله آثار تاریخی دشتستان هستند.
ره آورد
مهمترین سوغاتیهای برازجان عبارتند از: خرما، رطب، خارک، حصیر و محصولات بافته شده با برگ نخل و سایر فراوردههای نخلیلات، ظروف سفالی، قالی، قالیچه، گبه، گلیم، نمد، گیوه، عبا، ملحفه، قبا، ارده (شیره کنجد)، قلیه ماهی و میگو، انواع حلوا، رنگینک؛ گرده و مشتک و انواع دیگر نان محلی، لورک و ماست و سایر لبنیات محلی، خاک شیر (درمان درد معده)، زیره، بنگو، گل گاوزبان و شنبلیله.
