جاذبه های گردشگری شهر تاریخی آباده در استان فارس

آباده شهری در استان فارس و مرکز شهرستان آباده است. آباده در سال ۱۳۹۷ به عنوان شهر جهانی منبت انتخاب شد. شهرستان آباده در شمالی‌ترین نقطه استان فارس قرار دارد. این شهر در یک روز و بطور هم‌زمان با شهر یزد تبدیل به شهرستان شده و گفته شاهدان عینی مسئولین وقت دولت رضا شاه ابتدا فرمانداری آباده را افتتاح کردند و سپس اقدام به تأسیس فرمانداری یزد کرده‌اند. از شمال و غرب به استان اصفهان، از جنوب به صفاشهر و از شرق به استان یزد متصل است. این شهرستان در فاصله ۲۷۰ کیلومتری شمال شیراز، ۲۰۰ کیلومتری جنوب اصفهان، ۱۹۰ کیلومتری جنوب غربی یزد و ۵۲۸ کیلومتری جنوب شرقی شهرکرد قرار دارد.

وسعت جغرافیایی آباده ۶۰۵۲ کیلومتر مربع است که حدود ۱۱ درصد کل مساحت استان را به خود اختصاص داده‌است. شهرستان آباده، به مرکزیت شهر آباده شامل صغاد، بهمن، ایزدخواست، سورمق و خسروشیرین و بیش از ۲۰ دهستان است. مدارک معتبری در دسترس است که در زمان حمله نیروهای پرتغال و انگلیس از جنوب به قصد تصاحب قسمت جنوبی ایران از طریق حملات پاتکی به مدخل ورودی فارس و اقدام به تطمیع و اختلاف سرانجام با ایستادگی مردم ساکن شمال فارس و بخصوص حضور عشایر برای دفع حملات از مقابل دروازه‌های ورودی فارس انجامید. در ادامهٔ اسناد آمده‌است به علت ایستادگی مردم در مقابل اقدامات هجومی لشکریان به قریه‌ای خوش آب و هوا در آن حوالی پناه آوردند. آبادی که فاصله به نسبت کمی تا دروازه‌های شهر داشت، پناهگاه مجروحان و آوارگان انگلیسی قرارگرفت.

کوه‌های اطراف آباده (اثر والتر میتل‌هولتسر در ۱۳۰۳)

کاروانسرای ایزد خواست

کاروانسرای ایزدخواست در شمال شرقی رودخانه ایزدخواست و در شمال شهر آباده از استان فارس قرار دارد

معماری داخلی این کاروانسرا به مانند دیگر کاروانسراها هر طول ضلع آن ۳۵ متر است. این کاروانسرا در بین راه شهر تاریخی و باستانی آباده و اصفهان قرار دارد و یکی از مهمترین کاروانسراها در این منطقه محسوب می‌شود.

کاروانسرای ایزدخواست در زمینی به مساحت ۴۰۰۰ متر بنا شده است. در ردیف جلوی این کاروانسرا در اطراف حیاط در ضلع های شمالی و شرقی و همچنین جنوبی ۲۰ باب اتاق در ابعاد ۳×۳ متر ساخته شده است که هر اتاق دارای ایوانی به مساحت ۷/۵ متر می‌باشد.

گفته می‌شود کاروانسرای ایزدخواست یکی از ۹۹۹ کاروانسرایی است که شاه عباس صفوی در دوران خود بنا کرده است.

کاروانسرای شاه عباس ایزدخواست نیز که در محدوده این آثار تاریخی قرار دارد مانند قلعه ایزدخواست دچار محرومیت‌های مشابه‌ای شده است.

این کاروانسرا از لحاظ زیبایی و استحکام و وسعت یکی از کاروانسراهای نمونه در نوع و زمان خود است.

از نظر استحکام، این بنا از قلعه ایزدخواست شرایط بهتری دارد اما آنچه در مورد محافظت از تخریب بنا نمایان است نگهداری از بخشهایی از بنا به وسیله تیرهای چوبی است که به نظر نمی رسد چندان مطابق با اصول علمی باشد.

قلعه ایزدخواست

شهر تاریخی ایزدخواست در بخش مرکزی شهرستان آباده و در شمال استان فارس قرار دارد و دارای آثار تاریخی از دوران و اعصار مختلف تمدنی ایران است
قلعه و پل ایزدخواست، کاروانسرا و خانه‌های قدیمی روستایی از جمله آثار تاریخی شهر ایزدخواست به شمار می‌روند که هرکدام به نوبه خود می تواند گردشگران را در این شهر متوقف کند.

قلعه ایزدخواست متعلق به دوران ساسانیان را می‌توان یکی از شاخص‌ترین آثار این منطقه توصیف کرد که با سبک معماری خود یکی از عجایب و نمونه های چشمگیر شهرسازی و مهندسی زمان قدیم ایران است.

درابتدای دشت وسیع آباده درآخرین نقطه غربی به فاصله ۶۰ کیلومتر از آباده به طرف اصفهان هر مسافری به شهر ایزدخواست می رسد. این شهر با قلعه تاریخی خود با توجه به قدمت بیش از۲۰۰۰ سال می‌تواند چند روز برای تماشا و گردشگری، هر مسافری را متوقف کند.

با کمترین هزینه امنیت قلعه و ساکنان داخل آن تأمین می‌شده است چون از سه طرف با پرتگاهی تقریباً بر حالت عمود نسبت به کف زمین با ارتفاعات مختلف از۶ تا ۱۵متر، حتی با کمک ادوات جنگی برای سربازان دشمن غیر قابل نفوذ بوده است.

فقط از یک طرف به قلعه دسترسی بوده که آن هم با حفر زمین حدود ۳۰ متر طول و۴ متر عرض با عمق ۴ متر عملاً نفوذ به داخل قلعه غیر ممکن بوده است.

در داخل قلعه منازل حیاط نداشته اند و پشت بام طبقه اول، حیاط طبقه دوم بوده است و همه در یک همزیستی قوی در قلعه سکونت داشته‌اند و با استفاده از اضافی چوب سقفها برای خانه‌های اطراف حصار قلعه، بالکن ایجاد کرده‌اند. دیوارها در پایین به صورت سنگ چین هستند که مانع از پوسیدگی خشت ها می‌شده و در بالا از خشت خام استفاده شده است.

سقف های بعضی مکان ها مخصوصا طویله ها که در اولین طبقه قرار دارند و سقف طاقچه های داخل اتاق ها به صورت هلالی و بعضا جناقی است که مطابق با سبک دوره ساسانیان می باشد.

 

وجود آتشکده در تقریبا وسط قلعه کمی بیشتر به سمت شمال یادگار زندگی پررونق آنها در زمان قبل از اسلام است. بودن آتشکده در آن زمان نشان از وجود موبد یا موبدان و طبقه اشراف و درباریان در قلعه ایزدخواست بوده است.

سردر قلعه به علت نامعلومی تخریب شده و با همان مصالح بجای مانده از سردر قبلی مجددا به صورت فعلی بازسازی شده است و فقط درب چوبی آن عوض شده است.

در حدود دو قرن پیش به علت تخریب حمام قلعه، شخصی با هزینه سفر حج خود یک باب حمام با کلیه امکانات و تزئینات آن زمان به سبک حمام های دوره صفوی می سازد که یکی از زیباترین بنا های داخل قلعه محسوب می شده است.

خانه سازی در قلعه نیز در حد بی نظیری بوده که ضمن استفاده کردن از مصالح چوب و گل به صورت خشت کمترین سنگینی را بر کف قلعه ایجاد کرده و همچنین توانسته اند ساختمانهایی را در ۵ طبقه بسازند که با امکانات آن زمان در یک فضای محدود بسیار قابل تامل است که هم جواب ازدیاد جمعیت را می داده و هم با استفاده از ارتفاع طبقات، چشم اندازی بسیار زیبا به وجود می‌آمده که مردم هم می توانستند زمینهای کشاورزی خود را از داخل خانه تماشا کنند و هم در دل طبیعت باشند.

اما آنچه امروز از این قلعه و خانه های روستایی تاریخی اطراف آن باقیمانده ویرانه هایی از دیوارهایی بوده که بر فراز تپه ای واقع شده و کوچکترین اثری از نگهداری نیز در آن دیده نمی‌شود.

قلعه‌ای که روزی دشمنان هیچ راه نفوذی را در آن نمی‌توانستند پیدا کنند امروز زوال و فرسایش به خوبی راه تسخیر آن را پیدا کرده و مرتب نیز در خود فرو می برند و گویی برای متولیان امر رسیدگی به این قلعه هیچ جذابیتی ندارد.

عمارت کلاه فرنگی سورمق

کلاه فرنگی سورمق با قدمت دوره قاجاریه در شهر سورمق از توابع شهرستان آباده در استان فارس قرار دارد.

این عمارت در ۲۴ کیلومتری جنوب شهر آباده قرار دارد. بنایی بسیار زیبا از آثار دوره قاجاریه درباغچه‌ای در نزدیکی یکی از میادین مرکزی شهر سورمق.

کلاه فرنگی سورمق، عمارتی است با نقشه دایره‌ای شکل و وسعتی درحدود ۲۰ متـر مربع دارای چهار درب ورودی و پنجره‌های بلند.

منطقه شکار ممنوع بید بیده

این منطقه با وسعتی برابر با ۷۰۰۰۰ هکتار در فاصله ۳۰ کیلومتری آباده واقع شده که این منطقه در امتداد رشته کوه زاگرس و از ارتفاعات جنوبی شهرستان و همجوار با ارتفاعات قله بل (بلندترین قله استان فارس) شروع شده و ارتفاعات تنگ تنور، سیاه چوغی، بیدهاشم را در بر می گیرد و بیشترین بارندگی در سطح شهرستان در این منطقه گزارش شده که در فصول سرد سال بارش در ارتفاعات بصورت برف و در دشت همجوار اغلب بصورت باران است.

ارتفاعات موسوم به باغوک و تپه های منتهی به این ارتفاعات و همچنین دامنه ها و دره های جنوب ارتفاعات در فصول گرم و سرد سال دارای چشم انداز های زیبایی می باشد که در فصل بهار (اردیبهشت ماه) با رویش گونه های بومی و از جمله بوته جاشیر و برخی گیاهان دارویی و صنعتی مناطق زیبایی را در دل کوهستان و دره ها بوجود می آورد.در فصل زمستان نیز گاهی پوشیده از برف و تماشایی است.

حیات وحش منطقه

گونه هایی از قبیل قوچ و میش، کل و بز، آهو، خرگوش، تشی، گرگ، کفتار، پلنگ، روباه و نیز پرندگانی از جمله کبک، قمری، هدهد، تیهو، بلدرچین، باقرقره و از پرندگان شکاری سارگپه و دلیجه همچنین از خزندگان انواع مارها، سوسمارها و لاک پشت را می توان نام برد که در منطقه زندگی می کنند

پوشش گیاهی

گونه های گیاهی غالب منطقه شامل کلاه میر حسن، بنه و بادام کوهی، درمنه، گون و در فصول مناسب انواع گیاهان یکساله مانند تیره گندمیان، تیره آلاله، و شقایق در این منطقه رشد می نمایند از دیگر گونه ها می توان به قیچ، لا کتوکا، خارشتر و…را اشاره نمود…چشمه های موجود در منطقه

از مهمترین چشمه هایی که مورد استفاده حیات وحش دشت زی به خصوص آهوی شمال فارس قرار می گیرند. چاه سفید بالا، چاه سفید پایین و چشمه صفی خانی واقع در تپه ماهور های امیرآباد می باشد. چشمه های کوهستانی شامل چشمه بید هاشم، چشمه سیاه چوغی، چشمه بید سوخته را می توان نام برد.

تخریب زیستگاه

در گذشته دامنه های جنوبی و شمالی ارتفاعات دارای گونه های گیاهی بومی، دارویی و بعضن صنعتی قابل توجهی بوده! که در نتیجه بهره برداری های بی رویه و غیر اصولی و با ریشه کن شدن بسیاری از گونه های گیاهی منطقه، زیستگاه حیات وحش نیز تخریب شده و منطقه با کاهش جمعیت گونه های جانوری نیز مواجه گردیده… به خصوص در سال های اخیر به وضوح شاهد کاهش چشمگیر گیاهان با ارزش و به دنبال آن کاهش جمعیت حیات وحش بی نظیر منطقه هستیم.

امامزاده سید محمد شورجستان

در۳۰ کیلومتری شمال شهرآباده درمسیر جاده اصلی آباده – اصفهان روستای شورجستان قرار دارد که آثار وشواهد وموقعیت مکانی آن حاکی از قدمت تاریخی آن می باشد که به دوران قبل از اسلام می رسد این روستا اگر چه دارای جاذبه های چندانی نیست لیکن گوهری گرانبها از خاندان عصمت وطهارت در خود نهان دارد که موجب معروفیت وشناخت در منطقه گردیده است امامزاده ای جلیل القدرمعروف به سیدمحمد(ع) که نسب آن به امام زین العابدین علیه السلام امام چهارم شیعیان میرسد. ظهور فضائل وکرامات ومعجزات باهرات آن وجود مقدس، همچون خورشید در آسمان شهود نور افشانی می کند وپرتو آن چون انوار عالمتاب است واز اثبات وشهود مستغنی است که آفتاب آمد دلیل آفتاب وبی شک در اثر آن است که شیفتگان ومحبان بسیاری از نقاط دور ونزدیک به زیارتش آمده جبین ارادت برآستان پاکش می سایند چه حاجات که می طلبند وچه معجزات که می بینند واندکی از آن ظاهر ومشهود بر ما معلوم وبسیار مکتوم است واین چنین بود شهره اش بر عالم تا آنجا كه صندوقی بس زیبا بنا به سفارش حاکم سبزوار در ماه شعبان سال ۷۷۲ هجری قمری ساخته وبه این روستا آورده ونصب گردیده که یقینأ زیارت این امام زاده واجب التعظیم وشناخته شده در آن دوران هم از رونق خوبی برخوردار بوده است.
در كنار جاده اصلی قرار گرفتن ،وجود زائر سرا ، آشپز خانه ، حمام ، آبگرم وسرویس های بهداشتی از امكانات موجود این امامزاده جلیل القدرجهت خدمت رسانی به زائران ومسافران گرامی می باشد.

تیمچه صرافیان

این تیمچه دربازارکهنه قراردارد که درگذشته در مالکیت حاج ملاعبدالله واعظ بوده است. وی ضمن اداره کردن منبر و محراب مسجد به امر تجارت اشتغال داشته و تیمچه به‌وسیلۀ خود او برای انجام امور بازرگانی نزدیک به ۱۲۰سال پیش به دست استاد «رضا یزدی» در بافت قدیم شهرآباده ساخته شده است.

این بنای تاریخی نزدیک یک هزار و هشتاد مترمربع مساحت دارد و اعیانی دواشکوبه (طبقه) آن یک هزارو پنجاه مترمربع است. ورودی تیمچه درضلع شرقی واقع شده و درب آن به گونه زیبایی منبت کاری و سر در ورودی با اشکال شیر و گل و بوته گچکاری شده است. این بنای آجری دارای حیاتی مستطیل شکل در میانه آن است. پیرامون آن در دو طبقه اتاق وحجره‌ها واقع شده‌اند. تاق ورودی آن دردو سو (دوطرف) دارای مقرنس‌های زیبای گچی است که از ۳۶ حجره ساخته شده است.درزمان گذشته، حجره‌های پایینی مغازه و حجره‌های اشکوب بالا برای مهمانان بوده است.

مصالح موجود درآن گچ، خاک، سنگ و چوب است. دوکوبه روی آن قرارداشته که کوبه سمت چپ ویژه مردها و کوبه سمت راست ویژه زنها بوده است. در میان حیات این ساختمان ترازویی بزرگ وجود داشته که اجناس تجاری به وسیله آن وزن می‌شده است. آب این ساختمان ازچاه تامین می‌شده است، از درب ورودی که وارد می‌شویم دو حجره در چپ و راست وجود دارد که جایگاه کسب بوده وروی سراین دوحجره دواتاق برای آسایش و استراحت بوده است. حوض سنگی بسیارزیبایی هم به اندازه ۳ در۴ متردرمیانه حیات واقع است. درب حجره‌ها همه به صورت کشویی به سمت بالا وپایین بازوبسته می شود وسقف آن ها به وسیله چوب های حاشیه دار زیبایی به اندازه ۲۰در۳۰سانتی متر پوشیده شده است وکف آن ها باخشت های آجری مربع شکل فرش شده است.
این بنا اکنون پایان عملیات بهسازی را پشت سر می‌گذارد و درب آن به زودی بر روی گردشگران بازمی‌شود.
به نقل از روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری استان فارس، تاکنون بیش از ۳۵۰ میلیون تومان ودر دو مرحله از محل اعتبارات سال ۸۹ برای بازسازی و احیای کامل آن صورت گرفته است و بنا است پس از کار بهسازی این جایگاه، به عنوان بازارچه صنایع دستی افتتاح شود.
گفتنی است این بنای تاریخی در ۱۳مهر ۱۳۶۷ به شماره ۱۹۳۲در فهرست آثارملی ایران ثبت شده است.

البته نباید از این غافل شویم که آباده جاذبه های گردشگری تاریخی فراوانی دارد که در مطالب بعدی حتما به آنها اشاره می کنیم.