شهر بومهن با توجه به اینکه در استان تهران قرار دارد جاهای دیدنی طبیعی دارد و بیشتر جنبه ی تاریخی نیز دارد . در بومهن میتوانید از جاذبه های گردشگری که در ادامه میخوانید لذت ببرید .
بومِهِن شهری در شرق استان تهران و جزو شهرستان پردیس است. در دهستان ده بومهنِ این شهر امامزاده سلطان مطهر قرار دارد که قدمت تاریخی دارد.
وجه تسمیه
واژهٔ «بومهَن» بهمعنای زلزله است. اشپیگل در کتاب عصر آریایی ، کلمه را مرکب از «بوم» (زمین) «مَثنه» (حرکت) دانسته؛ یعنی حرکت زمین. (ازفرهنگ شاهنامه، از حاشیهٔ برهان قاطع، بهکوشش محمد معین):
جمعیت
جمعیت این شهر براساس سرشماری سال ۱۳۹۰ ایران برابر با ۵۳٬۴۵۱ نفر (۱۵٬۷۲۹ خانوار) شامل ۲۷٬۴۷۰ مرد و ۲۵٬۹۸۱ زن است.در سالیان اخیر نرخ رشد سواد در این شهر بسیار قابل توجه بوده که از دلایل آن میتوان رشد تعدادمدارس و دانشگاهها را ذکر کرد.بومهن از تنوع قومی بسیار زیادی برخوردار میباشد و اقوام مهاجر دیگر طوایف در آن ساکنند.کارشناسان معتقدند به دلیل این تنوع باید توجه بسیاری به وضع فرهنگی این شهر شود از جمله کمکگیری از روانشناسان ومراکز مشاوره از جمله این موارداند.بومهن در سالهای اخیر با نرخ بالای بیکاری و مهاجرت توام درگیر بوده,زیر سازههای این شهر یا فرسوده بوده یا فاقد آن میباشد,نبود کتاب خانه جامع عمومی,فضای سبز گسترده از جمله مشکلات این شهر نیم میلیون نفری است.
امکانات
بزرگترین مجموعهٔ ورزشی شهر بومهن، «مجموعهٔ ورزشی امام رضا» نام دارد.این شهر همچنین دارای یک ایستگاه زمینی ارتباطات ماهوارهای است.بومهن دارای چندین پارک از جمله پارک بهار,میباشد.گسترش آموزشگاههای خصوصی,اقدام برای ساخت دانشگاه,مجاورت با مناطق صنعتی از یک سو همسایگی با استان مازندران و نقش ترانزیتی این منلقه از سوی دیگر بر اهمیت این شهر در شرق پایتخت افزوده است.
قلعه تاریخی گلخندان
این قلعه در روستای تاریخی گلخندان ومربوط به قرن ۱۴ هجری قمری میباشد .این قلعه از نظر سوق الجیشی درمحل اتصال ۲رودخانه وبالای یک تپه ساخته شده است.درحال حاظر ساختمان داخلی قلعه ازبین رفنه وتنها دیواره های آن که ارتفاع تقریبی آن به ۲۰متر نیز میرسد باقی مانده است.
امامزاده سلطان مطهر بومهن
این امامزاده در کنار روستای بومهن در میان محوطه بزرگی که دور تا دور آن حصاری مربوط به دوره اخیر است، واقع شده است.محوطه امامزاده از شمال و شرق به خیابان روستا و از جنوب و غرب به خانه های مسکونی محدود می شود.ورودی محوطه در جهت شرقی واقع شده است.به جهت احترام و تقدسی که به این مکان قائل بوده اند،گورستانی از دوره صفویه تاکنون به وجود آورده اند.بعضی از سنگ قبرهای دوره صفویه به سبب عدم آگاهی روستائیان هنگام تسطیح محوطه از بین رفته و تعداد اندکی از آنها باقیمانده است.
امامزاده سلطان مطهر در سفرنامه ها و متون
این امامزاده چون در کنار روستا و دور از جاده واقع شده،در هیچ یک از سفرنامه ها و متون درباره آن صحبتی نشده است.اعتمادالسلطنه در راه سفر به خراسان به همراه ناصر الدین شاه در سال ۱۳۱۰هجری تنها اشاره ای کوتاه دارد که:بقعه ای در بومهن هست که از قرار مذکور از فرزندان امام موسی الکاظم(ع) می باشد.اولین بار آقای مصطفوی در اطلاعات ماهانه مطلبی کوتاه از بنا و تاریخ روی ضریح به چاپ رسانده است.سپس آقای قرا خانی به صورت اجمالی در مقاله ای تحت عنوان « دژ گلخندان و بقعه ی سلطان مطهر »در مجله بررسیهای تاریخی به بحث پرداخته است.
شرحی درباره مرقد امامزاده سلطان مطهر بومهن
داخل امامزاده قبری است که روی آن ضریحی بسیار زیبا قرار دارد.کتیبه ای که این قبر را به امامزاده سلطان مطهر(ع) نسبت دهد،وجود ندارد.روایتهای محلی این امامزاده را از فرزندان بلا فصل امام جعفر صادق (ع) می داند ولی در میان فرزندان امام صادق(ع)که شیخ مفید ار آنها نام می برند،این نام دیده نمی شود.در کپی نسخه خطی که در اختیار نگارنده قرار دادند،آمده است:مطهر و محمد و یحیی از قزوین روی به ولایت طهران نهادند چون به شهر طهران رسیدند،محمد و یحیی را شهید کردند، اما مطهر بن امام جعفر صادق (ع) روی به ولایت دماوند نهاده و بسیار جراحت به وی رسیده بود.چون به موضع بوم هند رسید،در خانه الیاس کمال نانوا فرود آمد و تا مدت چهل روز بیمار بود،به همان جراحت به جوار حق پیوست.
تعمیرات و تغییرات در بنای امامزاده
بنای امامزاده در طول زمان تغییراتی به خود دیده است.عکس چاپ شده توسط آقای قراخانی در مجله بررسیهاگواهی بر این موضوع است که ایوانی به صورت مستطیل شکل در جهت شمالی جنوبی متصل به بنا احداث شده بود،ورود به امامزاده فقط از طریق همین ایوان میسر بوده است .اکنون این ایوان یا نماز خانه را برداشته اند و امامزاده به صورت مستقل و آزاد،شکوه و عظمت خود را همچنان به نمایش می گذارد.وضعیت بنادر عکس فوق الذکر حکایت از این دارد که تاق نماها و گنبد با سیمان و گچ پوشانده شئه بود،ولی به مرور ایام ریخته است.
نقشه بنا
نقشه امامزاده در داخل و خارج به هشت ضلعی است.ابتدا پایه هشت ضلعی کم ارتفاعی را به وجود آورده،سپس بدنه اصلی بنا روی آن ساخته و پرداخته شد.
قسمت بیرونی
قسمت اصلی برج روی پایه هشت ضلعی قرار گرفته است.طول هر ضلع تا زیر گنبد ۴۰/۳ سانتی متر است.جرزهای اصلی بنا،ساقه بنا را شکل می دهند.ازیایه تا گنبد ۹متر است.در میان جرزها، تاق نماها(نغول)به عمق ۱۰سانتی متر دیده می شوند.زیر قوس تاق نماها در هر ضلع نورگیرهای قوس دار،دیده می شوند و بیشتر پنجره نورگیرها شکسته اند.دو دهلیز قوس دار در قسمت شمالی و جنوبی امامزاده در دو طرف درگاه ورودی که در حال حاضر هر دو بسته شده است،به وجود آورده بودند.
درگاه ورودی
درگاه ورودی امامزاده در جهت شرقی واقع شده و دارای ارتفاعی کوتاه(۴۰/۱متر)است.بالای این درگاه علاوه بر تاق نمای اصلی، یک تاق کوچکتر دیگر نیز به عمق ۳۴ سانتی متر به چشم می خورد. به جای در اصلی،درآهنی که هیچ تناسبی با فضای سنتی معماری امامزاده ندارد،کار گذاشته است.در اصلی به جهت ارزش هنری که دارد به موزه ملی انتقال داده شد.
قسمت داخلی
از درگاه برج با دو پله داخل امامزاده می شوند.کف امامزاده نسبت به بیرون ، درعمق پایین تری قرار گرفته و در سال های اخیر با موزائیک پوشانده شده است. هشت ضلعی بوده و در هر ضلع تاق نماهایی به عمق ۳۷ سانتی متر و به عرض ۵۵/۱از کف تا زیر گنبد می باشد.بالای تاق نماها نوار یا قاب گچی مستطیل شکل در تمام ضلعها دیده می شود.این قاب ساده و فاقد کتیبه می باشد و آن را با رنگ آبی رنگ آمیزی نموده اند.بالای این قاب گچی،نورگیرها از داخل تعبیه شده اند.طرح هشت ضلعی را با ایجاد هشت بار بر گوشه سازی کرده و تبدیل به شانزده ضلعی شده،سپس گنبد داخلی را روی آن به وجود آورده اند.محراب امامزاده در عمق کمی در داخل دیوار با گچ ساخته شده و روبروی درگاه ورودی واقع شده است.به نظر می رسد این محراب در سالهای اخیر مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته است.
تزئینات
قسمت بیرونی:در بیرون امامزاده،تاق نماها (نغول)در هر ضلع و آجر چینی ساده با بندهای عمودی،تزئینات بنا را تشکیل می دهد.ایجاد تاق نماها در نمای بیرونی و تعبیه نورگیرها در زیر تاق نماها و نیز آجر چینی منظم پیش آمده در زیر گنبد و قرار گرفتن گنبد روی آن به شیوه رگچین هشت ترک با بندهای عمودی ملاط گچی، همه اینها در نمای ظاهری امامزاده تاثیر بسزایی داشته و آنرا به زیباترین وجه به نمایش می گذارد.البته لازم به ذکر است که سازندگان بنا،سادگی را بر تزئینات ترجیح داده اند.
قسمت داخلی:قسمت داخلی امامزاده را هنگام تعمیرات دوره اخیر با گچ سفید کاری کرده اند و به احتمال،هر گونه علائم تزئیناتی در اثر بی توجهی از بین رفته است.قاب یا نوار گچی مستطیل شکل افقی بدون کتیبه زیر گنبد که با رنگ آبی رنگ آمیزی کرده اند و نیز شمسه ای ساده که با قلم به صورت ابتدایی در زیر گنبد به وجود آورده اند و داخل آن را با کلمات قرآنی پر نموده اند،را می توان جزو تزئینات بنا به حساب آورد.البته لازم به توضیح است که بنای امامزاده از جمله بناهایی است که تزئینات داخلی آن و کتیبه آن حذف گردیده و رو به سادگی می رود که از نمونه هایی از این بناها می توان به امامزاده عبدا…(ع)شهر دماوند و نیز امامزاده عبدا…آیینه ورزان اشاره کرد.
گنبد
گنبد امامزاده از نوع گنبدهای رک هشت ترک دو پوشه است که به صورت رگچین که موازی با خط افق آجر چینی انجام می گیرد، می باشد.نمای بیرونی گنبد روی آجر چینی منظم روی جرز،پیش آمده قرار گرفته است.لبه گنبد همانند آبچکانی روی جرزها پیش آمده است .در ضلع جنوبی گنبد،دریچه ای مستطیل شکل تا لبه گنبد ایجاد شده،گنبد داخلی روی پایه شانزده ضلعی قرار گرفته است.بدین صورت که هشت ضلعی را با گوشه های باربر به شانزده ضلعی تبدیل کرده،سپس گنبد داخلی روی آن ساخته و پرداخته شده است.
کتیبه های امامزاده
داخل و خارج بنا کتیبه ای وجود ندارد.ضریح روی مرقد که متعلق به قرن ۹ هجری است،دارای کتیبه است.
کتیبه ضریح
ضریح منبت کاری و با ارزش روی قبر تاریخ ۸۴۷ هجری را دارد.در چهار ضلع این صندوق تزئینات هندسی زیبایی به چشم می خورد .اخیرا آن را درون محفظه ای شیشه ای قرار داده اند،به طوریکه تمام قسمتهای آن را می توان مشاهده نمود .
-در حاشیه بالای ضریح ، آیه الکرسی به صورت کنده کاری همراه با نقوش گل وبته اسلیمی دیده می شود.
-در بالای ضریح در سه قسمت کتیبه زیر آمده است:«امر بعباره هذا الصندوق المزار المتبرک الملک الاعظم جلال الدوله و الدین ملک کیومرث »-«عمل استاد حسین ابن استاد محمد نجار الکردفی تاریخ رجب المرجب سنه سبع و اربعین و ثمانمائه»
شرحی درباره بانی ضریح ؛ ملک کیومرث
ملک کیومرث که از او به عنوان سفارش دهنده ضریح مقبره یاد شده است،یکی از حاکمان محلی نواحی منطقه دماوند بوده است،ملک کیومرث بن بیستون بن گستهم بن تاج الدوله زیار در سال ۸۰۸هجری به حکومت رویان رسید. پس از فتح رویان توسط امیر تیمور،ملک کیومرث همچنان در قلعه نور ماند .در همین هنگام اسکندر شیخی ، قلعه فیروزکوه را از آن خود کرده و طغیان نمود.از طرف امیر تیمور دو نفر از امیر زادگان به نامهای امیرزاده رستم بن عمر و امیر سلیمان شاه مامور شدند و به قلعه نور،جایی که ملک کیومرث بود،حمله بردندو ملک کیومرث را که با اسکندر شیخی دشمنی داشت،اسیر نمودند و به حیله پیش اسکندر شیخی فرستادند، ولی او از این موضوع مطلع شد و ملک کیومرث را آزاد نمود،و او به شیرازرفت، در آنجا طرفدارانی داشت،با آنان دوباره برای فتح قلعه نور حرکت نمود.ملک با حیله وارد قلعه شد و با طرفداران خود در قلعه و در یک فرصت مناسب به کوتوال قلعه حمله برد و او را کشت و قلعه را به تصرف خود درآورد.پس از آن مذهب شیعه را انتخاب کرد و در گسترش آن نقش بسزایی را ایفا نمود و با سپاه خود دژ طبرک ری و بسطام و سمنان را به تصرف درآورد.پس از او پسرش ملک کاووس جانشین پدر شد.
کتیبه های سنگ قبرهای حیاط امامزاده
در حیاط امامزاده نیز سنگ قبرهایی از دوره صفویه به چشم می خورد.
-سنگ قبر شیخ صفا
-هذا قبر السعید صفا بن شیخ الی غفرا…لهما فی تاریخ شهر صفر سنه(۹۵۹هجری)
سنگ قبر شیخ ابراهیم
وفات مرحوم مغفور الی رحمه ا…شیخ ابراهیم بن شیخ طالب فی تاریخ شهر محرم سنه سته و ستین و تسمعمائه(۹۶۶هجری)
در حاشیه سنگ قبر آمده است:
«دریغا که بی ما بسی روزگار بروید گل و بشکفد نوبهار»
سنگ قبر قلی آقا
«وفات المرحوم قلی آقا ابن علی آقا قارونی فی سته ثلاثین الف»(۱۰۳۶هجری)
مقایسه و نتیجه گیری
برج آرامگاهی امامزاده سلطان مطهر(ع)از بناهای باارزش و باشکوه اواخر قرن۸هجری است که از لحاظ نقشه و ساختمان به سبک بناهای متداول و هم عصر خود در منطقه شمال ایران ساخته و پرداخته شده است.وبا بناهایی چون امامزاده عبدا…آیینه ورزان،امامزاده قاسم گلخندان،امامزاده ابراهیم بابلسر و برج سلطان در بابل و نیز با امامزاده جعفر قم و امامزاده کمال فارسجین همدان قابل مقایسه است.طرح هشت ضلعی در داخل و خارج و ابعاد نغول (تاق نماها)در نمای ظاهری،گنبد رک هشت ترک ،تاق نماهای داخلی،پرهیز از تزئینات و حذف کتیبه و رو به سادگی داشتن از ویژگیهای مقبره ی برجی امامزاده سلطان مطهر(ع)است که بناهای فوق الذکر و در اکثر بناهای اواخر قرن ۸هجری می توان پیدا کرد.اگر چه بنای مورد بحث دارای کتیبه نیست ولی با توجه به ویژگیهای ذکر شده و مقایسه با بناهای مشابه که تاریخ ساخت اواخر قرن۸ و اوایل قرن۹را دارا هستند،بنای سلطان مطهر (ع)را می توان از بناهای زیبا و با شکوه اوایل قرن ۹هجری در منطقه دماوند به حساب آورد.