جنگل های هیرکانی در زبان رایج و عامیانه ی مرم ایران جنگل های شمال نامیده می شود و این جنگل ها متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می دهند. این جنگل ها که در جنوب دریای خزر قرار گرفته اند بین کشورهای ایران و آذربایجان مشترک هستند. جنگل های هیرکانی از سال های بسیار دور به جا مانده اند و حتی برخی می گویند عمر آن ها را با دایناسورها (دوره سوم زمین شناسی) برابر می دانند.اگر میخواهید بیشتر با جزییات آن آشنا شوید.
تاریخچه جنگل هیرکانی
جنگلی با چنین عمر طولانی از منحصر به فردترین جنگل های جهان شمرده می شود و بعضی آن را موزه طبیعی یا فسیل های زنده می نامند. نام هیرکان در واقع نام قدیم گرگان در گویش مازنی بوده است که به جرجان یا ورکان نیز شهرت داشته است. گفته می شود نام ورکان در کتیبه های به جا مانده از دوران هخامنشی نیز نوشته شده است. که اثباتی بر قدمت آن است.
موقعیت جغرافیایی جنگل هیرکانی
این جنگل ها در جنوب دریای خزر از منطقه هیرکان جمهوری آذربایجان شروع می شوند و در ایران از حوالی آستارا تا گرگان ادامه دارند. این جنگل ها به دلیل مقاوم نبودن در برابر سرما در اروپا و سیبری قادر به بقا نیستند و در آب و هوای معتدل جنوب دریای خزر دیده می شوند. ارتفاع رویش آن ها از سطح دریا آغاز شده و تا دو هزار و هشت صد متری ادامه می یابد. متاسفانه در حالی این پوشش گیاهی ۵۵۱۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد که۵۱% آن تاکنون منقرض شده و تنها از ۱۰٫۳% آن حفاظت صورت می گیرد. در حال حاضر جنگل های هیرکانی زیست بوم ۲۹۶ گونه پرنده و ۹۸ گونه پستاندار هستند. همچنین ۱۵۰ گیاه بومی درختی و بوته ای (مانند شمشاد و انجیلی) نیز در آن یافت می شوند.
ارزش جنگل های هیرکانی
مدیر ملی پروژه جنگل های هیرکانی گفت: کالاهای مبادله ای دارای ارزش اقتصادی است اما قابل فروش نیست و نمی توان روی آن قیمت گذاری کرد؛ قیمت گذاری روی جنگل ها و مراتع کار ساده‌ای نیست. این جنگل ها علاوه بر تولید اکسیژن که نیاز اولیه زندگی هر انسان است به ذخیره آب نیاز دیگر موجودات نیز کمک می کنند زیرا نفوذ آب در خاک مناطق جنگلی بسیار بیشتر از مناطقی است که فاقد پوشش گیاهی هستند. همچنین عدم ذخیره آب توسط مراتع و جنگل ها موجب ایجاد سیل می شود مانند سیل های اخیر استان گلستان که هر بار خسارت مالی و جانی بالایی را وارد می کند.
همچنین در کنار تمام این ارزش ها لذت بردن از طبیعت زیبا فارغ شدن از دغدغه های روزمره از دیگر ارزش های جنگل های هیرکانی است. در واقع می توان از این طبیعت زیبا برای رونق گردشگری و اقتصادی مناطق نیز بهره برد.
ویژگی ها و نواحی رویش جنگل های هیرکانی
درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگارند. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستن (سطح دریا، کوهپایه های کم ارتفاع، کوهپایه های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالبا پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک، شمشاد و …. را نام برد.گفته می شود که در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل درخت راش وجود ندارند گفته می شود که در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل درخت راش وجود ندارند، اما جنگل های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته اند توده های فشرده درخت راش را دارا هستند که از این نظر منحصر بفرد هستند.
ثبت جهانی یونسکو جنگل هیرکانی
در ابتدا جمهوری آذربایجان این درخواست را مطرح کرد اما به دلیل این که قسمت عمده آن در ایران قرار دارد با این درخواست مخالفت شد. سپس طرح ارائه درخواست مشترک بین دو کشور مطرح شد که در حال حاضر به دلیل وجود اختلاف بر سر املای کلمه هیرکان است که آذربایجانی ها روستایی با این نام دارد و ایران نیز سال ها استانی با این نام داشته اگرچه اکنون منسوخ شده باشد. و اختلاف دیگر بر سر ترتیب نوشتن نام کشورهاست که با این که ایران سهم بسیار بیشتری از این نعمت خدادای داراست اما قوانین یونسکو نام کشورها را بر اساس حروف الفبا می نویسند. به هر حال امید است توافق زودتر حاصل شود و یکی از مهم ترین میراث طبیعی کشورمان به نام پیشینش ثبت بین المللی شود.
جنگل ابر، نمونه ای از جنگل های هیرکانی
یکی از بی نظیرترین مناظر کشورمان در جنگل ابر دیده می شود. به دلیل قرار گرفتن در محلی که ضخامت کوه ها کمتر شده و وابرها از میان آن ها به سمت جنگل می آیند. در واقع به خاطر اختلاف فشار این پدیده رخ می دهد. دست به دست دادن تمامی این عوامل موجب می شود شما بتوانید روی ابرهای راه بروید.
عوامل نابودی جنگل های هیرکانی
با این که ایران از نظر پوشش جنگلی کشوری فقیر محسوب می شود هر ساله شاهد کاهش بخشی از حنگل های هیرکانی هستیم.
از عوامل اصلی این نابودی ها گسترش بی رویه صنایع چوب و کاغذ و تغییر کاربری این جنگل هاست. یکی دیگر از علت های مهم پروژه هایی عمرانی مثل ساختن سد بدون انجام تحقیقات کافی است که یکی از آن ها سد گلورد استان مازندران است که بیش از سی هزار درخت در این پروژه قطع گردید. از دیگر عوامل آن می توان چرای بی رویه و متراکم دام ها را ذکر کرد . همچنین در گذشته ای نه چندان دور، چندین میلیومن متر مکعب برای تولید ذغال از بین می رفت که خوشبختانه این عامل امروزه بسیار ناچیز شده است.
در آخر آن چه برای همه واضح است تاثیر این جنگل ها بر روی حفظ اکوسیستم و آینده ایران است. امیدواریم هماهنگی لازم بین طبیعت و ساخته های انسان صورت گیرد؛ یعنی میزان درختان برداشت شده با کاشت شده برابر باشد تا از حجم و تراکمشان کاسته نشود.و بهره برداری از منابع طبیعی به گونه ای نباشد که جنگل های هیرکانی آسیب جدی ببیند و چیزی از آن ها برای نسل های آینده باقی نماند.
