تالاب هورالعظیم خوزستان ، تالاب بزرگ هویزه بزرگ‌ترین تالاب استان خوزستان

تالاب هورالعظیم خوزستان از وسیع ترین تالاب های کشور در حال تخریب است بخش عمده ای از این تالاب بزرگ کشور در ایران از بین رفته است

تالاب هورالعظیم خوزستان کجاست؟

استان خوستان واقع در جنوب غربی کشور، جاذبه های طبیعی زیادی را در خود جای داده است. از جمله جاذبه های طبیعی که هر ساله گردشگران زیادی را راهی تورهای گردشگری در این استان میکند، تالاب هورالعظیم خوزستان می باشد. این تالاب که با نام تالاب هویزه خوزستان نیز شناخته می شود، یکی از وسیع ترین تالاب های کشور است که در  انتها رود کرخه واقع در دشت آزادگان قرار گرفته است.

تالاب هورالعظیم خوزستان مجموعا 118 هکتار مساحت دارد که فقط یک سوم از آن در ایران و سایر آن در عراق قرار گرفته است. آب مورد نیاز این تالاب از رودهای کرخه، اروند و دویرچ تهیه می شود و عمق آن در بخش های مختلف متفاوت می باشد. تالاب هویزه پوشش گیاهی منحصر به فردی هم دارد. در سرتاسر این تالاب گیاهانی همچون نیلوفر آبی، نی، تیره تیزک و … دیده می شوند که در سطح آب شناور می باشند. همچنین در بخش ساحلی نیز گیاهانی همچون کاهوی وحشی، سورمه و کاگله روییده اند.

تالاب هورالعظیم در خوستان جایگاه ویژه ای از لحاظ زیست محیطی در میان تالاب های موجود در کشور دارد. این تالاب در گذشته بخش مهمی از طوفان های شن و گرد و خاکی که از کشور عراق راهی استان خوزستان می شدند را خنثی می کرد اما متاسفانه به دلیل تخریب بخش وسیعی از آن در کشور عراق و همچنین احداث سد و جاده‌ سازی های نامتعارف توسط شرکت ملی نفت ایران، سلامت تالاب هورالعظیم و شادگان به شدت به خطر افتاده است به صورتی که در سال های گذشته میزان گرد و غبار موجود در هوای استان خوزستان و به ویژه شهر اهواز 21 برابر بیشتر از استاندارد جهانی گزارش شده است.

به علت خشک شدن تالاب هورالعظیم خوزستان، بسیاری از روستاها و مزارع اطراف آن که روزی محل سکونت حاشیه نشینان این تالاب بوده از بین رفته اند، به طوری که امروزه فقط شهر رفیع به عنوان محل مسکونی در اطراف تالاب هویزه باقی مانده است.

در سال 1396 دولت تصمیم به احیای تالاب هورالعظیم خوزستان گرفت و این عملیات از همان سال آغاز شد و طبق آمار منتشر شده تاکنون بیش از 80% این تالاب احیا شده است.

آدرس تالاب هورالعظیم : استان خوزستان، شهرستان هویزه، منطقه مرزی ایران و عراق

عکس های تالاب هورالعظیم خوزستان

هورالعظیم معرب ابرهور یا ابرخوز به معنای هور بزرگ، هورالهویزه (معرب هور هویزه) یا تالاب بزرگ هویزه بزرگ‌ترین تالاب استان خوزستان و یکی از بزرگ‌ترینتالاب‌های ایران است. لاب در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم این تالاب در ایران و مابقی آن در کشور عراق است. این تالاب از دیدگاه منابع جانوری و گیاهی بسیار غنی بوده که هم‌اینک این منابع با نابودی روبه‌رو است.

این تالاب از آب‌های اضافه رود کرخه، دویرچ و بخشی از آب‌های اضافه اروندرودتشکیل شده‌است. ژرفای این هور (تالاب) کم است ولی تدریجاً در وسط آن به چند متر می‌رسد. سراسر هورالعظیم با نی پوشیده شده است. مساحت مشخص شده توسط اداره کل محیط زیست خوزستان به عنوان تالاب حدود ۱۱۸۰۰۰ هکتار می‌باشد.

هورالعظیم در غرب استان خوزستان در انتهای رود کرخه در منطقه مرزی دشت آزادگان بین دو کشور ایران و عراق واقع شده است و دارای طول جغرافیای ۴۷ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۴۷ درجه ۱۶ دقیقه و۳۰ ثانیه طول شرقی و عرض جغرافیایی ۳۱ درجه ۵۳ دقیقه تا ۴۱ درجه عرض شمالی است. این تالاب مشترکاً در شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه استان خوزستان واقع گردیده‌است. هورالعظیم درجنوب غرب شهرستان هویزه واقع بوده و شهر رفیع (کاوه) مرکز بخش نیسان در۳ کیلومتری آن قرار دارد.

راه‌های دسترسی به منطقه: شامل راه آسفالته – سوسنگرد- بستان- چزابه- راه آسفالته هویزه رفیع، راه شنی، نظامی پاسگاه‌های طبر- شط علی و راه آسفالته اهواز- جاده سید خلف به طلائیه است.

تالاب هورالعظیم به دلیل تأمین نشدن حق آبه مورد انتظار، با کم آبی روبه‌رو است و تخلفات شرکت ملی نفت ایران در این منطقه نیز به تخریب گسترده زیست‌بوم آن منجر شده است. بیش از نیمی از بخش ایرانی این تالاب از بین رفته است.

حاشیه‌نشینان هور که مردمی از تبار عرب هستند تا پیش از جنگ ایران و عراق در ده‌ها روستا و آبادی حاشیه هور با استفاده از این تالاب و نیز از آبزیان آن اقتصاد خانواده‌های خویش را تأمین می‌کردند. اما تقریباً تمام روستاهای مجاور هور بجز شهر رفیع به طور کلی ازبین رفته است از جملهٔ این روستاهای از میان رفته می‌توان حسچه، لولیه، عمه، کسر، مچریه، محیّره، سیّدیّه، ابوچلاچ، مشیمشیّه، جرایه، طبر، شط علی، زهیریِه، برگه، و برص را نام برد.

خشک شدن هورالعظیم چه در ایران و چه در عراق میزان وقوع توفان‌های شن را افزایش داده است و باعث شده استان خوزستان با گرد و غبارهایی حدود ۲۱ برابر استاندارد مواجه شود.

آثار تاریخی تالاب هورالعظیم

در دوران جنگ ایران و عراق شهرستان دشت آزادگان متحمل خسارات سنگینی گردید و تقریباً به طور کامل ویران گردید. این منطقه در طول حیات خود شاهد فراز و نشیب‌های فراوانی بوده به طوریکه از تاریخ کهن آن آثاری باقی نمانده است. مناطق عملیاتی دهلاویه، هویزه و چذابه، جفیر، طلائیه از جمله جاذبه‌های گردشگری منطقه است.

گیاهان و جانوران هور هورالعظیم

گیاهان کفزی هور شامل، نی، جگن (چولان)، لوئی، بردی، تیره تیزک. گیاهان شناور در هور گونه‌هایی از گیاهان هستند که ریشه در آب داشته به صورت شناور در سطح یا بخشی از آب زندگی می‌کنند شامل گیاهان قهوه‌ای سبزینه دار- تیره گل میمونی و… گیاهان سواحل هور که به مجموع گیاهانی که در خشکی‌های اطراف و سواحل هور هستند شامل کاگله، کاهو وحشی، سورمه صحرائی و… مهمترین گونه‌های گیاهی منطقه عبارتند از: نی، جگن (چولان)، لوئی و نیلوفر آبی.

جانوران تالاب هورالعظیم

الف) پستانداران: تنوع جامعه پستانداران در تالاب بسیار محدود است ولی از این نظر که تأثیرات عمیقی بر روی ساختار زندگی انسانی دارد حائز اهمیت است.

از جمله پستانداران معروف کنارزی منطقه هور گاومیش است که به صورت اهلی زندگی کنند و بیشتر وقت خود را در نواحی ساحلی هور می‌گذراند از سایر پستانداران هور می‌توان به گراز، سگ آبی و خفاش اشاره نمود.

ب) ماهیان تالاب: در مجموع بیش از ۱۲ گونه ماهی در هور زیست می‌کنند که عبارتند از بنی – عنزه- گطان- حمری-شلج- آمور- برزم- بیاح- کپور نقره‌ای و غیره.

پ- پرندگان: محل زمستان گذرانی بسیاری از پرندگان آبزی و کنارآبزی از قبیل: اردک‌ها، غاز خاکستری، چنگر، انواع آبچلیک و غیره می‌باشد. ۵ گونه کمیاب تالاب عبارتند از میوه خور، اکراس آفریقایی، عروس غاز، غاز پیشانی سفید کوچک و اردک مرمری.

راه‌های دسترسی جهت مشاهده حیات وحش: جاده‌های موجود در تالاب جاده طبر- شط علی و جاده شرکت نفت از جمله راه‌های دسترسی جهت مشاهده حیات وحش می‌باشد.

منابع طبیعی هورالعظیم از زمان جنگ بین ایران و عراق با تهدید روبه‌رو بوده است. کمبود آب ناشی از احداث سد در مسیر رودخانه‌های منتهی به این تالاب آسیب‌های قابل توجهی به این زیستگاه وارد کرده است. پیش از این گزارش شده بود که خشک شدن بخش‌های وسیعی از این زیستگاه عظیم در جنوب غرب ایران نقش مهمی در به راه افتادن توفان شن و گرد و خاک در منطقه داشته است.

در دوران پس ار انقلاب ۵۷، زیرمجموعه‌های شرکت ملی نفت ایران در این منطقه با جاده‌سازی غیرضروری، عدم رعایت عرض مورد توافق دربارهٔ جاده‌ها، دفع پسماندهای حاصل از حفاری چاه‌ها و پساب‌های تخلیه‌شده در تالاب، به محیط زیست این تالاب آسیب زده‌اند. به دنبال فعالیت‌های صنعت نفت در منطقه، ارتباط آبی بین بخش‌های مختلف تالاب هورالعظیم برقرار نیست و به همین دلیل این تالاب در برخی قسمت‌ها به حالت مرداب درآمده است.

از بخش ایرانی تالاب هورالعظیم که مساحتی شامل ۶۴ هزار و ۱۰۰ هکتار داشت در حال حاضر ۲۹ هزار هکتار باقی‌مانده یعنی معادل ۵۴ درصد مساحت این تالاب از بین رفته است. مساحت این تالاب در کل بخش ایران و عراق در مجموع ۳۰۷ هزار هکتار بوده که این مساحت در کل به ۱۰۲ هزار هکتار کاهش یافته یعنی ۶۷ درصد آن از بین رفته است.