مرگ، این آشنای ناآشنا همواره در طول تاریخ برای آدمیان سؤالی بزرگ بوده است و دنیای پسازآن مانند رازی سربهمهر باقیمانده است. آرامگاه همواره مکانی بین زندگان و مردگان بوده است. مکانی که نشاندهنده عقاید مردمی است که آنجا را برای مردگان خود آماده کردهاند. در ایران نیز از دوران کهن تا به امروز عقاید متفاوتی درباره دنیای پس از مرگ شکلگرفته است که باعث به وجود آمدن آرامگاههای عجیب گشته است.
قبرستان شهر یری؛ عجیبترین گورستان تاریخی اردبیل
زمانی که برای اولین بار در سال 1978 ق.م چالز برنی محوطهای باستانی را در نزدیکی روستای پیرازمیان در استان اردبیل شناسایی کرد؛ هیچکس احتمال این را نمیداد که قدمت سنگ تراشههای انسانی آن منطقه به بیشتر از 7 هزار سال قبل از میلاد مسیح بازگردد.
سنگقبرهایی با چهره یکنواخت از انسانهایی که دهان ندارند و ابعاد آنها از 70 سانتیمتر تا 3.6 متر متغیر است. انسانهایی که بهصورت دستبهسینه هستند. در میان همه این چهرهها، تنها یک سنگ تراشه با چهره زن کشفشده است که دارای دهان میباشد.
باوجود شناسایی 450 گور در این منطقه، بیشتر از صد عدد از این سنگ تراشهها باقی نمانده است. اما نکته جالب دیگر این محل ابعاد قبرهای آن است که کوچکترینشان 3.2 متر و بزرگترین آنها 8.2 متر است.
چهرههای بدون دهان این سنگ تراشهها همواره مورد تعجب هر بینندهای میباشد و فلسفه پشت آن هنوز کشف نشده باقیمانده است.
قبرستان تیس؛ قبرستان مرموز سیستان و بلوچستان
امروزه کندن سنگهای سخت کوه با ابزارآلات پیشرفته کار آسانی نیست اما ظاهراً کندن قبرهای قبرستان تیس در بستر سنگی کوه در 2300 سال قبل از میلاد کار آسانی بوده است. اما چرا بستر سنگی را برای کندن این قبرها انتخاب کردهاند؟ چرا ابعاد این قبرها اینقدر عظیم است؟ شاید نیافتن جواب این سؤالها دلیلی باشد که بلوچها به این مکان «جن سنط» یا گورستان جن میگویند. اهالی روستای تیس بر این باورند که جنها مردگان خود را در حصار این سنگها دفن کردهاند. شبها بر سر مزار آنها میآیند و مرثیه میخوانند و هر کس شب به این محل بیاید مورد نفرین آنها قرار خواهد گرفت.
عده ای نیز بر این باورند که برای محافظت از اجساد مردگان در برابر جانوران و شرایط جوی آن ها را داخل این محفظه های سنگی قرار می دادند. امروزه روستا تا 100 متری قبرستان پیش روی کرده است. قبرستان امروزی مردم روستا در کنار قبرستان شمارهٔ 1 تیس مربوط به سدهٔ چهارم هجری تا دورهٔ صفوی است و در 300 متری غرب روستای تیس در جنوب واقعشده و بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قبرستان شیرهای سنگی
اگر به آرامستان های مردم ایل بختیاری در استان چهارمحال و بختیاری و شمال خوزستان سر بزنید، مجسمههای شیرهای سنگی نظر شمارا جلب خواهد کرد. مجسمههایی باهیبت شیر در ابعاد کوچک و بزرگ که بر سر بعضی از قبرها در قبرستان به چشم میخورد. این شیرهای سنگی یا در زبان محلی «برد شیرها» مجسمههایی برای بزرگداشت دلاور مردان و جوانمردان ایل بختیاری است که چهل سال به بالا دارند. چراکه در ایل بختیاری مرد چهلساله را مردی کامل و پخته میدانند و با توجه به جایگاه این مردان در خانواده ابعاد شیرها بزرگ و کوچک میشود.
این مجسمههای زیبا بسیار حیرتانگیز هستند چراکه در زمانهایی که هیچگونه ابزاری برای برش، شکستن، جابهجا کردن و حتی بلند کردن سنگی به وزن حداقل یکتن نبوده است، این سنگ های عظیم از کوهستانهای اطراف انتخاب و به محل حمل میشدند و پسازآن استادکار با حجاری، شیری سنگی را از دل سنگ یکپارچه خلق میکرده است که این کار گاهی تا دو سال طول میکشیده است.
بر روی گرده یا پهلوی این شیرهای سنگی حجاریهایی انجامشده است که متناسب با خصلت جوانمردی آن شخص است. اگر آن دلاور، سوارکار یا فردی شکارچی بوده باشد، نماد شمشیر، نیزه، تمساح یا مرد سوار بر اسب را روی بدنه شیر حکاکی میکردند و اگر فردی باایمان و مؤمن بوده باشد آیات قرآن یا مهر و تسبیح بر روی بدنه شیر قرار میدادند.
قبرستان شهسوار یا گورستان و زیارتگاه شهسوار واقع در روستای کهباد در شمال شهرستان ایذه یک منبعی غنی از وجود شیرهای سنگی است.
قبرستان خالد نبی گلستان؛ قبرستان دوران پارینهسنگی
مجموعه گورستان و زیارتگاه خالد نبی در منطقهای کوهستانی و در فاصله ۹۰ کیلومتری شمال شرق شهرستان گنبدکاووس، نزدیک آیتمر واقعشده است. در این مجموعه گورستانی عجیب وجود دارد که در هنگام ورود به آن با تعداد زیادی سنگ تراشههای استوانهای و ایستاده شکل کوچک و بزرگ روبهرو میشوید. که ارتفاع آنها از 0.5 متر تا 5 متر متغیر است و وزن برخی از آنها به بیش از 2 تن میرسد.
اما خوب که بررسی میکنیم متوجه وجود دو نوع دیگر سنگ تراشه در این قبرستان میشویم. نوع اول که صلیبیشکل یا بهصورت دونیم کره میباشد که مربوط به قبرهای زنان است و نوع سوم به شکل شاخ قوچ ساختهشده است که از دو نوع دیگر تعداد کمتری دارد و مربوط به قبرهای مردمان ترکمن است چراکه قوچ در میان آنها و قسمت وسیعی از آسیای میانه نماد قدرت است.
قبرستان دارالسلام شیراز
گورستان دارالسلام شیراز یکی از قدیمیترین قبرستانهای ایران بهشمار میرود. در آن قبرهایی از قرن اول و دوم هجری دیده میشود. با این حال برخی محققان میگویند که قدمت تاسیس این قبرستان به قبل از اسلام میرسد. دارالسلام در بخش مرکزی شهر شیراز واقع شده است. قبرهای قدیمی با خطهای رقاع، کوفی، بنایی، ثلث، نسخ و نستعلیق کندهکاری شدهاند و تصاویری از قیچی، شانه، آینه و ابزارشغلهای مردگان بر سنگ قبرها خودنمایی میکنند. قبر افراد سرشناس مربوط به دوره زندیه تا قاجاریه در این آرامگاه دیده میشوند.
