پل باستانی گاومیشان پلدختر

پل گاومیشان پلی باستانی است که در دوران ساسانیان بنا نهاده شده است. این پل از شهر دره شهر که مرز میان دو استان لرستان و ایلام است و برروی رودخانه سیمره واقع شده است 30 کیلومتر فاصله دارد. قابلیت قابل توجه در مورد این پل عرض دهانه ی یکی از طاق های آن می باشد که در معماری باستان عریض ترین دهانه شناخته می شود.

موقعیت جغرافیایی پل گاومیشان 

مردم شهرستان دره‌شهر معتقدند این پل در این شهرستان قرار دارد. این در حالی است که وب‌سایت رسمی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران موقعیت این پل را در شهرستان پلدختر اعلام می‌کند اما این پل به دلیل قرار گرفتن در مرز دو استان لرستان و ایلام به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان ایلام نیز معرفی شده‌است.

پل گاومیشان بر روی رودخانه سیمره بعد از تلاقی با رود كشكان ساخته گردیده است. باستان شناسان بقایای اولیه پل را مربوط به دوران ساسانی می دانند و معتقدند یکی از دهانه های پل بعد از عقب نشینی سپاه ایران در جنگ با عرب ها، برای جلوگیری از نفوذ آنان تخریب شد.
برخی از اهل فن وجه تسمیه آن را برگرفته از كلمه (گومیشه) یعنی محل پرورش می داند . برخی بر این باورند كه گاومیش نر در قدیم جفت خود را گم می كند و به دنبال یافتن آن تمامی دره ها و غارها را در هم می نوردد و سرانجام آن را در غاری در این محدوده می یابد. از آن پس این منطقه را گاو میشو نامیده اند. بقایای اولیه این پل مربوط به دوران ساسانی است.

قوس های جناغی آجری و سایر تعمیرات سنگی نمای فعلی پل، نشانگر مرمت آن در دوره های بعدی به ویژه در دوره اتابكان لر كوچك است. پایه های پلی كه مربوط به دوره ساسانیان است در جنوب این پل هنوز به چشم می خورد ولی پل گاومیشان جدیدتر و مربوط به اوایل اسلام است. این پل از پنج چشمه بزرگ تشكیل شده بود و اكنون فقط یك چشمه سالم از آن باقی مانده است. ارتباط چشمه ها با مسیر حركت آب و طغیان آن محرز می باشد. این پل، بسیار فنی و پیچیده ساخته شده به طوری كه رقیبی جدی برایپل های مهم به شمار می آید. این پل شباهت زیادی نیز به پل شادروان در شوشتر دارد و در همان دوران ساخته گردیده است. پایه ها و تكیه گاههای اصلی پل، مدور و قطور و مصالح آن از سنگهای مكعبی بزرگ و تراشیده هستندكه در ابعاد تقریبا مساوی به طور رگ چین به روی هم چیده شده و پایه های اصلی پل را به وجود آورده اند. داخل این پایه ها با قلوه سنگ و ملات گچ پر گردیده است.

مصالح اصلی پل، سنگ و ملات گچ است و در سقف طاق ها از آجر استفاده گردیده است. طاق های جناغی دالان ها و راهروها همگی از آجرهایی به ابعاد 20*25 سانتی متر ساخته و نمای داخلی پل توسط ملات گچ مزین گردیده است.این پل، طاقچه های مسدود، باز و موج شكنهایی دارد كه توسط راهروها با چند پله به هم متصل می شوند. وجود پله ها در میان دالان ستون میانی، بیانگر این امر است كه این پل فقط یك پل ارتباطی نبوده و بر اساس راهروهای داخلی، پلكان و … از آن به عنوان سرپناه به هنگام عبور استفاده می كرده اند.

پلی كه هم اكنون بر روی سیمره قرار دارد یكی از بهترین پل های ایران است و آن را حسین خان بزرگ والی معروف ایلام و لرستان به سال 1008 هجری قمری تعمیر نموده و طول آن 165 گام است. بر اساس موقعیت استراتژیک منطقه پل در دوره های بعدی نیز مورد استفاده قرار گرفته و مورد مرمت و بازسازی واقع گردیده است. دهنه این پل با بیش از ۵۰ متر عرض بزرگترین دهنه پل کشور است. طبیعت زیبا و چشم انداز رویایی اطراف این پل باعث جذب گردشگران داخلی و خارجی گردیده است. هم اكنون پل تاریخى گاومیشان با شماره ۲۲۲۲ در فهرست آثار ملى به ثبت رسیده است.

مشخصات پل گاومیشان 

طول این پل که از بناهای دوره ساسانی است حدود ۱۷۵ متر و عرض گذر سطح پل نزدیک به ۸ متر و۲۰ سانتیمتر است و در حال حاضر دارای ۶ چشمه طاق می‌باشد. پهنای پاتاقها، یا حدفاصل چشمه از ۵/۲ تا ۲۵ متر متغیر است. عرض چشمه اصلی این پل حدود ۳۳ متر و ۷۰ سانتیمتر، دهانه پل گاومیشان با بیش از ۵۰ متر عرض بزرگترین دهانه پل کشور است. هر چند که یکی از این دهانه‌ها بعد از عقب‌نشینی سپاه ایران در جریان حمله اعراب به ایران تخریب شد. در مورد مصالح باید گفته که مصالح اصلی آن ملاط، آجر و سنگ تشکیل می‌دهند. معماری پاتاقها به سبک معماری ساسانی است اما در چشمه طاقها آثار مرمت دوره‌های صفوی و قاجار دیده می‌شود.

مرمت پل گاومیشان

اختلاف بر سر تملک پل گاومیشان میان استان ایلام و لرستان در سال ۱۳۸۴ عملیات مرمت و کاوش در این محوطه را متوقف گذاشت. تخریب در این پل ساسانی بحدی بود که فقط یک مرمت اضطراری می‌توانست آن را نجات دهد. در اواخر سال ۱۳۸۴ پنجاه میلیون تومان از محل اعتبارات ملی برای بازسازی و مرمت پل تاریخی «گاومیشان» در استان ایلام در اختیار اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری این استان قرار گرفت.نخستین فصل مرمت پل گاومیشان در سال ۱۳۸۷ به پایان رسید.