منطقه در حدود ۳۰ کیلومتری ضلع شرقی دو گنبدان در استان کهگیلوییه و بویر احمد با وسعت ۲۵۶۷۱ هکتار با پوشش گیاهی و جنگلی بلوط ، ارژن ، انجیر وحشی ، کیکم ، چویل ، گون ، زالزالک و کلخنگ واقع شده است. گونه های جانوری وحیات وحش پلنگ ، خوک وحشی ، سمور وحشی ، جغد ، گرگ، خرگوش و شاهین را می توان در این منطقه یافت و دارای راه دسترسی آسفالته می باشد. این منطقه کوهستانی با هدف حمایت از جمعیت پلنگ ، بز و پازن ،قوچ و میش و کبک دری از سال ۱۳۷۸ تحت حفاظت قرار گرفت. دارای اقلیم نیمه مرطوب معتدل است. این منطقه که در جنگلهای زاگرس استان کهکیلویه و بویر احمد قرار دارد از پوشش گیاهی خوبی بر خوردار است از دیگر گونه های جانوری منطقه می توان به خرس قهوه ای،گراز،سنجاب ایرانی،سمور،گرگ،خرگوش،کبک ،شاهین،جغد،بحری،سارگپه پا بلند و کبوتر جنگلی نام برد.
این منطقه واقع در ضلع شمال و شمال شرقی شهر دوگنبدان مرکز شهرستان گچساران می باشد. این منطقه طی مصوبه شماره ۲۰۷ مورخ ۲۵/۷/۸۰ ازسوی شورایعالی حفاظت محیط زیست کشور تصویب و جهت حفاظت به این استان ابلاغ گردید .
طول و عرض جغرافیایی آن به قرار زیراست :
E5048 – E5030 طول شرقی
N3021 – N3038 عرض شمالی
دوگنبدان
شهر دوگُنبَدان (گچساران) یکی از شهرهای شهرستان گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد است. این شهر مرکز شهرستان گچساران است. مردم دوگنبدان به زبان لری بویراحمدی و ترکی قشقایی صحبت میکنند.
شهر دوگنبدان در ناحیه گچساران در منتهیالیه مناطق نفت خیز ایران قرار گرفته است. منطقه نفتی گچساران از نواحی قدیمی و مشهور صنعت نفت ایران به شمار میآید.
ویژه گیهای طبیعی
منطقه ای است غالبا کوهستانی متشکل از ارتفاعات و صخره های سخت و صعب العبور دارای راههای متعدد و چشم اندازهای بسیار مهمی می باشد . این اکوسیستم جنگلی درمنطقه گرمسیری استان قرار دارد . درفصل زمستان قلل مرتفع آن پوشیده از برف است .
پیشینه شهر دوگنبدان
درکتاب لغتنامه، علی اکبر دهخدا از دوگنبدان ذکر شده که دهی است از دهستان زیرکوه باشت بابوئی بخش گچساران از توابع شهرستان بهبهان واقع در ۲۳ هزار گزی شمال باختری گچساران و دارای ۲۵۰ تن سکنه است، آب آن از لولهکشی شرکت نفت و راه آن، اتومبیل رواست. این شهر که در متون تاریخی از آن به نام گنبد ملغان یا گنبد ملجان یادشدهاست از شهرهای آباد در مسیر راه شهر نوبندگان به ارجان بودهاست و در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی از گای لسترنج دوگنبدان را با نام گنبد ملغان یا ملجان یا ملگان، جزئی از ولایت فارس ذکر کرده که در ساحل یکی از شعب رودخانه شیرین در مسیر نوبندگان به ارجان قراردارد؛ و در مورد موقعیت جغرافیایی و آب و هوای آن میگوید که شهر گنبد ملغان از جمله مناطق گرمسیری بوده و نخلستان آن شهرت دارد که در مجاورت کوه و ولایت بازرنگ و همچنین صرام (چرام) که زمستان آن به بسیار سرد بوده و حتی در فصل تابستان سر کوه آنجا برف داشته واقع است. مقدسی درقرن چهارم از قریه ویرانی درآنجا گفتگو کردهاست و در فارسنامه ابن بلخی[۵] که در قرن ششم میزیسته از آن به عنوان شهری گرمسیری که آب روان دارد یاد کردهاست. او از قلعهای در دوگنبدان که آذوقه سه چهار سال محافظین قلعه را در آن نگه میدارد و هوای آن خنک است و همچنین از باغات میوه، غله، آب انبارعالی، مسجد جامع و قلعههای دیگری در شهر صحبت کردهاست. یاقوت بن حموی از ملجان به صورت منطقهای در فارس بین ارجان و شیراز با عنوان دهکده و قلعه، یاد میکند. از آنجا که رستاق گنبد ملجان در مرز شاهپور و در برابر ارجان قرار داشته میتوان نزدیکی مکانی و همبستگی قدیمی این دو رستاق را محتمل شمرد. علاوه ابن بلخی، عبداله مستوفی نیز از وجود قلعهای در نزدیکی شهر خبر میدهد که البته هنوز اثری از این ویرانهها بدست نیامده است. دوگنبدان در جهانگشای نادری از تألیفات عصر افشاریه نیز یاد شده و ذکر کردهاست که بقایای یک کاروانسرای قدیمی که شاید از دوران صفویه و باراندازی جهت مسافران خلیج فارس وجود دارد که در عصر حاضر درشش کیلومتری ورود به شهر از طرف جاده شیراز اهواز و در کنار محل ژاندارمری و قبرستان قدیمی تا سال ۱۳۴۲ دیده میشد.
فلورگیاهی
پوشش گیاهی این منطقه شامل بلوط (گونه غالب ) بنه ، ارس،بادام ، کیکم، کلخنگ، گون، کنگر، آلبالوی وحشی و … می باشد .
فون جانوری
جمعیت جانوری منطقه را غالبا خرگوش ، روباه ، گرگ، کفتار و پرندگاهی چون دلیجه ، بحری ، تیهو، و کبک معمولی تشکیل می دهد .
البته گونه کل و بزوحشی نیزدرصخره های صعب العبور آن مشاهده می گردد.
وجه تسمیه نام شهر دوگنبدان
وجه تسمیه این شهر به خاطر وجود دو گنبد فروریختهایست در دشتهای شرق و غرب دوگنبدان، یکی گنبدی با ارتفاع حدوداً شش متردرغرب ناحیه لیشتر که آثارش هنوز پابرجاست است و دیگری در جلگه شرقی دوگنبدان و در ابتدای تنگ مالیون قرار داشتهاست. گنبد دوم اکنون وجود ندارد ولی آثار ویرانههای تپهای وجود دارد که گمان میشود یک چهار طاقی بزرگ بوده باشد که زمانی گنبد شکوهمندی بر آن ساختهاند؛ بنابراین شهر به دلیل وجود این دو گنبد، دوگنبدان نامیده شدهاست. آقای نورمحمد مجیدی درکتاب تاریخ و جغرافیایی کهگیلویه و بویراحمد دربارهٔ آثار این دوگنبد گفتهاست که ظاهراً بقایای آثار دوگنبد تا سال ۱۳۵۰ در شمال غربی شهر و درمجاورت مخازن آبی که شرکت نفت جهت کارگران و شهروندان دوگنبدان احداث نموده وجود داشتهاست. گروه باستانشناسی که تحت نظر سِر اورل اشتاین انگلیسی که در سال ۱۳۱۴ شمسی در مسیر راه خود از شهر دوگنبدان بازدید کرده و شرح آن در کتاب راههای باستانی و پایتختهای قدیمی ایران توسط دکتر بهمن کریمی[۶] آورده شدهاست دیدنیهای خود را ازشهر دوگنبدان یا کاروان سرا در سال ۱۳۱۴ آورده و گفتهاست که اطاقهایی به سبک دوران صفوی در کنار چشمهای و در ویرانه هائی در ۵/۵ کیلومتری شمال غربی دوگنبدان دیده میشود که از آن به نام کاروانسرا یا دوگنبدان نام برده است همچنین ذکر نموده که در کاروان سرای دوگنبدان بیشتر اهالی به زراعت جو و گندم وحشم اشتغال داشتهاند. همچنین گفتهاست که در نزدیکی بنای این ده کاروانسرای بسیار قدیمی که شاید از دوره صفویه باشد وجود دارد که این کاروانسرا از گچ و سنگ ساخته شده و هنوز قسمت مهمی ازآن برپاست. او در ادامه مینویسد بر سر این کاروانسرا کنونی پست امنیه دوگنبدان قرار دارد و اینکه چشمه و آبادی قدیمی نزدیک این کاروانسرا بودهاست.
ارزشهای منطقه
ارز شهای خامین بیشتر مربوط به ارزشهای تفریحی ، تفرجگاهی است . چنانچه طی چندسال آینده حمایت و حفاظت مستمری از این منطقه صورت گیرد ارزشهای پژوهشی آن نیز جلب توجه خواهدکرد .
تاریخچه شکلگیری شهر جدید دوگنبدان (گچساران)
دوگنبدان تا قبل از سال ۱۳۰۶ تقریباً خالی از سکنه بود ولی پس از آن بافعالیتهای شرکت نفت در منطقه گچ کوراوعلی (گچساران قدیم) این منطقه اهمیت یافت و اولین چاه نفت در روستای بابامحمد از توابع دوگنبدان امروزی حفاری شد که اکنون به چاه شماره شش معروف است. بعد از این تاریخ با وجود این که توسط کارکنان ایرانی و انگلیسی شرکت نفت تعدادی چاه در اطراف دوگنبدان حفر گردیده لیکن درسالهای بعد به دلیل نا امنیهایی در منطقه این گروه به مسجد سلیمان رفته و در آنجا به کار حفاری نفت ادامه دادند ولی مجدداً ازسال ۱۳۱۵ شرکت نفت ایران و انگلیس فعالیتهای اکتشاف و حفاری و استخراج از چاههای این منطقه را شروع کردند. دربعضی ازمنابع تاریخی از این شهر به عنوان محل یک کاروانسرای دوره صفوی نام برده شده و روستائی به نام زریون در شمال این کاروانسرا قرار داشته که امروزه از هیچکدام اثری باقی نماندهاست. روستای زریون تاسال ۱۳۱۹ وجود داشته که با شروع و بهرهبرداری مجدد از منابع نفتی در منطقه جزئی از باند فرودگاه قدیمی شرکت نفت میگردد. برطبق گفته هاینس گاوبه که اصولاً دوگنبدان تا قبل از انتقال قسمتی از سازمان شرکت نفت به آنجا اهمیتی نداشته و فقط مسافران از آثار کاروانسرایی آن سخن گفتهاند به نظر میرسد که تنها این کاروانسرا و سه روستای کوچک به نامهای زریون، پربالی، رادک سابقه سکونت در دوگنبدان بودهاست. با شروع فعالیتهای نفتی در گچساران قدیم در سال ۱۳۱۶ و تغییر مکان واحدهای کارگری و کارمندی شرکت نفت، ازگچساران قدیم به شهر دوگنبدان، در فاصله سالهای (۳۰–۱۳۲۸) این شهر رونق تازهای به خود گرفت یعنی روستای زریون در مسیر باند فرودگاه شرکت نفت واقع شد و اهالی آن به روستای پروبالی منتقل شدهاند. گچساران قدیم بر اثر ناهمواری زمین، محدودیت فضای شهری، تراکم تأسیسات نفتی و زلزلههای متناوب و مکرری که به علت انفجار اکتشاف معادن نفت ایجاد میگردید در سال ۱۳۳۰ برابر با تصمیمات دولت و شرکت نفت ایران و انگلیس تخلیه و تخریب گردید و قرار شد به شهر دوگنبدان فعلی که محل مناسبی برای استقرار کارگران و کارمندان و احداث شهری نوساز بود منتقل گردد. برنامه ساخت شهر دوگنبدان به علت داشتن منابع نفت فراوان دراطراف و حوالی آن بودهاست و بعد از این که شرکت نفت محل آن را برای استقرار کارکنانش مناسب یافت تدریجاً به محل فعلی منتقل شدند و اولین کلنگ بنای شهر فعلی دوگنبدان توسط شرکت نفت در سال ۱۳۳۴ به زمین زده شد که به تدریج با سکونت اهالی و اشتغال در تأسیسات شرکت نفت این شهر گسترش یافته و از سال ۱۳۳۵ با احداث خانههای مسکونی کارکنان شرکت نفت و احداث تعدادی مغازه مربوط به کسبه بهبهانی، گروهان ژاندارمری و خیابان کشی به شیوه امروزی تدریجاً شهر گسترش یافت و به شهر دوگنبدان معروف شد.
عوامل تهدید
چرای مفرط دام ، وجود شکارچیان سنتی و محلی ،عدم مدیریت جامع بهره برداری از منابع .
امکانات و تجهیزات
پاسگاه محیطبانی: ۱دستگاه ساختمان
نیروی انسانی و کادر محیطبانی: ۳ نفر
خودرو: ۰ دستگاه
موتورسیکلت: ۲ دستگاه
تراکتور: ۰ دستگاه
مراکز خرید دوگنبدان
مراکز تجاری قدمت زیادی ندارند ولی با گسترش شهر رشد قابل توجهی داشتهاند. مهمترین مراکز تجاری و خرید دوگنبدان به شرح زیر هستند:
مرکز شهر : این قسمت از شهر پر ترددترین قسمت است و به بیانی دیگر قلب شهر محسوب میشود. این محل در بخش میانی بلوار ولی عصر قرار دارد و از طرفین به خیابانهای بلادیان شرقی و غربی، بشارت، حلال احمر و کوچه برلن متصل است. مراکز خرید و پاساژهای متعدد عامل اصلی جذب شهروندان است.
پاساژها : مهمترین پاساژهای دوگنبدان مجتمع تجاری بزرگ شهر (شهر عینک)، پارسیان، مروارید، نور، سعدی، زمرد، حافظ، هلال احمر، ابوالفضل، طالقانی، شهرداری و هایپرمارکت شهرک کارکنان دولت هستند که عمدتاً عینک فروشی بوتیک و فروشگاه لوازم آرایش هستند. گسترش بیش از پیش پاساژها رونق اقتصادی شگرفی به گچساران داده است.
محلهٔ چینیها : محلهٔ چینیها که به علت ساختار معماریش به این نام خوانده میشود، در حال حاضر قلب تپنده شهر دوگنبدان است. موقعیت مناسب مکانی، گسترش پاساژها و فروشگاههای متعدد از عوامل اقبال مردم به این محله بودهاست. ساختمانهای بلند، بوتیکها، لوازم کامپیوتری، لوازم آرایشی و گالریهای هنری رونق بخش این محل است که شبها به پاتوق جوانان گچساران تبدیل شدهاست. این محله در بلوار ولی عصر و بین پاساژ حافظ و سعدی قرار دارد.
بزرگترین میدان نفتی ایران و سومین میدان نفتی جهان
گچساران اولین بار و در سال ۱۳۰۲ توسط کنسرسیوم دارسی مورد مطالعه قرار گرفت و پس از انجام عملیات مختلف بالاخره در سال ۱۳۱۸ کار برداشت نفت در محل چهاه شماره ۱۳ در این شهرستان آغاز شد. میدان نفتی گچساران با ذخیره درجای ۵۲٫۹ میلیارد بشکه و ذخیره نهایی ۲۳٫۷ میلیارد بشکه نفت خام، بزرگترین میدان نفتی ایران و بالاتر از میدان نفتی اهواز است همچنین این میدان نفتی پس از دو میدان نفتی دیگر که در عربستان و کویت قرار دارند سومین میدان نفتی بزرگ دنیا محسوب میشود. هر چند که میزان برداشت میدان اهواز اکنون بیشتر از میدان گچساران است ولی میزان کل نفت قابل برداشت میدان گچساران به مراتب بیشتر از میدان اهواز است از این رو در ردهبندی بزرگترین سفرههای نفتی در جایگاه سوم جهان قرار داده شدهاست.
هنر و سینما
آغاز به کار اولین سینمای دوگنبدان(گچساران) به دهه ۳۰ هجری خورشیدی بر میگردد. اولین فیلم سینمایی در سال ۱۳۳۵ در دوگنبدان با نام شب نشینی در جهنم به کارگردانی ساموئل خاچیکیان و موشق سروری به روی پرده رفت. سینما گچساران تا سال ۱۳۸۴ پابرجا بود. این سینما که سالهاست به دلیل مسائل مالی تعطیل بوده قرار است به زودی بازگشایی شود.تنها سینمای کنونی دوگنبدان مربوط به سینمای شرکت نفت و گاز گچساران است. این سینما عمومی نبوده و تنها برای کارکنان شرکت اکران دارد. از هنرمندان سرشناس گچساران میتوان به جمشید جهانزاده بازیگر فیلم جنگ نفت کشها،افسانه دو خواهر، رقص شیطان، و نیز پریوش نظریه بازیگر فیلمهای بوی کافور عطر یاس، پدر، مدینه و بادیگارد نام برد.
ورزش
گچساران در ورزش به عنوان مادر هاکی ایران شناخته میشود چرا که اولین بار این ورزش توسط کارکنان انگلیسی ساکن گچساران به ایران آورده و به شکل حرفهای بازی شد. هاکی روی چمن، هندبال، شنا، تنیس روی میز، واترپلو و والیبال نشسته ورزشهایی هستند که این شهرستان در لیگهای کشور از آنها به دفعات مقام کسب کردهاست؛ ولی با این حال ورزش اول این شهرستان هندبال , واترپلو و تنیس روی میز است. باشگاه نفت و گاز گچساران مهمترین باشگاه شهرستان بوده که در سطح کشور به واسطه قهرمانیهایی که در رشتههای مختلف کسب نموده شناخته شدهاست. از بازیکنان گچسارانی مطرح تیم ملی جوانان و بزرگسال فوتبال که برخی از آنها زمانی در این باشگاه توپ میزدند میتوان به میلاد غریبی، رضا قیالی، محمد رشید مظاهری، ایمان موسوی و سهیل صالحی نام برد.هم چنین سید پندار توفیقی از مدیران ملی ورزشی کشور و باشگاه استقلال تهران میباشد.
ترابری
فرودگاه دوگنبدان(گچساران) دارای دو پرواز هفتگی در مسیرهای خارک-گچساران و بلعکس، و نیز تهران-گچساران و بلعکس میباشد. این پروازها توسط شرکت هواپیمایی ماهان و نفت انجام میشوند. این شهر دارای یک پایانه مسافربری است و فاقد خطوط ریلی میباشد.
گردشگری در دوگنبدان
- لار روستای در ۴۰ کیلومتری جنوب غرب شهرستان باشت در استان کهگیلویه و بویراحمد است. دارای درخت سرو ۲۷۷۰ ساله که تنه این درخت خوشبو (معطر) میباشد.
- گناوه لری روستایی در ۲۰ کیلومتری شمال شهر گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد است.
- سد چمشیر در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان(گچساران)
- دیل (روستا) روستایی در ۲۷ کیلومتری شمال غربی شهر گچساران است.
روستای دیل بزرگترین روستا در میان دهستان بویراحمد گرمسیری با بیش از ۴۰۰۰ نفر جمعیت میباشد .از آثار تاریخی این روستا میتوان اشاره کرد به آثاری چون گنبدان گبر در چرزو، تنگ آسیاب، تکیه، قلعه برج، ده بزرگ و قلعه شاه بهمن، که از بین این آثار قلعه بهمن وگنبدان گبر قدمت بسیار زیادی دارد که قدمت گنبدان گبر و قلعه شاه بهمن به دوره ساسانیان در عصر رستم وسهراب بر میگردد.
- مارین روستایی در ۳۶ کیلومتری شمال شهر گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد است.
روستای مارین با داشتن آب وهوای مساعد و مناظر دیدنی مکان مناسبی برای گردشگران و مسافران در تابستان و فصل گرما است. شرایط آب و هوایی، نوع معماری و بافت تاریخی و زیبای این روستا باعث شده تا مردم و گردشگران از آن به عنوان ماسوله دوم در جنوب یاد کنند. جوشش چشمههای مارین از دل زمین که خواص معدنی نیز دارند همچنین وجود باغستانهای زیبا و انبوه گردشگاهی بکر در کنار روستای مارین بوجود آوردهاست. درختان چنار با حدود ۱۰۰متر ارتفاع و قطرحدود پنج متر در کناردرختان انگور، انجیر، انار، هلو، زردآلو و خانههای زیبای پله کانی و قدیمی در شیبهای تند مناظر زیبایی را فراروی گردشگران و ایرانگردان خلق کردهاست. وجود بقعه متبرکه امامزاده بیبی حمیدهخاتون از نوادگان امام موسی کاظم در کنار این روستا بر جذابیت این منطقه افزوده و میهمانان در بدو ورود به روستای مارین به زیارت آستان مقدس این بقعه متبرکه میروند. وبسایت روستای مارین
- نیمدور روستایی است زیبا از توابع دهستان کوهمره خامی شهرستان گچساران، که دارای آب و هوای معتدل میباشد. وجود انارستان، تاکستان، چشمه سارها و آبشارهای زیبا، این روستا را تبدیل به مکانی زیبا برای گردشگران به خصوص در فصل بهار نمودهاست. اخیراً کشف معدنی از گوگرد باعث شده تا این روستا از لحاظ اقتصادی نیز حائز اهمیت شود.
خنگ بنار، اسپر، محوطه پشه کان یک و دو در سه کیلومتری شرق دوگنبدان، دژکل دوغ فروش که به قلعههای اسماعیلیه شباهت دارد و محوطه کل دوغ فروش به وسعت پنج تا ۶هکتار، غارچال امیرخانی در منطقه گنجگون علیا، غارچال کلات درروستای دلی اولاد علی مؤمن، روستاهای شاه بهرام و گناوه و شامبرکان یا شامبراکان از روستاهای مهم و تاریخی این شهرستان هستند.
از دیگر اماکن دیدنی مناطق گردشگری باغ فردوس، منطقه گردشگری شلالدون، دشتک دیل، قلات گناوه، آبشار کیوان، سد کوثر، آبشار رودبال، آبشار هرجون و بناهای تاریخی گنبد لیشتر، کوشک گودنگون، پل خیری ومحمدخان و چهارطاقی خیرآباد از دیگر جاذبههای دیدنی گچساران است.
مکانهای مذهبی اطراف دوگنبدان
وجود آرامگاه بی بی حکیمه خاتون دختر امام موسی کاظم، خواهر امام هشتم سبب شده تا سالانه گردشگران زیادی را از مناطق مختلف کشور و حتی کشورهای همسایه به خود جذب کند. سالانه بالغ بر یک میلیون نفر از سراسر کشور و کشورهای حوزه خلیج فارس به زیارت بارگاه بی بی حکیمه (س) خواهر تنی شاهچراغ (ع) در شهرستان گچساران مشرف میشوند. از نکات قابل توجه، شکل خاص گنبد این بارگاه مقدس است که به واسطه قرارگیری در دل کوه در بین اماکن مقدس کشور منحصر به فرد میباشد. همچین بقاع متبرکه دیگری در شهرستان وجود دارد که از جمله آن میتوان به امام زاده جعفر اشاره کرد علاوه بر آن مساجد و حسینههای متعددی در شهر دوگنبدان وجود دارد که در مراسم مذهبی مورد استقبال مردم قرار میگیرد.
