معرفی امامزاده آق امام آزادشهر

آق امام نام دو امام زاده است به نامهای محمد بن زیدبن الحسن(ع) و محمدبن جعفر صادق(ع) در بالای تپه ای گنبدی شکل به ارتفاع 3000 متر به نام کوه آق امام در شمال شرقی شهر آزادشهر ، این مقبره متعلق به محمدبن زیدبن اسماعیل علوی ( 282- 270 ه.ق ) است که دومین امیر مقتدر ، فاضل و نیکو سیرت علویان طبرستان و گرگان قدیم می باشد. این امام زاده که از جاذبه های مذهبی آزادشهر میباشد از شمال به جاده ی بین المللی آزادشهر – مشهد و روستای ترکمن نشین قزلجه و از جنوب به روستای نوده و از مشرق به روستای سیدآباد نیلی و از غرب محدود به زمین های زراعتی است.

این منطقه به صورت کوهی منفرد از سلسله جبال البرز است که در هنگام ورود اسلام دارالمرز نامیده می شد و شاخه ای از مسیر کاروانی جاده ابریشم از این ناحیه می گذشت و ارتباط سکنه این نواحی با جنوب ایالت قومس ( کومش ) شاهرود و دامغان مرتبط می شده و به دروازه گرگان مشهور بوده است. فاصله مقبره از جاده آسفالته حدود ۳ کیلومتر است.

بنای امامزاده بنایی است هشت ضلعی ازآجروگچ که پهنای هرضلع ازداخل دومتراست. بلندی دیوارتااول گنبدازخارج 5/5 متراست. ابتدای کمربندگنبدهشت ترک است که این هشت ترک بابالارفتن به دایره تبدیل شده وگنبدنوک تیزمخروطی شکل بنارابه وجودآورده است. پایین کمربندگنبدچهارنورگیراست. قطرداخلی گنبد فاصله هردوضلع مقابل 5 متراست واطراف گنبدازخارج ایوانی به پهنای 243 سانتیمترباآجرچیده شده است . البته بنابه نقل برخی،برای آنکه بنادارای حداکثراستحکام به خصوص دردیواره هاباشدتاگنبدی به ارتفاع 5 متررا روی دوش خودنگهدارد،سازندگان اولیه بنانقشه آن راچون برج قابوس درگنبدریخته اند. لازم به ذکراست که بنای فعلی امامزاده باگنبدوضریح جدیدتعمیرشده است. همچنین در «تاریخ جرجان » نوشته یابوالقاسم حمزه بن یوسف بن ابراهیم سهمی متوفی 427 ه.ق آورده است که مامون درسال 203ه.ق به گرگان آمدوبه همراه او،علی بن موسی الرضا علیه السلام ومحمدبن جعفربن محمدنیزبودندومامون بعدهادرگرگان درنزدیک مقبرمحمدبن جعفرصادق دیباج قصری که به نام اومعروف است بناکرد،اماامروزه آثاری ازآن بناباقیمانده است .

وجه تسمیه :

کلمه آق امام کلمه ای ترکی است وبه عنوان یک صفت به کارمی رودومعنای آن سفیداست،چون آق چای – رودسفیدوصفت درترکی همیشه مقدم براسم است – برای روش نشدن موضوع فوق بایدمقداری ازوضعیت بنای امامزاده یحیی بن زیداطلاعاتی به دست آورد. ازآنجایی که بنای امامزاده یحیی بن زیددرسال 125 ه.ق بربالای قبراوساخته شده که احتمالابراثرزلزله سال 1290 ه.ق این مقبره نیزهمانندساختمانهای دیگردرزمین نشست کرد وفرورفت. بعدهادربنای جدیدنیزدرهمان سال فرورفتگی احداث شدوبرای رفتن به داخل راهرو،آنکه حالتی سرداب گونه ودالانی طولانی وتاریک داشته،پله هایی تعبیه میکنند. ازآنجاکه محل این مقبره اندکی تاریک بوده،لذا ترکمنهاوترکهای منطقه ازآن پس به آن قارنکی امام یعنی امام تاریک میگویند. لازم به یادآوری است که پس ازساخت بنای فعلی امامزاده یحیی بن زیددرزمان ناصرالدین شاه که حاکم گرگان – علاءالدوله – آن رابرمکان بلندی ازسطح زمین ساخت،بازهم لفظ فوق مصطح است،اماازآنجایی که مقبره محمدبن زیددربلندی وارتفاع کوهستان ساخته شده وداخل آن نیزروشن ترازقرنکی امام ( یحیی بن زید) بود،لذاترکمنهادرمقایسه آن محل بامحل فوق،لقب آق امام ( یعنی امام سفید ) رابه آن داده واین لفظ تاکنون موقعیت خویش رامحفوظ داشته است ومردم منطقه اعم ازشیعه وسنی اززیارت این دوامامزاده غافل نبوده اند.

حسن و محمد بن زید علیهما السلام دو برادر بودند که در مدینه دیده به جهان گشودند. پدرشان زید فرزند محمد بن اسماعیل بن حسن بن علی بن الحسن بن علی بن ابیطالب و مادرشان دختر عبداله بن عبیداله الاعرج بن حسین الاصغر بن علی بن حسین بن علی ابن ابیطالب است.
پس از شهادت زید بن علی بن الحسین در کوفه و یحیی فرزند او در خراسان که منجر به ظهور سایر نوادگان امام حسن و حسین (ع) در نواحی دیگر گردید، جمعی از سادات به بلاد دیلم و گیلان و پاره ای نیز عازم نقاط دیگر از جمله حجاز ، یمن ، آذربایجان ، اصفهان و ری گردیدند. این دو نفر نیز مانند دیگر مهاجران آل ابی طالب از مدینه به ری آمدند و مدت مدیدی را در آن جا گذراندند. در سال ۲۵۰ ه.ق به علت تظلم حکام طاهری طبرستان و به علت زهد و پارسایی که در رفتار سادات و علویان ولایت که به آن نواحی پناه آوردند، حسن بن زید علوی را که مردی شجاع و عالم بود به عنوان داعی کبیر و رهبر خود بر گزیدند و پس از غالب شدن بر حکام طاهری، حسن بن زید به پشتیبانی سرداران دیلم و اسپهبدان جبال ساری را تختگاه خود ساخت و حکومت علویان با قیام حسن بن زید در طبرستان آغاز شد و امامت زیدیه بر وفق مذهب شیعه در کل طبرستان جاری گردید. حسن بن زید پس از فتح ری ، گرگان و طبرستان دردفع راهزنان دریایی روس که در آبسکون پیاده شده بودند جدی تمام نمود. در هر حال او به سبب شدت و قوت و صلابتش به حالب الحجاره و داعی کبیر ملقب شد و در سال ۲۷۱ ه.ق وفات یافت. بعضی از مورخین قبر وی را در گرگان در قریه ای به نام روشناخره نوشته اند ، ولیکن در کتب جغرافیای قدیم و جدید این اسم ملاحضه نمی شود ، پس از فوت حسن بن زید ، خلافت زیدیه به حکم وصیت به برادرش محمد بن زید علوی منتقل گردید.

محمد بن زید پس از نابود کردن مدعی خانگی خود- ابوالحسین به گسترش قلمرو خویش پرداخت و از گرگان به دامغان و از آن جا به سمنان و سپس به خوار (تقریبا گرمسار کنونی) رفت و در نزدیکی شهر ری با لشکر اساتکین ترک که از سوی طاهریان حاکم ری شده بود روبه رو شد ، اما شکست خورد و به سوی لاریجان رفت. وی که قبلا حاکم گرگان ( گنبد کاووس ) بود ، مقر خود را به آمل انتقال داد و به سال ۲۷۳ ه.ق رافع بن هرثمه – امیر خراسان – که ابتدا در دربار طاهریان و سپس به دربار یعقوب لیث صفاری پیوند خورده بود ، به تحریک اسپهبد رستم بن قارن به گرگان حمله برد و محمد در نزدیکی گرگان به مقابله با وی شتافت، ولی شکست خورد وبه استرآباد عقب نشست. در آن سال در استرآباد به طوری قحطی پدید آمد که به نقل مورخین « چنانچه خوردنی نماند و گویند بهای یک درم نمک به دو درم سیم رسید.»
سرانجام در سال ۲۸۲ ه.ق با شکست عمرولیث از امیر اسماعیل سامانی ، داعی علوی ( محمدبن زید ) از همه جهت فارغ گشت و اهل طبرستان استقلال کامل یافتند و حکومت وی چنان محکم شد که رافع بن هرثمه در نیشابور ، ری ، جرجان و جاجرم و دهستان به نام او خطبه می خواندند و ابومسلم محمد اصفهانی کاتب معتزلی وزیر و دبیر او بوده است.
به نقل از قاضی نورالله شوشتری در کتاب مجالس المومنین و میر ظهیر الدین مرعشی صاحب تاریخ طبرستان در عهد داعی محمد بن زید علوی که به پادشاهی طبرستان رسید ، در حقیقت اولین حکومت مستقل تشیع در دوره عباسیان و بعد از برادرش حسن بن زید ، مامن و ملجا سادات و شیعیان بود و در عهد منتصر خلیفه عباسی که ادعای تشیع می نمود ، مشاهد امیرالمومنین و مشهد امام حسین و سایر مشاهد ائمه خراب بود و برای اولین بار به دستور داعی محمد بن زید جهت تعمیر آن مشاهد ائمه که به وسیله متوکل عباسی خراب شده بود ، همت نمود . محمد بن زید که خود از مردان فاضل و عالم است ، جهت بسط و گسترش تشیع جدی تمام داشت و در زمان او و برادرش حسن بن زید حوزه های علوم دینی گسترش فراوان یافت و او شخصا علاوه بر امارت و فرمانروایی به تدریس علوم شیعی اهتمام تام داشت.