شهرستان فنوج یکی از شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان است. فنوج به لحاظ آب و هوایی دارای آب و هوای گرم و خشک با رطوبت نسبتا پائین می باشد. آب و هوای شهرستان فنوج در تمام فصول سال با سایر شهرستانهای اطراف متفاوت است. بادهای ملایم و خنک فنوج از قدیم الایام بسیار معروف و مقبول گردشگران و مسافرین بوده است .
فنوج از شهر‌های قدیمی جنوب سیستان و بلوچستان است که در سر راه کاروان‌های تجاری از سواحل دریای عمان به ویژه بندر تجاری جاسک و بشاگرد به شمال این استان قرار داشته و محل استقرار نیرو‌های نظامی در جنوب غربی این استان بوده است.
شهرستان فنوج نقطه ارتباط مکران (بلوچستان) با منطقه پر رونق و دارای تمدن کهن جیرفت و جنوب کرمان و هرمزگان بوده است.
فنوج علاوه بر آثار تاریخی شاخص و حائز اهمیت دارای جاذبه‌های طبیعی فراوانی است که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند و نمونه‌ای از شهر‌های زیبا و گردشگری استان پهناور و پرجاذبه سیستان و بلوچستان است.
آثار و سفالینه‌های به جامانده از دوران ایران باستان در قلعه معروف به \’کلا بزرگان\’ و \’پشت کلات\’ نشان از گذشته پر رونق این شهر تاریخی دارد.
سنگ نوشته‌ها و غار‌های منقش و گور‌های پیش از تاریخ در دامنه سفید کوه نیز گواه بر این مدعاست.
از مهم ترین رودخانه های شهرستان فنوج می توان به رودخانه های ( کرحمت-کتیچ-رامک-زوار-کسکان-مگون-پیر سهران-رودخانه های تنگه فنوج و رودخانه فصلی مسکوتان و مدانچ ) اشاره نمود و از جمله کوه های فنوج می توان به “تکوه” یا کوه سفید(سفید کوه) که جزء جاذبه های گردشگری و دیدنی شهر نیز محسوب میگردد اشاره نمود. “تکوه” با شکوه و هیبت خاص خود زیبایی وصف ناپذیری به کل شهرداده و جاده “هراز” که برای اکثر ایرانیان شناخته شده می باشد در مقیاسی کوچکتر در تنگه فنوج به دست بی مثال خالق طبیعت تکرار شده است.
محصولات کشاورزی شهرستان فنوج
از جمله محصولات کشاورزی نیز می توان به گونه های مختلف خرما-انواع مرکبات-انگور-انار و همینطور محصولات زراعی نظیر یونجه، انواع حبوبات، تنباکو، برنج و… اشاره نمود. همچنین چندگونه گیاهی منحصر به فرد نیز در شهرستان فنوج وجود دارد:
1-آلوورا یا صبر زرد (شگلم) که دومین محصول پرفروش در جهان می باشد.
2-درخت گز روغن که به معجزه عالم گیاهی معروف بوده و در ارتفاعات و برروی صخره ها رشد می کند.
3- بنه یا پسته کوهی و کسور
جاهای دیدنی فنوج
تنگه فنوج
تنگه فنوج در جنوب بخش فنوج در فاصله سه كیلومتری از مركز شهر قرار گرفته است كه ۱۶ كیلومتر طول دارد و ۹۰۰ هكتار از اراضی آن بواسطه گونه های گیاهی كمیاب مورد حفاظت اداره منابع طبیعی قرار گرفته است.وجود آب زلال جاری شده در دل تنگه در تمام طول سال، آب و هوایی معتدل، گونه های متعدد و نادر گیاهی ، طبیعت زیبا و سرسبز از جمله جاذبه های طبیعی این منطقه است. فنوج از شهر‌های قدیمی جنوب سیستان و بلوچستان است که در سر راه کاروان‌های تجاری از سواحل دریای عمان به ویژه بندر تجاری جاسک و بشاگرد به شمال این استان قرار داشته و محل استقرار نیرو‌های نظامی در جنوب غربی این استان بوده است.
رودخانه رابیچ (فنوج)
این رودخانه در ۱۲۰ کیلومتری جنوب غربی ایرانشهر از ریزابه‌های متعدد سرچشمه می‌گیرد و در حوالی روستای فنوج به رودهای رامپ، گواسن و کرزچی پیوسته و به نام رود فنوج از دره میان کوه‌های داندهور در شرق و سفیدکوه در غرب، به سوی جنوب روان می‌شود. این رود پس از گذشتن از بخش بنت، کارواندر و گالگ، وارد شهرستان چابهار می‌شود و در این ناحیه به رودهای دیگر پیوسته و با نام رودخانه رابیچ و در جنوب روستای گالگ، به دریای عمان می‌ریزد.
کلات آهوک فنوج
این محوطه در قسمت جنوب غربی و در حاشیه شرقی رودخانه فنوج واقع است در قسمت غربی این صخره سنگی، رودخانه فنوج و اطراف دیگر آن را زمین‌ها و باغ کشاورزی احاطه کرده اند، که فقط بقایای آثار معماری از یک برج دیده بانی بر فراز صخره سنگی دیده می‌شود که از خشت خام و گل ساخته شده است.
محوطه تاریخی بند کهور
این محوطه در قسمت شرقی روستای زبرینگ و در قسمت شمال آن رودخانه کتیچ جریان دارد، در سطح محوطه قطعه سفال‌های قرمز رنگ ساده و منقوش به چشم می‌خورد.
سفال‌های این محوطه از نوع سفال‌های چرخ ساز، مزین به نقوش هندسی است، علاوه بر این، آثار معماری نیز در این محوطه مشهود است که در قسمت شمالی به صورت دیواری از سنگ دیده می‌شود، در ساخت این بنا از سنگ‌های کف رودخانه و گل استفاده شده است.
محوطه دمبان فنوج
محوطه دمبان در قسمت غربی فنوج که از طرف جنوب و غرب آن رودخانه رامک جریان دارد که سطح محوطه آکنده از دمب‌هایی که به وسیله سنگ‌های کف رودخانه ساخته شده است. دمب یعنی قبر، دمب‌های این محوطه بیشتر در حاشیه رودخانه رامک قرار گرفته اند، اما قسمت شمالی محوطه خالی از دمب است، سفال‌های به دست آمده در این محوطه از نوع سفال‌های قرمز رنگ ساده و خشن بوده علاوه برآن سفال‌های قرمز رنگ منقوش چرخ ساز نیز در این محوطه به دست آمد که مزین به نقوش هندسی از قبیل: مثلث و خطوط موازی بودند.
مسجد پشت قلعه
این مسجد به دوره اسلامی بر می گردد و قدمتی بین 300 تا 400 سال دارد. این مسجد در محله پشت قلعه در جنوب شهر فنوج واقع شده است. این مسجد در زمینی به گستره 272 مترمربع و زیربنای 166 متر مربع ساخته شده است. شبستان مسجد دو قسمتی است و دیوارهای آن 180 سانتی متر ضخامت دارند. مسجد پشت قلعه شبیه مسجد دزک سراوان، تک مناره ای و مناره آن با حدود پنج متر ارتفاع در ضلع جنوبی مسجد قرار گرفته است. همچنین پلکانی برای دسترسی به قسمت فوقانی مناره برای اقامه اذان وجود دارد و ورودی صحن مسجد در ضلع شمالی واقع شده است. مسجد دارای دو ستون می باشد که بر روی سقفی از چوب های درخت نخل قرار دارد.
دارای دو ورودی که در اصلی در قسمت شمال شرقی مسجد و در دیگر که کمتر مورد استفاده قرار می گیرد و بیشتر روزها بسته است در قسمت جنوب به دالان مسجد راه دارد. محراب مسجد طاق مانند و بسیار ساده می باشد.
قلعه کلا بزرگان
در 2 کیلومتری شمال شرقی شهر فنوج واقع شده است. قلعه این محوطه ابعاد 20 در 8 متر است. جالب است در این قلعه علاوه بر سفال های دوره اشکانی – ساسانی ظروف لعابدار دوره اسلامی نیز دیده می شود و تا دوره اسلامی محل سکونت بوده است.
قلعه کلایوک (کلائوکان)
این قلعه از جاهای دیدنی فنوج در قسمت جنوب غربی و در حاشیه شرقی رودخانه فنوج و درست رو به روی مجرای ورودی رودخانه رامک واقع می باشد. اطراف آن را زمین ها و باغ های کشاورزی احاطه کرده اند. قلعه بر روی صخره بلندی قرار گرفته که به رودخانه های اطراف اشراف کامل دارد. این قلعه احتمالا یک برج دیدبانی مربوط به دوره اسلامی می باشد که بیش از 80 درصد آن تخریب شده و وردی آن از طریق مجرایی در پایین کوه می باشد که به بالای صخره راه دارد. اطراف قلعه مملو از قطعات مختلف سفال می باشد. سفال ها بیشتر از نوع نخودی قرمز و دارای اشکال هندسی است.
محوطه پشت کلات کتیچ
این محوطه از جاهای دیدنی فنوج که قدمت آن مربوط به پیش از تاریخ می باشد. این محوطه در قسمت شرقی روستای زبرینک و رودخانه کتیچ در ارتفاع 606 متری از سطح دریا واقع شده است. در سطح محوطه قطعات سفالی خاکستری رنگ منقوش به چشم می خورد که مزین به نقوش هندسی از قبیل مثلث، لوزی و خطوط موج دار و موازی می باشند. این قطعات ظروف خاکستری از نوع سفال های چرخ ساز نازک بوده که از نظر ساخت و پخت از کیفیت بالایی برخوردارند. از نقوش حیوانی می توان از نقش بز نام برد که به طرز خاصی روی سفال ها نقاشی شده است. در قسمت غربی محوطه آثاری از معماری وجود دارد که پی اتاق سنگ چین شده قابل مشاهده است که این آثار مربوط به دوران اسلامی می باشند. این محوطه از جمله محوطه هایی است که در دوران مختلف دارای استقرار بوده است.
صنایع دستی فنوج
در میان صنایع دستی این منطقه سوزندوزی فنوجی با استفاده از تركیب رنگ، نقش گل و بوته هایی كه در اندیشه و خیالش زاده می شود آنها را می پرورد و به تكامل می رساند و اثری زیبا می آفریند و آدمی متحیر از آن است كه این همه چگونه و توسط كدامین ذهن پویایی پدید آمده و شكل گرفته و زینت بخش محفل گرم سوزن و نخ و پارچه شده است.
بیشتر نقوش سوزندوزی منطقه فنوج الهام گرفته از حیوانها و گیاهانی است كه به مرور دستخوش تغییر و تحول شده و به صورت اشكال هندسی ماندگار شده است در حال حاضر سه مركز خانه ترویج صنایع دستی در روستای كتیچ، مسكوتان، محترم آباد وجود دارد كه تولید صنایع دستی خصوصا سوزندوزی و سكه دوزی را انجام می دهند در سوزن دوزی رایج ترین دوخت در منطقه \’پریوار\’ دوزی و سیاه دوزی است.
