شهرستان سرایان در شمال غربی استان خراسان جنوبی واقع است. شهرستان سرایان از غرب به شهرستان فردوس، از شمال به بخش کاخک شهرستان گناباد، از شرق به بخش سده شهرستان قائنات، از جنوب و جنوب شرق به بخش خوسفشهرستان بیرجند و از جنوب غربی به بخشدیهوک شهرستان طبس محدود می‌شود.
این شهرستان تا اردیبهشت ۱۳۸۳، جزء بخش‌های سه‌گانه شهرستان فردوس بود که در این سال به صورت شهرستان مستقل درآمد و بهاستان خراسان جنوبی ملحق شد.شهر سرایان مرکز شهرستان سرایان، در ۵۸ درجه و ۳۱ دقیقه طول شرقی و ۳۳ درجه و۵۱ دقیقه عرض شمالی، در ۱۶۰ کیلومتری مرکز استان (شهر بیرجند) و ۴۰ کیلومتری شرق فردوس، در دشتی هموار در حاشیه کویر و در دامنه جنوب غربی رشته کوه زابری معروف به شتران قرار دارد.
آب و هوا
آب و هوای این شهرستان نسبتاً معتدل و دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های خشک می‌باشد.
جاذبه‌های گردشگری سرایان
غار بتون
این غار که هنوز ناشناخته باقی مانده است برای ورود به آن باید از تجهیزات کوهنوردی استفاده کرد.
در داخل این غار آب قابل آشامیدن و بسیار سرد جاری است، قندیل های زیبا و آهکی و بی انتها بودن از شگفتی های غار بتون سرایان محسوب می شود که هنوز انتهای آن کشف نشده است.
غار در یک جبال صخره ای قرار دارد که از سنگ های آهکی و رسوبی تشکیل شده است.این غار آهکی دارای مجموع فرود ۴۰۰ متر و به عمق حدود ۳ کیلومتر دراز است.پس از ورود به غار به یک سالن ۵۰ متری وارد می شوید که در انتهای آن دهنه چاه اول به خوبی نمایان می شود.
عمق این چاه حدود ۲۵ متر است، در اینجا تونلی وجود دارد که با شیب ملایمی به سمت راست و پایین غار امتداد می یابد، پس از طی حدود ۲۰ متر مسیر با منظره سنگ های عظیمی روبرو می شوید که به صورت غلطان روی یکدیگر قرار گرفته اند و در زیر آن دهنه چاه بزرگ دوم قرار دارد.پس از حدود ۲۰ متر وارد مسیرهای منشعب می شوید که عبارت از ۳ تونل خروجی، استلاگمیت و تونل بن بست است.تونل استلاگمیت مسیری از یک دالان تنگ و باریک است به سمت یک چاه بزرگ امتداد می یابد که ورودی یک تالار جدید و کشف نشده است.
در داخل این غار می توان انواع تزئینات آهکی از قبیل استلاگمیت، استلاگمیت (لوله ای، میله ای، گل کلمی و غیره)، حوضچه های آب معدنی، بلورهای زیبای کوارتز، کلیست و پدیده بی نظیر و کمیاب «مروارید غار» را مشاهده کرد.پیمایش غار فقط توسط غارنوردان زبده و دوره دیده بااستفاده از مدرن ترین تجهیزات روز غارنوردی امكان پذیر می باشد
کویر سه قلعه سرایان
کویر سه قلعه یکی از منحصر به فردترین کویر‌های شرق کشور است که در فاصله ۳۰ کیلومتری از مرکز بخش سه قلعه و ۵۵ کیلومتری از مرکز شهرستان سرایان قرار دارد.
جغرافیای سه قلعه به گونه‌ای است که در مسیر جریان گرد و غبار محلی قرار ندارد و افق دید باز و حدود صفر درجه در محل رصدگاه، امنیت بالای منطقه، دارا بودن جاذبه‌های کویری زیبا و استثنایی شامل تپه‌های ماسه روان (تپه ماهور)، دریاچه نمک، دق (زمینی کاملاً صاف و سفت که دارای هیچ گونه پوشش گیاهی نیست) این منطقه را به عنوان جاذبه‌ای دیدنی و منحصر در منطقه معرفی می‌کند.
اسکیت سواری و سرخوردن از بالای رمل‌های شنی، شترسواری و گاهی هم مسابقه شتردوانی، موتورسواری از نوع چهار چرخه‌اش در وسعت بی‌حد و مرز بیابان لذتی بیش از آب تنی و شنا نداشته باشد، لذتی کمتر از آن ندارد.
البته می‌توان به این‌ها آفرودسواری و جیپ سواری و تکان‌های هیجان انگیز خودرو رافور را هم اضافه کنیم که این روز‌ها در کویر نمکزار رواج زیادی یافته است.علاوه بر این، وجود آثار متعدد تاریخی در شهر سه قلعه و همچنین بیابان‌های اطراف سه قلعه که عمدتاً رباط و کاروانسرا است، روستا‌های ییلاقی شمال شهرستان، مجموعه آثار تاریخی شهر سرایان، موزه و همچنین پتانسیل‌های صنایع دستی شهرستان بر قابلیت کویر سه قلعه افزوده و همه ساله تور‌های پیاده‌روی و کویرنوردی به مقصد این نقطه از استان برگزار می‌شود.
سه قلعه، تاریک آسمان در خاورمیانه
سه قلعه، پنجمین آسمان تاریک جهان است که رصدخانه‌ها و آسمان زیبا و بی انتهای آن خود را برای میزبانی مسافران نوروزی که رصد آسمان را دریچه‌ای به سوی شناخت بی نهایت خداوند می‌دانند آماده کرده است.
حتما شنیده اید که بسیاری از منجمان و نویسندگان می‌گویند از میان پنهه کویری، این سرزمین که هر گوشه آن می‌تواند جایی برای رصد ستارگان و کهکشان‌ها باشد کویر سه قلعه حال و هوای دیگری برای منجمان و گردشگران دارد، زیرا سه قلعه پرستاره‌ترین آسمان کویر را دارد چر ا. که خداوند لطف بی انتهای خویش را شامل حال کویر آن کرده و شب‌های آن را به پنجمین آسمان تاریک جهان مبدل کرده است.
کویر سه قلعه به واسطه کویر زیبا، بکر و آسمان منحصر به فردش هم در استان و هم در کشور شناخته شده است گفت: آسمان سه قلعه، تاریک‌ترین آسمان در خاورمیانه است.
دون شک حضور گردشگران داخلی و خارجی در خراسان جنوبی می‌تواند بر فعالیت نبض اقتصاد استان بیفزاید. کویر شرق و وجود دیگر آثار باستانی نقش بسزایی در جذب گردشگر داشته که باید مورد توجه قرار گیرد از این رو ایجاد اقامتگاه‌ها باعث استقبال و حضور بیشتر کویرنوردان و گردشگران در این خطه کویری شده
دریاچه فصلی دق چاه طالب
که پس از بارندگی‌های فصلی پرآب می‌گردد خود به تنهایی برای سفر به سرایان و سه قلعه کافی می‌باشد.
مرقد امامزاده سلطان کریمشاه
بقعه‌ای واقع در قله جنوب روستای خانیک (شهرستان فردوس) که به سلطان کریمشاه معروف می‌باشد. برخی دلیل نامگذاری روستا به عنوان خانیکشاه را وجود این امامزاده می‌دانند. در کتب تاریخی و جغرافیایی بارها به وجود این امامزاده در روستای خانیک اشاره شده که در این جا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود: در فرهنگ جغرافیایی ایران نشریه جغرافیایی ارتش آورده خانیک شاه دهی است از دهستان برون بخش حومه شهرستان فردوس آقای دکتر لطف‌الله مفخم در کتاب فرهنگ آبادی‌های ایران آورده خانیک شاه یکی از آبادی‌های فردوس بشمار می‌آید و آقای علی اکبر دهخدا در کتاب لغتنامه نگاشته: خانیکشاه دهی است از شهرستان فردوس در دفتر بقاع متبرکه اداره اوقاف خراسان آورده سلطان کریم شاه در خانیک مدفون است. آقای دکتر محمد حسین پاپلی در فرهنگ آبادی آورده: امامزاده سلطان کریم شاه در فردوس مدفون شده محل دفن امامزاده سلطان کریم شاه را در روستای خانیک قرار داده آیه الله سید محمد مهدی بحرالعلوم بقعه از بقاع امام زادگان نوه موسی بن جعفر در خانیک دفن شده است.
کار باز سازی کامل این بقعه از چند سال قبل با همت مردم روستا شروع شده که به دلیل مشکلات مالی هنوز این روند ادامه دارد.
مرقد امامزاده سلطان مصیب
امامزاده سلطان مصیب مربوط به دوره صفوی است و در شهرستان اسفراین، بخش بام و صفی آباد، دهستان بام، ۴ کیلومتری جنوب غرب روستای بام واقع شده و در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۱۰۹۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است
مرقد امامزاده سلطان ابوالقاسم
اولین ساختمان مزار در سال ۹۰۰ هجری قمری توسط امیر نظام‌المله والدین احداث شد و ایشان از مزرعه نصرآباد دو شبانه‌روز آب و زمین را وقف بر مزار نمود. این ساختمان گلی و خشتی در سال ۱۳۷۱ برای بازسازی تخریب و بنای فعلی زیر نظر اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند با همت مردم و اهالی منطقه از آجر و آهن ایجاد شد.
این ساختمان دارای دو درب شمالی و جنوبی است که یکی به مزارع و کشتزارها و دیگری به سوی قبرستان باز می‌شود. گنبد آن طلایی رنگ است، سردر ورودی طاقی و آجری است که با کاشی آبی نام امامزاده بر آن نگاشته شده است.
در صحن امامزاده تنی چند از شهدای این روستا مدفون هستند، علاوه بر حرم فضاهای دیگری همچون مسجد در ضلع جنوبی این بقعه متبرکه احداث شده است، حرم مطهر با قالی مفروش بود، نخستین خادم مزار بابا حسن مداح بود و پس از وی درویش علی به اقامت و مجاورت مزار سرافراز شد.
مسجد صاحب الزمان (عج)
در روستای دوحصاران واقع شده که با همان معماری قدیمی تاکنون باقیمانده است
