قصرقند،شهری کهن با جاذبه های طبیعی و آثار فراوان

قَصرقَند یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستان، ایران و مرکز شهرستان قصرقند است.شهرستان قصرقند دارای شرایط اقلیمی گرم و نیمه مرطوبی است. هرچند میزان بارش سالانه کمتر از 200 میلیمتر است. لیکن رطوبت هوا نقش مهمی در تعدیل دمای هوای شهرستان دارد، و هوای بسیار مطبوعی را در اغلب ایام سال در سطح شهرستان حاکم کرده است. در بین ماه های آبان تا فروردین که در غالب نواحی کشور سرما و بارش برف و باران حاکم است این شهرستان از شرایط بسیار ایده آل آب و هوایی برای گردشگران برخوردار است. قرارگیری شهرستان در مسیر مسیل رودخانه کاجو سبب شده در بخش هایی از سطح شهرستان در ایام گرم تابستان نیز محیطی مساعد برای گردشگران و اهالی فراهم گردد.

شهرستان قصرقند دارای 3 بخش مرکزی، ساربوگ و تَلَنگ می باشد و در سال 91 تبدیل به شهرستان شده است. این در حالی است که قدمت تأسیس بخشداری در آن به سال 1316 و قدمت تأسیس شهرداری به سال 1343 هجری شمسی بر می گردد.

جنگل های طبیعی منطقه  در کنار جلوه زیبای کوهستان و چشمه ها، محیطی بکر و زیبا برای تفرج و گذران اوقات فراغت فراهم کرده است. از جمله این جنگل های طبیعی می توان به جنگل چات سر، جنگل کمر پشت، جنگل کاشیک و مچ جنگل اشاره کرد که همه ساله افراد زیادی را جهت تفریح و گذران اوغات فراغت به سمت خود جذب می کند. در کنار پوشش گیاهی غنی، انواع گیاهان داروئی همچون آویشن، بید وحشی، گز روغن، آلوورای وحشی، نوشاتر، جِک، پیر، آویشن، حنا، وسمه، زیره، چای ترش و … در شهرستان قصرقند می رویند.

منابع تأمین آب شهرستان  جهت شرب و زراعت متنوع اند و شامل رودخانه، قنات، چشمه و چاه می باشند. رودخانه کاجو علاوه بر طبیعت زیبا بعنوان زیستگاه گونه نایاب جانوری تمساح پوزه کوتاه هر ساله پذیرای گردشگران زیادی از سراسر ایران است. سد زیردان با حجم 205 میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره سازی آب، به صورت یک دریاچه مصنوعی بزرگ در بخش ساربوگ شهرستان قصرقند، فضای زیبایی را جهت استفاده گردشگران فراهم نموده است. در سطح شهرستان قصرقند چشمه ها و آبشارهای متعددی وجود دارد. از جمله این چشمه ها و آبشارهای منطقه می توان به چشمه و آبشار زیبای آبند، گزدان، سهاکی، کرگور، نابئین، تنک، ندانی شیپ، سیاه شیپ، مورتینس، پاسیلو، آشرک، ساراتاپ، توسو، دلیکین، پیتاب، روکشک، برنجانی و کاهلان اشاره کرد.

به دلیل تنوع اقلیمی منطقه، گونه های متفاوتی از حیوانات وحشی نایاب در این شهرستان زندگی می کنند که مشاهده رفتار و شیوه زندگی این حیوانات از نزدیک تجربه ای بی نظیر است. تمساح پوزه کوتاه (گاندو)، خرس سیاه آسیائی، یوزپلنگ، گراز وحشی، خوک، گربه وحشی، روباه، شغال، آهو، قوچ وحشی، بز کوهی، خرگوش، خارپشت، جوجه تیغی، سنجاب، موش صحرائی، سوسمارهای بزرگ با طول حدود یک متر، انواع مار، قورباغه، وزغ و … نمونه هایی از این حیوانات می باشند. علاوه بر این پرندگانی همچون تیهو، کبک، شاهین، لک لک، عقاب، پرنده زنبورخوار، هدهد، خفاش، انواع پرندگان ریزجثه و … نیز در سطح شهرستان زیست می کنند.

بافت اقتصادی شهرستان قصرقند غالباً تار و پود کشاورزی دارد. بطوریکه شهر قصرقند در تصاویر هوایی به صورت یک باغشهر نمایان است. استقرار سکونتگاه ها در مجاورت مسیل رودخانه، منابع آبی مناسبی را در اختیار کشاورزان قرار داده است. عمده محصولات شهرستان را باغات انبه، نخلستان ها، شالیزارها، موز، گواوا، چیکو، ماش، باقلا، کُنار و … تشکیل می دهند. از مهمترین منابع درآمد اهالی منطقه پرورش دام و زنبور عسل است. پرورش حیوان بز بدلیل سازگاری بیشتر با اقلیم منطقه بیشترین فراوانی را در میان دامها بخود اختصاص داده است. همچنین عسل های تهیه شده در شهرستان به دلیل تغذیه زنبورهای عسل از گیاهان متفاوت دارای طعمی بی نظیر بوده و ارزش غذایی بسیار بالایی دارد.

پیشینه تاریخی شهرستان قصر قند

شهرستان قصرقند در زمان گذشته به گنداوک معروف بوده و به مرور زمان به گنج آور تغییر نام داده است ؛ در زمان هجوم استعمارگران پرتغالی کشت نیشکر رواج داده شد و بعلت وضعیت آب و هوایی خاص منطقه که بیشترین تولید را در واحد سطح داشته است از آنجائیکه نیشکر ماده اولیه تولید شکر بوده نام گنج آور به قصرقند تبدیل شده است . مارکوپولو در حدود سال های 683-687 هجری قمری هنگام مراجعت از چین از حدود مکران و از قصرقند که مردم آن منطقه از راه تجارت و کشت گندم ، نیشکر و برنج امرار معاش کرده اند یاد کرده است . محمد حسن خان اعتماد السلطنه می نویسد: «قصرقند در واقع پایتخت همه مکران است ، قلعه محکمی دارد و بر روی تپه بلندی واقع است و محل نشیمن حکمران است ». بنا به نوشته « حدود العالم من المشرق و المغرب » ، بازرگانی بلوچستان از طریق دریا صورت می گرته و بازرگانان بعضی از شهرها با هند روابط تجاری داشته اند و عمده صادرات آنها پوست و چرم و ابانک های ، نوعی چرم سرخ ، نعلین و خرما و پانید – قند سفید ، شکر و شیره شکر بوده که از شهرهای گنداوک ، قصرقند و نیکشهر بوده است.

مهمترین آثار تاریخی  در شهرستان قصرقند شامل نقاشی های بسیار زیبا روی سنگ، قلعه های تاریخی، قبرستان های تاریخی، اماکن مقدس قدیمی و قنات های کهن می باشند. در جوار رودخانه کاجو آثار باقی مانده قبل از تاریخ به صورت نقاشی های بسیار زیبا بر روی سنگها بچشم می خورد. این سنگ­ نگاره ها که متعلق به هزاره ­های سوم و دوم قبل از میلاد می باشند، دارای هشت صحنه­ مجزا و همچنین نقوش منفردی است. نقش انسان با بدن های مثلثی، نقش بزکوهی، گاو کوهاندار، قوچ با دو شاخ مواج افقی و وارونه، سگ، مار شاخ دار، حمله سه گربه سان به طرف چند بز، حیوانی شبیه به غزال با گردنی بلند، صحنه شکار بزکوهی توسط انسان کمان به دست، حمله شیر به غزال، ماه و ستاره، کبک، عقرب، شتر (دو کوهانه و یک کوهانه)، اسب، رد دست و رد­پای انسان اهم نقوش این سنگ نگاره ها را تشکیل می دهد.  از دیگر آثار تاریخی میتوان به قلعه تاریخی قصرقند و قلعه تاریخی بُگ  متعلق به دوره صفویه نام برد. قلعه تاریخی قصرقند در مرکز شهر و قلعه تاریخی بُگ با مساحت کمتر از 5000 متر مربع  در بخش ساربوگ قرار دارد.  قلعه بُگ در دو طبقه استوار است که طبقه همکف آن محل ذخیره مهمات نظامی بوده است. قلعه تاریخی تلنگ در عهد قاجارها توسط خان های محلی مورد استفاده قرار می گرفت. این قلعه در دوره پهلوی توسط رضاخان تسخیر و تا قبل انقلاب به عنوان پاسگاه از آن استفاده می شده است.مهمترین قبرستان های تاریخی که در شهررستان قصرقند قراردارند عبارتند از قبرستان تاریخی هیت مربوط به زمان قبل از اسلام،  قبرستان قدیمی کدرم، قبرستان قدیمی کلر تلنگ، قبرستان قدیمی هپتاری در کوه کوچو، قبرستان قدیمی شارک در عهد مغولان، قبرستان قدیمی سنی بازار، قبرستان قدیمی ماران گز در حوالی روستای ماران گز .

اقوام و آداب و رسوم شهرستان قصرقند

بلوچها تقریباً بیش از 99 درصد بافت قومی شهرستان قصرقند را تشکیل داده اند که با گویش بلوچی مکرانی تکلّم می کنند. مردم شهرستان انسانهایی صادق، سختکوش، معتقد و مهمان نواز هستند که غالباٌ مسلمان و اهل سنت (فقه حنفی) می باشند. لباس قوم بلوچ به تبعیت از مرزهای اقلیمی مشابه لباس های کشورهای همسایه است.شیوه ساخت ابنیه در این شهرستان از دیگر جاذبه های منطقه است. در دسترس بودن سنگ های فراوان در منطقه سبب ساخت ابنیه های زیبای سنگی در شهرستان قصرقند شده است که با هنر بنّاهای شهرستان قصرقند سنگهای بی شکل و نامنظم به صورت دیوارهای صاف و هندسی استوار می شوند.

یکی از جالب ترین سرگرمی های مردم منطقه، برگزاری جشنواره های بازی های بومی و محلی در سطح این شهرستان است. این جشنواره ها به مناسبت های مختلف در رشته هایی نظیر  کپگی ، کشتی محلی ،کشکی ( کتوری) ، طناب کشی ، چم بندی، خروس جنگی ، دو میدانی ، الاغ سواری، قویترین مردان و طبل محلی  با هدف احیای بازی های بومی و محلی برگزار می شود.

 خوراک در شهرستان قصرقند

از عمده ترین و معروف ترین غذاها وخوراکی های محلی شهرستان میتوان به تباهگ، تنورچه، امباگی (شمبلیله و گوشت)، بریانی ، کرائی ، باقالا پلو ، انبی آپک ،  آپ انار، کابلی، چنگال(نوعی حلوا که از خرما و و آرد و روغن درست می شود)، پشک، کوهل و….. اشاره نمود.

 جاهای دیدنی قصرقند

رودخانه کاجو

این رودخانه دائمی در شمال قصر قند جریان دارد و سیلاب‌های آن در ناحیه دشتیاری جاری می‌شود. این رود در انتها به رودخانه باهوکلات می‌پیوندد.

كوه گت بن

این كوه در مسیر جاده قصرقند به نیكشهر در فاصله 40كیلومتری به نیكشهر قر ار دارد و قله كوه بیضیست كه شبیه نعل اسب دیده می شود كه معروف به گت است و مردم منطقه آن را به اسم گت بن و گرد كوه نیز می شناسند.
در قسمت بالای این كوه آثاری از معماری و حوض آب وجود دارد كه در مواقع درگیری و جنگ لشكریان فراری در بالای آن پناه می گرفتند.
قسمت بالای كوه بصورت نعل اسب است كه قسمت های بیرونی آن مرتفع تر و دارای شیبی به طرف مركز آنست این شیب سبب شده كه در وسط كوه یك آبراه بوجود آید و مسیر این آبراه در وسط كوه را با سنگ و ساروج سد كرده اند و حوض آبی بوجود آمده كه می توانسته مدت های زیادی آب را در پشت خود ذخیره كند.
علاوه بر این حوض آب، حوض دیگری بطول 12 متر و عرض 3 متر و با عمق 4 الی 5 متر جهت نگهداری و ذخیره آب ساخته شده است.

آبشار آبند

منطقه گردشگری آبند در بخش ساربوك قرار دارد و یكی از مناطق بسیار زیبا، بكر با مناظر دیدنی شامل چشمه های جاری از ابتدای روستا تا آبشارهای صخره ای به صورت پلكانی در قله كوه، نخلستان های زیبا و بیشه زارهای سبز، گونه های گیاه گز روغن بر بالای كوه، مزارع گندم و برنج از جمله قابلیت های گردشگری منطقه است.
اما آنچه بیش از هر چیز قابل توجه است وجود آبشار بسیار زیبا در پنج طبقه بصورت پلكانی با حوضچه های طبیعی ایجاد شده در پای هر آبشار كه یكی از شاخص های منطقه است.

تپه دمبیگان قصرقند

تپه دمبیگان قصرقند در جنوب شرقی قصرقند در ارتفاع ۴۷۵ متری از سطح دریا به طول تقریبی ۱۰۰۰ متر و عرض ۷۰۰ متر با جهت شرقی – غربی واقع شده است.سطح محوطه پوشیده از قطعات سفالی منقوش به نقوش برجسته و نقوش تزئینی نقاشی شده و ساده است.سفال‌های سطحی محوطه از نوع سفال‌های دست ساز خشن و چرخ ساز است که از این نوع سفال‌ها می‌توان از خمره‌هایی نام برد که قطعات شکسته آن‌ها در سطح محوطه به وضوح قابل رویت است.در قسمت جنوب غربی محوطه حاشیه رودخانه پاسک، تپه طبیعی از نوع رسوبی وجود دارد که در قسمت‌های مختلف آن آثاری از قطعات سفالی ظروف شکسته به چشم می‌خورد، ظروفی از قبیل کاسه لیوان که مزین به نقوش تزئینی از جمله نقوش هندسی و نقش بز و نقوشی تزئینی از گل و تکه‌هایی از کاسه‌های شکسته و کوچک سنگ مرمر پراکنده هستند.

كنده كاری های قصرقند

این نقوش بیشتر شامل نقش اسب، بز، گاو، روباه، انسان و صحنه های شكار است كه بصورت خلاصه شده در دامنه كوههای جهت غربی رودخانه كاجو كنده كاری شده اند.
این نقوش در سه نقطه \’گرداك\’، \’تنگ سر\’ و \’دهیرك\’ از مسیر رودخانه كاجو بطرف شمال در دامنه كوهها كنده شده اند.

قلعه تاریخی قصرقند

قلعه تاریخی قصرقند در مرکز شهر قصرقند از توابع شهرستان نیکشهر و در قسمت شرق مسجد جامع این شهر قرار دارد . که از جانب شمال غربی – جنوب شرقی و جنوب به وسیله خانه های مسکونی احاطه شده است و از جهت شمال و شمال شرقی به نخلستان محدود می شود.این قلعه قدیم الایام مقر حکمرانی حاکمان بوده است . با توجه به نوشته ها و کتاب هایی که در مورد مکران زمین و کرمان تالیف شده است می توان گفت که تاریخ ساخت قلعه به دوره های قبل از صفویان باز می گردد بنا به روایت ریش سفیدان و آن چه در کتب مختلف در مورد حکمرانان قلعه قصرقند نوشته شده است بیشتر حاکمان از طایفه ˈبلیدهˈ ایها بوده اند .طایفه بلیده ای از مسقط به سرزمین بلیده واقع در بین تربت مکران و پنجگور در بلوچستان پاکستان مهاجرت کرده اند. برخی عقیده دارند که بلیده ها از اعراب بوده و بر اثر اختلاف ایجاد شده بین آنها به پاکستان مهاجرت کرده و بعد از آن به بلوچستان ایران آمده اند.