دبیران شهری در جنوب شرقی استان فارس و از توابع شهرستان زرین دشت و در فاصله ۲۷۰ کیلومتری شیراز است. این شهر دارای آب و هوای گرم و نیمه خشک است. مردمان این شهر متدین و مذهبی هستند و مراسم دهه محرم و به ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا را با شکوه و سنتهای خاصی برگزار میکنند. اقتصاد این شهر به کشاورزی، دامداری و فعالیتهای تجاری وابسته است. مهمترین صنایع دستی آن قالی بافی است. دبیران قطب کشاورزی شهرستان زرین دشت است و مهمترین محصولات آن جو، گندم، هندوانه و پنبه است.
وجه تسمیه
نام قبلی این شهر، «دوبرّان» بوده است که وجه تسمیه آن در منبع مشخصی ذکر نشده است. اما آنچه که معتبر است و نگارنده (هادی ویسی) مستقیم یا با واسطه از قدیمیها (کهن سالان)(حاجی حیدر غفاری، حاجی الهی و …) جستجو کرده ام این است که در گذشته منطقه دبیران، مرتع مرغوب برای دامها داشته است و این باعث می شده است که عشایران پشم گوسفندان را در هر سال دو بار بچینند. به هر بار پشم چیدن یک «بُرون» گفته می شده است. بر این اساس این مکان را دوبرون یا دوبران نامیدند. اما از تیرماه ۱۳۸۴ و بنا به تصویت هیأت وزیران روستای دوبران به شهر تبدیل شد و نام جدید آن را دبیران نام نهادند.
ویژگیهای طبیعی و انسانی
این شهر در ۲۸ درجه ۴۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۱۸ دقیقه طول شرقی و در ارتفاع ۱۳۲۰ متر از سطح دریا قرار دارد. به دلیل قرار گیری در عرضهای پایین جغرافیایی و فعالیت پرفشار جنب حاره و به دلیل دوری از منابع رطوبت، دارای آب و هوای گرم و نیمه خشک است. بااین شرایط میانگین بارش سالانه از ۲۰۰ میلیمتر تجاوز نمیکند.
در این شهر بیشینه دما ۴۵ درجه در تیر و مرداد ماه و کمینه دما ۵ درجه در اواخر دی ماه می باشد. در برخی از سالها دما زیر صفر هم مشاهده شده است.
ساختار و سازندهای زمين شناسي شهر دبیران و اطراف آن عمدتاً مربوط به دوران دوم و سوم زمين شناسي بويژه متاثر از گروه فارس(ميشان و آسماری جهرم)و هرمز مي باشد. معدن نمک (کوه نمک) نزدیک امامزاده شاه عملدار با ذخيره قطعي ۸۰۰ هزار تن، در ۱۰ کیلومتری جنوب دبیران و همچنین معدن گچ دشت خاک تنها منابع معدنی این شهر است.
بنا بر سرشماری ۱۳۹۰ جمهوری اسلامی ایران، دبیران با ۱۲۶۸۲ نفر جمعیت (۳۱۸۸ خانوار و ۶۳۴۶ مرد و ۶۳۳۶ زن) دومین شهر بزرگ شهرستان زرین دشت پس از مرکز آن حاجی آباد (۲۰۵۰۱ نفر) است. از نظر قومیتی، دو قوم عرب و فارس در این شهر وجود دارد و مقدار اندکی نیز لر در این شهر ساکن هستند.
جاذبه های دیدنی دبیران
امامزاده شاه علمدار
شاه علمدار یکی از نوادگان امام موسی کاظم است که مقبره آن در ۸ کیلومتری جنوب دیبران و در دامنه کوهی به نام امامزاده (کوه شاه علمدار) قرار دارد. این امامزاده در گذشته دارای معماری سنتی و خشتی و گلی بود اما از سال ۱۳۸۷ ساختمان امامزاده به وسیله مصالح بتونی و آهنی و آجر نوسازی شد. وجود چشمه آب، کُنارهای قدیمی همیشه سبز (کنار عزا) به همراه ارتفاعات زیبا با اشکال ژئومورفولوژی کارستیکی (آهکی)، زمینه مناسبی را برای گردشگری زیارتی و اکوتوریسم فراهم کردهاست.
قلعه کهنه
قلعه کهنه، قلعه ای قدیمی است که از خشت و گل ساخته شده و در ۲ کیلومتری شمال شرقی دبیران قرار دارد. قدمت تاریخی این قلعه مشخص نیست و در کتابهای تاریخی نیامده است. اما این قلعه شباهت بسیاری با قلعه های موجود در منطقه سریزد شهر یزد دارد که قدمت آنها مربوط به دوره ساسانیان و برخی از آنها مربوط به دوره صفویه است.
نخلهای چک
تفرجگاهی در ۵ کیلومتری شمال غربی دبیران و در جاده دبیران ـ فسا (جاده در دست احداث است) است. وجود چشمه سار و رشته قنات به همراه نحوه هدایت و انتقال آب در صخره های کوهستانی (برش صخره به عمق سه متر برای عبور آب) و احداث آسیاب آبی بر رو آن و در کنار آن وجود تعدادی درخت نخل و کُنار منظره طبیعی زیبایی را خلق کرده است و هر ساله پذیرش دوستدارن طبیت گردی (اکوتوریسم) در منطقه می باشد. به فاصله یک کیلومتری از این نقطه و در بالادست قنات، وجود رودخانه فصلی عریض این ناحیه به نام «هفت گولال» مقنیان و مهندسان سنتی این منطقه را بر آن داشته است تا برای عبور آب از این رودخانه یکی از دقیق ترین و زیباترین سازه های آبی سنتی در فلات مرکزی ایران خلق کنند. این سازه به گونه ای است که آب در کرانه رودخانه وارد یک چاه قیفی مانند شده که دهانه آن گشاد (به قطر یک متر) و عمق آن تنگ (به قطر ۵۰ سانتیمتر) و سپس از طریق کانال سفالی و ساروجی از زیر بستر رودخانه آب را به کرانه دیگر رودخانه می رساند.
در اینجا آب به وسیله یک چاه دیگر همانند چاه قبلی اما با سطح ارتفاعی کمتر نسبت به چاه مقابل، آب را به سطح زمین می آورد. این سازه آبی در محل به «نر و لاس (ماده)» معروف است.
