شهر خوراسگان درشرق اصفهان و در دو طرف بزرگراه جی قرار دارد كه شهر اصفهان را به استان های جنوبی و شرقی كشور متصل می نماید. این شهر در ناحیه تاریخی جی (به معنی زندگی و حیات) شهر سلمان فارسی صحابی گرامی رسول اكرم (ص) بر روی جلگه آبرفتی و حاصلخیز زاینده رود قرار گرفته است .
خوراسگان در ۵۱ درجه و ۴۶ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ. ۳۲درجه و ۴۴ دقیقه عرض شمالی خط استوا واقع است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۵۱۷ متر و دارای شیب تقریبی ۵/۲ درصد به طرف شمال شرقی و میزان بارندگی سالیانه در این شهر به طور متوسط ۱۱۰ میلی متر می باشد.
رساله جغرافیایی خوراسگان ، مساحت این شهر را با حومه ۴۷ كیلومترمربع ذكر كرده است كه شامل نواحی مسكونی و زمین های كشاورزی است .
از نظر تقسیمات كشوری خوراسگان تابع شهرستان اصفهان و مركز بخش مركزی این شهرستان و جمعیت آن در حال حاضر متجاوز از ۷۰۰۰۰ نفر می باشد این شهر تا چند دهه قبل خارج از شهر اصفهان بود ولی اكنون به شهر ملحق شده و شهر بزرگ اصفهان تا چند كیلومتر فراتر از خوراسگان گسترش یافته است و عملاً به صورت محله ای از محله های اصفهان درآمده است .
مردم شناسی:
مردم این سامان به خصایل تلاش و جدیت ، دیانت و پایداری شهره اند برحسب سنت های دیرینه و ثابت و محكم خود دارای یك نوع معیشت خودكفا و شیوه های پسندیده درامر زراعت هستند ده ها مسجد ، حسینیه و سقاخانه و امامزاده و برپایی باشكوه مراسم مذهبی اعیاد و وفیات نشان از علایق ریشه دار دینی این مردم دارد و تقدیم صدها شهید در جنگ تحمیلی نشانه استقامت آنان است .
بسیاری نام آوران از محدثان ، طبیبان و عالمان و كاتبان به این ناحیه منسوب اند.
احمدبن شهدل بن مفضل حنظلی ، ابوجعفر خوراسگانی از محدثان قرن دوم هجری و علی بن محمدبن عبدالله ، ابوالحسن خوراسگانی از محدثان قرن سوم و امیرتقی الدین محمدشهیر به شاهمیر خوراسگانی از شاعران و سیاستمداران نیمه دوم قرن دهم هجری كه در جوانی به هند رفت و مدت بیست سال در منصب صدارت و مصاحبت ابوالفتح قطبشاه (۹۵۷-۹۸۹.) بود . محمدباقر خوراسگانی اصفهانی از خوشنویسان ثلث و نسخ و محمد باقرسمسوری خوراسگانی از خطاطان و نستعلیق نویسان دوره قاجاریه . ملامحمدنصیرفایض ابهری (ابری ) از شعرای قرن ۱۲ هجری . محمدسعید بن الحاج علی الابهری (ابری ) جی ای الاصفهانی از كاتبان قرن ۱۱. ابوالفضل مطهربن عبدالواحد بن محمدالیربوعی البزانی (بوزانی ) الاصفهانی محدث قرن پنجم هجری و بسیاری دیگر كه شرح آن از حوصله این وجیزه بیرون است.
واژه شناسی:
واژه خوراسگان از سه جزء خور آسه ( آس ) گان تشكیل شده است . خور مخفف خورشید است و كلمه آس و یا آسه با كسرة نیمه ملفوظ همان است كه درواژه خراسان داریم و اگر امروز خراسان را «خوراسان» نمی نویسیم از باب مسامحه است و الا خراسان هم از دو جـزء « خور آسان» تشكیل شده است ، جزء اول به معنی خورشید است و جزء دوم « اسان » همان صفت فاعلی از مصدر آمدن است . بمعنی « آیان » است . فخرالدین اسعد گرگانی گوید:
زبـان پهلـوی هـركـو شنـاســد
خراسان آن بود كز وی خور آسد
خورآسان را بود معنی خورآیان
كز آن جا خور برآید سوی ایران
بنابراین خوراسگان همان خوراسان (خراسان ) است كه در مشرق اصفهان قراردارد و از آنجا خورشید برمی آید سوی اصفهان
فعالیت های بازرگانی :
فعالیت های بازرگانی بیشتر شامل فعالیتهای صنفی و خدماتی می گردد . تعداد واحدهای صنفی این شهر بالغ بر ۴۰۰۰ واحد می باشد
فعالیت های اصلی مردم (بازرگانی ، كشاورزی ، صنعتی ، خدماتی و…) می باشد
فعالیت های كشاورزی :
بیشتر از یك سوم جمعیت این شهر از طریق كشاورزی و دامداری امرار معاش می نمایند . به علت محدودیت اراضی كشاورزی خوراسگان و محدودیت آب و خاك تراكم جمعیت بیشتر، جمعیت فعال حوزه عمل این شهر به منظور اشتغال روزانه به شهر اصفهان و حوزه های روستایی بخش مركزی براآن شمالی و قهاب و مناطق دور و نزدیك عزیمت می نمایند ولی وقوع شهر در مجاورت شهر اصفهان مانع مهاجرتهای دائمی و طولانی می گردد .
فعالیت های صنعتی :
عده ای از زنان منطقه در منازل به شغل قالی بافی اشتغال دارند . در سالهای اخیر خاتم سازی در این شهر رونق فوق العاده یافته است و در كارگاه های متعدد ، صدها نفر به این كار مشغولند. همچنین واحد های صنعتی بزرگی مانند كارخانه قند و ۴۰۲ واحد تولیدی و صنعتی دیگر در محدوده خوراسگان دایر می باشد .
مراكز آموزشی :
حوزه علمیه امام جعفر صادق (ع) برادران
حوزه علمیه فاطمه زهرا (س) خواهران
دبستان دخترانه و پسرانه منطقه جی ۱۸۱ باب با تعداد ۱۵۴۶۷ نفر دانش آموز
مدرسه راهنمایی دخترانه وپسرانه منطقه جی ۶۸ باب با تعداد۸۳۵۲ نفر دانش آموز
دبیرستان ، پیش دانشگاهی و هنرستان دخترانه وپسرانه منطقه جی با تعداد ۵۹۴۱ نفر دانش آموز و هنرجو
دیدنیهای خوراسگان اصفهان
خوراسگان شهری در دل تاریخ
خوراسگان در بخش مرکزی شهرستان اصفهان در فاصله ۵ کیلومتری شرق این شهر بر روی دشت آبرفتی و در مسیر ارتباطی اصفهان – نایین واقع شده است.
این شهر تا قبل از سال ۱۳۴۳ به‌صورت چند روستا بوده است که از به هم پیوستن هفت روستای ابر، ارداجی، بوزان، پزوه، خوراسگان، خیادان و کنگاز ایجاد شده است.
در طومار تقسیم آب زاینده‌رود شیخ بهایی که در زمان شاه‌طهماسب صفوی در سال ۹۲۳ هجری در حدود ۵۰۰ سال پیش تنظیم‌شده از هفت روستای متشکله خوراسگان فعلی به‌عنوان سهم بران آب زاینده‌رود (مادی نیاصرم) نام برده شده است.
منار خوراسگان در دل تاریخ
منار راران در هشت کیلومتری شرق اصفهان در روستای راران قرار داشته که به شماره ۲۳۳ در لیست آثار تاریخی و میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده است.
ارتفاع این منار حدود ۴۰ متر است و قاعده آن به شکل مربع در ابتدا سه متر است، درون این منار پلکانی وجود دارد که از دومتری منار تا گلوگاه ادامه دارد و بر محور دست چپ بالا می‌رود، پائین منار با آجر معمولی بدون نقش ساخته‌شده است.
قسمت میانی بدنه منار با نقوش لوزی و خطوط عقلی با آجر برجسته‌کار شده و قسمت بالای منار با آجرهای شطرنجی و اشکال لوزی بناشده که قسمت تاج و کنگره منار آسیب‌دیده است.
در کتیبه این منار ذکری از تاریخ ساخت آن نشده اما بنا به نظریه اسمیت باستان‌شناس قرن بیستم تاریخ این منار بین سالهای ۵۷۵ تا ۶۸۸ هجری قمری گفته‌شده که در زمره قدیمی‌ترین آثار باستانی اصفهان نیز قرار می‌گیرد.
مسجدی از دوره سلجوقیان
مسجد جامع هفت شویه در حدود ۱۵ کیلومتری شمال شرقی اصفهان و در روستایی به نام هفت شویه قرار دارد.
بنا به تحقیق دکتر هنرفر بنای این مسجد در زمان سلجوقیان در قرن پنجم یا ششم هجری است و تزئینات گچ‌بری‌های آن به قرن ششم هجری شباهت دارد اما آنچه از بنای این مسجد باقی‌مانده، قسمتی از گچ‌بری محراب و چند ستون نیمه مخروبه است.
اساس این مسجد از خشت خام بوده ولی نماسازی بعضی از قسمت‌های آن به‌وسیله آجر انجام شده است.
برج‌هایی به سبک سنتی در خوراسگان
برج کبوتر یا کبوترخانه‌ها ساختمان‌هایی کهن هستند که بیشتر به شکل استوانه ساخته شده‌اند که در گذشته برای استفاده از گوشت و کود کبوتران، ساختن کبوترخان معمول بوده و شاردن جهانگرد فرانسوی که در دوره صفوی به ایران سفرکرده، تعداد برج‌های کبوتر اصفهان در آن زمان را ۳ هزار برج عنوان کرده است.
در منطقه خوراسگان نیز با توجه به ماهیت روستایی و کشاورزی آن درگذشته، تعداد زیادی برج کبوتر وجود داشته است که تعدادی از آن‌ها هنوز پابرجاست.
برج‌های کبوتر گورت ازجمله مهم‌ترین برج‌های کبوتر باقی‌مانده هستند که با تعداد ۲۱ برج کبوتر از نمونه‌های منحصربه‌فرد برج‌های کبوتر رشته‌ای است که به علت قرارگیری در دشت باز مناظر بدیع و قابل‌توجهی جهت افزایش ظرفیت‌های گردشگری به وجود آورده است.
همچنین برج‌های کبوتر در ابتدا و انتهای محور گردشگری فرهنگی قنات‌های پارون و کنگاز قرار دارند که در طرح به‌عنوان دو مرکز فرهنگی در نظر گرفته شده است.
