آبدانان مرکز شهرستان آبدانان از شهرهای تابعه استان ایلام در ایران است. آبدانان در میان رشته کوههای زاگرس واقع شدهاست. شهرستان آبدانان چهارمین شهرستان پرجمعیت استان ایلام و دویست و هشتاد و ششمین شهرستان ایران از نظر جمعیت است.
موقعیت جغرافیایی
آبدانان از شمال شرقی باشهرستان دره شهر، از شمال با بخش میمه شهرستان دهلران، از غرب با شهرستان دهلران و از جنوب با شهرستان اندیمشک همسایهاست. پروژه حفاری تونل شهرستان آبدانان با نام تونل «کبیر کوه» که ۵۳۰۰ متر طول دارد دومین تونل طولانی کشور است که تاکنون ۳۰۰۰ متر از این تونل حفاری شدهاست. این پروژه از سال ۱۳۸۹ه.ش کلید خوردهاست. این تونل یکی از بزرگترین طرحهای تونلسازی کشور است که ساخت آن برای استان ایلام و شهرستانهای حوزه جنوبی استان بخصوص شهرستان آبدانان از طرحهای مهم و اثرگذار است.
جاهای دیدنی آبدانان
مراكز زيارتگاهی:
1. مقبره سيد صلاح الدين محمد
2. بقعه شيخ پير محمد
3. بقعه منصور بوالحسن
4. بقعه عبدالرحيم
قلعه تاریخی هزار در
قلعه ای که ساخت آن به دوران ساسانیان باز می گردد. این مورد از جاذبه های آبدانان در غرب شهر واقع شده است. با بررسی هایی که بر روی معماری آن انجام شده این گونه گفته می شود که برای اهدافی نظامی مورد استفاده قرار می گرفته است. قلعه تاریخی هزار در دارای زیرزمین، دو طبقه، نور گیر و تهویه هوا می باشد که ازطریق دریچه هایی به طول یک مترازسقف و دالان ها واتاق ها تامین می گشته. تهویه هوا و نور به دلیل داشتن دیواری قطور و نبود پنجره در راهروها و اتاق ها دور از انتظار است اما دریچه های تعبیه شده در سقف این وظیفه را کامل انجام می دهند.
معماری قلعه شباهت زیادی با شهر تاریخی دره شهر دارد و یکی از دلایل تخمین عمر آن به دوران ساسانی خمین امر می باشد. از دیگر دلایل مصالح به کار رفته از جمله سنگ و گچ است که این احتمال را قوی تر می کند. آثار به جا مانده در قلعه نشان دهنده وجود برج های نگهبانی، شاه نشین، اتاق های مسکونی و سه در، در آن بوده است. قلعه باشکوه هزار در در تاریخ ۲۲ تیر سال ۱۳۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
امام زاده پيرمحمد
در 5 كيلومتری جنوب شهر آبدانان در حد فاصل بين روستای پشت قلعه و جابر الانصار بنائی گنبد دار مربوط به قرون هفتم وهشتم هجری واقع شده كه به نام امام زاده پير محمد معروف است.
اين بنا بر پلانی مربع شكل ساخته شده و دارای يك ورودی در ضلع شمالی و يك فضای اصلی است . ورودی توسط درگاهی قوسی شكل به فضای اصلی بنا مرتبط مي شود و دارای طاق نماهای جناقی و طاقی نيم دايره است كه پس از ورود به آن در طرفين دو طاق باز مشاهده می شود.
سمت راست طاق به راه پله مرتبط است و سمت چپ به فضائی مسدود منتهی می شود . فضای اصلی بنا كه گنبد بر آن قرار دارد . دارای دو چشمه طاق جهت نورگيری است و بر سقف آهيانه گنبد نيز آثاری از كاربندی به چشم می خورد . در مركز اين كار بندی شمسه ای هشت پر ديده می شود.
گنبد آن درگذشته مانند گنبد سيد صلاح الدين محمد مقدسی بوده اما به هنگام مرمت برجستگی های آنرا با اندودی از گچ كاملاً پوشانده اند . اين گنبد دو پوشه پيوسته است و دارای 12 ترك به نيت دوازده امام است. در سمت راست ورودی راه پله ای با چرخش 90 درجه و طاق نماهايی قوسی شكل كه منتهی به خرپشته ای در پشت بام می شود به چشم می خورد.
مصالح اصلی بنا را سنگ های تراشيده و ملاط گچ تشكيل می دهند كه بعد از اتمام كار با اندودی از گچ پخته كل بنا پوشيده شده است . در اطراف بقعه قبرهايی وجود دارند كه قدمت آنها گاه به زمان ساخت بقعه و هم عصر امام زاده مي رسد. بر روی بعضی از سنگ قبرها تصاويری از سواره كار با نيزه و شمشير و نقوشی از گل و گياه و نقوش هندی حك شده است.
مراكز تاريخی و باستانی:
1. قلعه هزار در
2. پشت قلعه
3. قلعه هزارانی
4. بقايای شهر جوليان
5.مجموعه تاريخی پنج برادر مورموری
6.شهر تاريخی تلور
7.شهر تاريخی سراب
پشت قلعه
پشت قلعه یکی از مهم ترین جاذبه های آبدانان است و در مرکز توجه گردشگران منطقه قرار دارد. در زبان کردی قلعه تاریخی پشت قلعه را دژ پشت قلا می نامند که در ۵ کیلومتری جنوب شهرستان آبدانان و در شمال غربی روستای پشت قلعه (قلا)، در بالای تپه ای که رودخانه دویرج از پای آن می گذرد، قرار دارد. قلعه دارای قسمت های مختلفی از جمله باروی قلعه، برجک های دیده بانی و نگهبانی، ورودی قلعه، اماکن مسکونی و شاه نشین، تونل و پلکان می باشد. بر اساس آنچه از قلعه باقی مانده است می توان گفت که این قلعه کاربرد نظامی داشته است و دور تا دور آن را کانال ساخته اند که همچون خندق از این دژ کهنسال حفاظت می کرده اند .
با توجه به شواهد و مصالح به کار رفته شده در این بنای باستانی عمر آن را متعلق به دوره ساسانی می دانند که متاسفانه مورد بی توجهی قرار گرفته و بسیاری از دیوارهای آن از بین رفته اند.
قلعه هزارانی
بقايای قلعه هزارانی مربوط به دوره ساسانيان – سدههای اوليه دورانهای تاريخی پس از اسلام است و در شهرستان آبدانان، ضلع شمال شهرک هزارانی واقع شده و اين اثر بهعنوان يکی از آثار ملی ايران به ثبت رسيده است.
قلعه پنج برار مورموری
قلعه پنج برار محدودهای تاريخی است که در کوهپايههای جنوبی کوه کاه ماس، مشرف بر دشت مورموری ايلام واقع شده و قلعه پنج برار يکی از اين آثار محسوب می شود. مصالح ساخت قلعه سنگهای نسبتاً بزرگ که از سنگهای رودخانهای و بومی منطقه است. قلعه متعلق به دوران اسلامی است. اين قلعه شامل دژ پيرامونی و بناهاي داخل محوطه دژ می باشد.
تالاب های سياه گاو
دریاچه سیاه گاو را تنها دریاچه دوقلوی کشور می نامند. این مورد از جاذبه های آبدانان در دسته نادرترین پدیده های طبیعی جهان قرار می گیرد. این دریاچه حدود ۸ کیلومتر با سراب باغ آبدانان فاصله دارد. برای دیدن این دریاچه باید وارد جاده اصلی آبدانان به شهرستان دهلران شوید و در میانه های جاده از روستاهای شوشه گل وارد جاده سیاه گاو بشوید.
دریاچه دوقلوی سیاه گاو، آکواریومی طبیعی است که در منطقه ای کوهستانی و مرتفع قرار دارد. این پدیده طبیعی نادر، شامل دو دریاچه است که توسط کانالی با عرض ۸ متر و عمق ۴۴ متر و طولی برابر با ۷۰ متر به یکدیگر مرتبط شده اند. آب دریاچه ها بسیار زلال است به حدی که می توان تا عمق آن را از سطح آب مشاهده کرد. عمیق ترین نقطه در یکی از دریاچه ها حدود ۲۰ متر و در دیگری ۳۰ متر می باشد. آب دریاچه از طریق منایع زیرزمینی تامین میشود. از عمر این دریاچه ها هزاران سال می گذرد و به دلیل فرسایش هر روز در حال کوچک تر شدن هستند. دریاچه سیاه گاو از نوع آب شیرین است و آب درون آن به صورت دایم در جریان است.
آب چشمه های زیرزمینی پس از پرشدن دریاچه اول از آبراه بین دو دریاچه عبور کرده و دریاچه دوم را پر می کند. این آب بعد از پر شدن دریاچه پایین دست به رودخانه سیاه گاو می ریزد و زمین های اطراف را سیراب می کند.
آبشار ماهوته
آبشار ماهوته آبدانان E32 47 N52 32 این آبشار در نزدیکی روستای ماهوته(مال ملایی)، در 18 کیلومتری جنوب آبدانان واقع شده است. رودخانه کوچک این روستا که از دامنه های دینار کوه سرچشمه می گیرد، در مسیر خود شادی و نشاط را به عشایر و روستاییان منطقه هدیه می دهد. شهرستان آبدانان در جنوب استان ایلام در از آب و هوای نسبتا گرمی برخوردار بوده ولی به واسطه وجود کوه ها و رودخانه های پرآب، دارای زیبایی های طبیعی بسیاری است. دینارکوه در غرب آبدانان و ادامه رشته کوه کبیرکوه در شمال آبدانان چهره بسیار جذابی به این منطقه بخشیده است. در میان طبیعت بکر این منطقه آثار بسیاری از تاریخ ایران باستان یافت می شود. از دیگر آبشارهای قابل ذکر در این منطقه میتوان به آبشار تختان و آبشار خروزان(خربزان) در 50 کیلومتری غرب آبدانان به سمت میمه و همچنین آبشار کن شلول در نزدیکی روستای انجیره در 35 کیلومتری غرب آبدانان اشاره کرد که زیبایی به واقع خیره کننده ای دارند.
غار مژاره
غار مژاره محل زندگی برخی پرندههای مهاجر و بومی است و بهانه ای است تا توریست هایی که در بهار و زمستان سری به ایلام می زنند، جاذبه های بیشتری از این استان را به چشم ببینند. اگر گذارتان به دوگانه سیاه گاو افتاد، سعی کنید تا ساعات ظهر و زمانی که آفتاب روی این دریاچه می افتد، در کنار آن بمانید. آن وقت خواهید دید این دریاچه زلال چطور رنگارنگ و پر زرق و برق می شود. دلیل این اتفاق هم گوگرد و املاح مختلفی است که در آب این دریاچه وجود دارد. جالب تر از همه این که این دریاچه های دوقلو چشمههای جوشان و شیرینی هم در عمقشان دارند که زلالی و زیبایی آنها را چند برابر می کنند. این دوگانه زیبا در حدود 15 كیلومتری شهر آبدانان قرار گرفته و هر سال جمعیت زیادی را برای تماشا به آبدانان می کشاند.
تفریحگاه طبیعی دینارکوه
این منطقه با وسعتی در حدود 40579 هکتار در استان ایلام قرار دارد. دیناركوه به موازات كبیركوه امتداد یافته است . بلندترین قله این رشته كوه قله كان صیفى است که 2600 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. دیناركوه بین دو شهرستان آبدانان و دهلران واقع شده و از جمله كوههاى مهم و مرتفع استان به شمار میرود . حیات وحش این منطقه عبارتند از كل و بز ، خرس و پلنگ و در زیستگاههای جنوبی و نواحی دشتی و تپه ماهورها حیواناتی نظیر قوچ، میش و آهو نیز زیست میكنند.
جولیان
شهر تاریخی جولیان (نام محلی ژیلیو) را می توان نمادی از معماری ایران کهن و تاریخ ساسانیان دانست. این شهر در زلزله ای وایرانگر در سال ۳۳۴ هجری قمری کاملا تخریب شده و به صورت تپه ای با چندین سگ در آمده است. برای ساخت این مورد از جاذبه های آبدانان از سنگ، قلوه سنگ، گچ نیم کوبیده شده با پلان مستطیل و مربع که عرض دیوارهای آن قطور و دارای طاق، پنجره و درهای کوتاه بودند استفاده شده بود. برای رساندن آب به شهر از چشمه ای به نام ماه کوله که در نزدیکی قرار داشت استفاده می کردند و آب را از طریق لوله های سفالی به شهر می رساندند.
قدمت این شهر باستانی بیش از ۱۵۰۰ سال است و در آن زمان حدود ۵۰۰۰ نفر سکنه داشته است. در آن زمان شهری با موقعیت استراتژی برای شاهان ساسانی بوده است.
قلعه جولیان
در شمال شرقی شهر قدیمی جولیان که در روستای چم کبود قرار دارد و جزو جاذبه های آبدانان محسوب می شود دژ جولیان قرار گرفته است. بر روی تپه ماهور طبیعی مشرف بر این شهر باستانی آثاری از این قلعه قدیمی قرار دارد که بصورت دژی مستحکم ساخته شده است و چشم انداز آن دشت جولیان است. در ساخت آن از مصالحی همچون قلوه سنگ و گچ استفاده شده است. به نظر می رسد این بنا بصورت گذرگاهی پله ای بوده است که بر اثر فرسایش آثار آن از بین رفته است.
آبشار تختان بسیار زیبا
به دلیل وجود دو کوه کبیرکوه و دینارکوه از مناظر طبیعی بکر و پوشیده از درختان بلوط، بادام کوهی پسته کوهی، زالزالک و انجیر کوهی و گیلاس وحشی و … برخوردار است.
مهمترین ارتفاعات این شهرستان کبیر کوه و دینار کوه با ارتفاع حدود ۲۲۰۰ متر است که این شهرستان را در خود محصور کردهاند.
این شهرستان چهار فصل میباشد.