میانه، یکی از شهرهای زیبا و تاریخی ایران است که در استان آذربایجان شرقی واقع شده و به دلیل بهره‌مندی از آثار تاریخی در کنار میهمان‌نوازی ساکنین، اقلیم مطلوب و دیدنی‌های طبیعی، امروزه یکی از مقاصد گردشگری به شمار می‌رود.
«میانج»، نامی است که در کتب قدیمی در مورد این شهرستان ثبت شده است. در مورد وجه تسمیه این شهرستان زیبای کشور، نظریات مختلفی وجود دارد.
اعتقاد گروهی از مورخان بر این است که با توجه به قدمت این شهرستان به پیش از میلاد مسیح (ع) و قرارگیری آن در خط مرزی بین دو سرزمین مادها و پارت‌ها، به نام میانه، شهرت یافته است. البته ممکن است امروزه نیز به دلیل حضور این شهر در مرکز مراغه و تبریز یا قرارگرفتن آن مابین زنجان و تبریز، این شهرستان به میانه نام‌گذاری شده است. «گرمرود»، نام دیگری است که در قرون هفتم و هشتم هجری قمری نیز بر این شهر تاریخی نهاده شد که گاهی اوقات از هر دو نام گرمرود و میانه برای شناسایی این شهر استفاده می‌شد. با توجه به کاوش‌هایی که در این منطقه از کشور صورت گرفته است، آثار باستانی و مجسمه‌های سفالینی به دست آمد که قدمت آن‌ها به دورانی پیش از دولت مادها بازمی‌گردد و این نشان از تاریخ طولانی این ناحیه از آذربایجان دارد.
قلعه دختر میانه
«قلعه دختر» یا «قیز قالاسی»، یکی از جاذبه‌های گردشگری در استان آذربایجان شرقی است که در فاصله‌ی ۱۸ کیلومتری از بخش جنوبی شهرستان میانه و روی صخره‌ای بزرگ با قله‌های تیز که برفراز کوه‌های قافلانکوه واقع شده است، قرار دارد. در واقع این اثر زیبای تاریخی همانند یک شکل کثیرالاضلاعی است که چینش آن به صورت غیرمنتظم بوده و دره‌های عمیق و قله‌های تیز کوه قافلانکوه را دربرگرفته است.
قلعه دختر، به عنوان پناهگاه راهزنان مورد استفاده قرار می‌گرفت که به دستور شاه عباس صفوی، تخریب شد
سازندگان این قلعه‌ی باشکوه از آجر و سنگ برای ساخت آن استفاده و ۲۴ برج دیده‌بانی، بارویی با ۴ متر ارتفاع، یک دروازه و یک راه خروجی با ارتفاعی بالغ بر ۳ متر را برای آن احداث کرده‌اند؛ هرچند این راه خروج بیشتر به راه فرار شباهت دارد که پایان آن به تخته‌سنگ‌ها و پرتگاه‌های بسیار خطرناک و مهیب متصل می‌شود. وجود دو منبع آب در وسط قلعه، تامین‌کننده‌ی آب مورد نیاز ساکنین قلعه با استفاده از برف و باران بوده است. گفته می‌شود که در زمان سلطنت شاه عباس صفوی، اشرار و راهزنان از این قلعه استفاده می‌کردند که به دستور پادشاه تخریب شده است. این در حالی است که گروهی تاریخ ساخت قلعه دختر را متعلق به قرن ششم و تعدادی دیگر آن را برابر با دوران حکومت اردشیر درازدست از پادشاهان ساسانی عنوان کرده‌اند.
مسجد سنگی ترک میانه
در فاصله‌ی ۲۹ کیلومتری از شمال شرقی شهرستان میانه، «مسجد سنگی ترک»، قرار دارد که می‌توان آن را یکی از آثار ارزشمند تاریخی در استان آذربایجان شرقی عنوان کرد. مسجد در روستایی تاریخی به نام «ترک»، ساخته شده و نوع معماری انجام شده در آن و نیز مصالحی که برای ساخت استفاده شده است، تعجب و حیرت باستان‌شناسان را برانگیخته است. بنای این اثر کهن و نیز نمای بخش بیرونی آن به صورت یکپارچه از سنگ ساخته شده است و کنده‌کاری‌های زیبا و چشم‌نواز در کنار کتیبه‌های آن که به زیبایی تمام به هنر خط نستعلیق مزین شده است، چشم هر بیننده و محققی را در نگاه اول به خود خیره می‌سازد. در مورد زمان دقیق ساخت مسجد سنگی ترک، اطلاعات دقیقی در دست نیست. برخی آن را متعلق به قرن ششم، گروهی معتقد به ساخت آن در قرن هشتم بوده و عده‌ای نیز احداث این مسجد باشکوه و منحصربه‌فرد را برابر با دوران امام حسن (ع) می‌دانند.
منطقه باستانی کاغذ کنان میانه
«کاغذکنان»، یکی از مناطق تاریخی و قدیمی شهرستان میانه و استان آذربایجان شرقی است که در دورانی از تاریخ همچون ابتدای دوران اسلامی تا دوران حکومت مغولان، شهری پویا و آباد بوده است. «خونا» و «خونج»، نام‌های منسوب به این شهر تاریخی در سده‌ی ششم و اوایل قرن هفتم هجری است که در زمان فرمانروایی سلجوقیان تا زمان یوروش مغولان به ایران، یکی از مناطق مهم و ارزشمند تجاری به شمار می‌رفت.
قدمت اشیای کشف شده در کاغذکنان، برابر با دوران پیش از میلاد است
این منطقه با وسعتی بالغ بر ۸۰ هکتار در نزدیکی و در غرب «شهر آقکند» از توابع شهرستان میانه قرار دارد که با کاوش‌های انجام‌شده در آن، آثاری تاریخی همچون سفال‌های شکسته متعلق به سده‌های آخر پیش از میلاد مسیح (ع) و دوران حکومت ساسانیان و اشکانیان کشف شده است. پل پردلیس، کاروانسرای جمال‌آباد، شهر سوخته کاغذکنان و قلعه سنگی کاغذکنان از آثار تاریخی و ارزشمند در این ناحیه از استان آذربایجان شرقی است.
پل پردلیس میانه
«پل پردلیس»، یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری شهرستان میانه است که در بخش تاریخی کاغذکنان این شهرستان قرار دارد. این سازه‌ی کهن دارای ۹ دهانه است و در گذشته به عنوان راه عبوری از ایران به سرزمین‌های قفقاز و روسیه مورد استفاده قرار می‌گرفت. همچنین افرادی که قصد گذر از اردبیل را داشتند، باید از این پل زیبا و باشکوه، عبور می‌کردند. پل روی روخانه‌ی «قزل اوزن» با پنج پایه‌ی سنگی و مصالحی همچون آهک و ساروج ساخته شده است. این میراث ایران کهن، امروزه به عنوان یکی از جاذبه‌های زیبا و ارزشمند بخش کاغذکنان در شهرستان میانه به شمار می‌رود.
قلعه سنگی میانه
«قلعه سنگی» یا «داشت قالا»، نام یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی در شهرستان میانه است که در بخش تاریخی کاغذکنان این شهرستان قرار دارد. این اثر تاریخی در بخش کوهستانی و شمالی کاغذکنان و با فاصله‌ی کمی از دره‌ی رودخانه‌ی قزل‌اوزن واقع شده است. قلعه که شکل و شمایل یک روستا را پیدا کرده است، در گذشته قلعه‌ای سنگی و به دلیل حضور دره‌هایی ژرف و صخره‌هایی عظیم در پیرامون خود، همانند دژی مستحکم محسوب می‌شده است.
وجود دره‌های عمیق و صخره‌های بزرگ، قلعه را به دژی محکم تبدیل ساخته است
در اواخر قرن ۱۲ هجری قمری، محمد خان سعدلو که از حاکمان وقت کاغذکنان بود، در قسمت پایینی قلعه دستور ایجاد حصارهایی جهت امنیت و جلوگیری از نفوذ بیگانگان را صادر کرد. تعدادی ساختمان و برج نیز در سال‌های بعد به قلعه افزوده شد. اما آنچه که جذابیت و محبوبیت این دژ مستحکم تاریخی را دوچندان می‌سازد، وجود پرتگاهی است که قلعه سنگی روی آن احداث شده است؛ به گونه‌ای که هر گردشگر با حضور در این بنای کهن، چشم‌اندازی بی‌نظیر را مشاهده کرده، در حالی که خود را برفراز پرتگاهی زیبا و تماشایی به صورت معلق حس می‌کند.
آبشار بلوکان میانه
از دیدنی‌های محبوب و پرطرفدار شهرستان میانه، پدیده‌ای است طبیعی که در فاصله‌ی ۴ کیلومتری از روستای بلوکان قرار دارد. «آبشار بلوکان»، نام این جاذبه‌ی گردشگری است که در بین دره‌ای بسیار زیبا و خرم قرار گرفته و دارای ۱۰ متر ارتفاع است. رودخانه‌ی بلوکان از ارتفاعات بزغوش که در بخش بالادست آبشار است، سرچشمه گرفته، از دره عبور کرده و به رودخانه‌ی «شهر چایی»، ریخته، پس از آن به قزل‌اوزن و سرانجام بهدریای خزر سرازیر می‌شود. برای رسیدن به آبشار ابتدا باید از مسیر شهر «ترکمانچای» وارد مسیر خاکی روستای «یوخاری سوما» و پس از آن روستای «دستجرد» شد و در نهایت به روستای بلوکان رسید.
پل شهر چای میانه
در فاصله‌ی ۱۲ کیلومتری از جنوب شهر میانه، اثری تاریخی روی رودخانه‌ی شهرچای وجود دارد که از انشعابات رودخانه‌ی قزل اوزن است، که به «پل شهر چای» نام‌گذاری شده است. این پل تاریخی در فاصله‌ی کمی از روستای «تازه کنده»، ساخته شده است که با توجه به اسناد تاریخی قدمت آن به دوران حکومت صفویان بازمی‌گردد. پل دارای ۲۳ چشمه با طاقی جناغی است و از این رو در بین مردم به «۲۳ پل» نیز شهرت یافته است. سازندگان این اثر کهن آن را با طولی برابر با ۲۶۰ متر و عرضی نزدیک به ۱۰ متر احداث کرده‌اند. آجر عمده‌ترین مصالح استفاده شده در احداث پل است و در ساخت پایه‌ها نیز از سنگ سفید استفاده شده است. پل تعمیرات متعددی را به خود دیده است که آخرین آن‌ها در دوران ولیعهدی «عباس میرزا»، انجام شده است.
پل دختر میانه
عکس پل در دوران قاجار
«پل دختر» یا «قیز کورپوسی»، یکی دیگر از آثار تاریخی در شهرستان میانه است که در فاصله‌ی ۲۰ کیلومتری از این شهرستان و روی رودخانه‌ی قزل‌اوزون، احداث شده است. متاسفانه مدرک یا نوشته‌ای که نشان‌دهنده‌ی تاریخ احداث آن باشد، وجود ندارد.
هنوز اسنادی که نشان‌دهنده‌ی سال ساخت پل دختر میانه باشد، به دست نیامده است
این در حالی است که با توجه به نقل قول‌های گردشگران و رجال سیاسی پس از تماشای پل، به نظر می‌رسد که متونی به خط نستعلیق، کوفی و نسخ بر بخش‌هایی از این سازه‌ی ایران کهن مشاهده شده که گویای زمان بازسازی و تعمیر آن بوده است. پل با سه دهانه‌ی بزرگ، پایه‌هایی آجری و مستحکم که روی آب‌برهای سنگی قرار دارد، ساخته شده است. داخل پایه‌ها می‌توان اتاق‌های کوچکی را مشاهده کرد که در ساخت آن‌ها دقت، ظرافت و هنرمندی بسیار به کار برده شده که امروزه پس از گذشت مدت‌ها همچنان در نگاه نخست، توجه گردشگران را به خود جلب می‌سازد.
بارگاه امامزاده اسماعیل میانه
«آرامگاه امامزاده اسماعیل»، یکی از جاذبه‌های گردشگری مذهبی و بسیار محبوب در شهرستان میانه است که در ضلع جنوبی مسجد جامع این شهرستان و در قرن ۸ هجری قمری احداث شده است. بارگاه در بنای نخستین با مساحتی برابر با ۳۰ مترمربع و با گنبدی به ارتفاع ۶ متر ساخته شده است که با هنرمندی خیره‌کننده‌ای بخش بیرونی آن را با کاشی‌هایی به رنگ فیروزه‌ای تزئین کرده‌اند. این در حالی است که متاسفانه بر اثر تعمیرات و بازسازی‌های انجام‌شده در این بخش، شکل نخستین و هنرمندی‌های اولیه‌ی آن از بین رفته و بنایی که امروزه شاهد آن هستیم، تفاوت بسیاری با ساختمان اولیه دارد. این بارگاه ملکوتی متعلق به «کمال‌الدین بین سید محمد» از نوادگان امام صادق (ع) است که در بین گردشگران و اهالی از احترام و ارزش والایی برخوردار است.
کاروانسرای جمال آباد میانه
«کاروانسرای جمال‌آباد»، در فاصله‌ی ۳۵ کیلومتری از شهر میانه و درون روستایی به همین نام قرار دارد که قدمت آن به سال ۱۰۶۵ هجری قمری بازمی‌گردد. البته «شارون»، نویسنده و جهانگرد مشهور تاریخ ساخت این کاروانسرا را در سال ۷۳۳ هجری قمری عنوان کرده که به دستور «غیاث‌الدین محمد» از وزرای «سلطان ابوسعید» از سلاطین مغول احداث شده است. متاسفانه با وجود تمام زیبایی‌ها و شکوهی که در دوران مختلف تاریخ از این کاروانسرا در کتب مختلف متونی ثبت شده است، امروزه شاهد خسارات جدی و قابل توجهی در این اثر کهن هستیم.
