مجموعه باقری یکی از خانههای تاریخی و شاخص در بافت قدیمی گرگان است که قدمتی ۱۵۰ ساله دارد و نمونهای ارزشمند از معماری بومی مسکونی به حساب میآید.مجموعه تاريخی باقری از جاهای دیدنی گرگان و مربوط به اواخر دوره قاجار است كه در سال ۸۱ در فهرست آثار تاريخی به ثبت رسيده است.
خانه باقری ها در بافت تاريخی و محله سرچشمه گرگان با مساحت ۳ هزار مترمربع و زيربنای يك هزار و ۵۵۵ مترمربع، ۷ حياط، ۴۲اتاق و ۴ در دارد.
موقعيت قرارگيری بنا در بافت قديم گرگان كه از شرق به راسته بازار نعلبندان و مسجد جامع و از شمال و شمال غرب به مجموعه تاريخی تقوی و امامزاده نور منتهی می شود به ارزش بنا افزوده است.در اين بنا اتاق های طبقه اول كه در جنوب و شرق قرار دارند چون در معرض نور آفتاب بيشتری هستند در زمستان مورد استفاده قرار می گرفتند. اما اتاق های طبقات فوقانی دارای در و پنجره های متعددی در شمال و جنوب بنا هستند.در برخی از پنجرههای این خانه، چشمانداز جنگلهای اطراف شهر قاب گرفته شده است.
خانه از ترکیب متناوب فضاهای باز و بسته و بر اساس نوعی سازماندهی مجموعهای ساخته شدهاست که حیاطهای تقریباً غیر هندسی و متعدد، در آن نقشی برجسته بازی میکنند. این بنا در وضعیت فعلی دارای ۷ حیاط با اندازه و فرمهای گوناگون است که عبارتند از: دو حیاط اندرونی، دو حیاط بیرونی، حیاط هشتی، حیاط مطبخ و حیاط سرطویله که در مجموع با ۴ ورودی به شبکه معابر اطراف بنا راه پیدا میکنند.
در بنا، این واقعیت را بیان میکند که بنا در یک مرحله ساخته نشده و در مراحل مختلف تاریخی شکل گرفتهاست. از دیگر نکاتی که در باب معماری این بنا قابل اشارهاست، همراهی و ترکیب درایتمندانه معماری برونگرا با درونگرایی کلی و غالب بنا است. این برونگرایی که حاصل نوع فرهنگ و روابط اجتماعی مردم منطقه و نیز الزامات محیطی و اقلیمی است، در ارتباطات برجسته فضاهای داخلی با معابر اطراف از طریق پنجرههای متعدد و نیز ایوانکهای حاشیه شمالی بنا قابل مشاهدهاست.
در تابستانهای گرم و شرجی گرگان، فضای داخلی این خانه شرایط مناسبی برای آسایش محیطی ساکنان پدیدمیآورد و سختی اقلیم را قابل تحمل مینماید. گستردگی خانه و پرهیز از فشردگی فضاها، تعداد زیاد بازشوها، ارتباط بسیار زیاد فضاهای بسته با باز و احاطه اتاقها از ۲ یا ۳ طرف توسط فضای باز، جرزهای قطور و جهتگیری مناسب بنا، از ویژگیهای معماری اقلیمی در این خانه هستند که رسیدن به هدف آسایش محیطی را با تسهیل و تشدید کوران هوا و دوری از تابش مستقیم آفتاب گرم تابستان به وسیله سقفهای پیش آمده، ممکن میسازند. هم چنین بامهای سفالپوش و شیبدار و طرهای، و نیز ارتفاع گرفتن کف فضاهای طبقه پایین از سطح طبیعی زمین، ترفندهایی مناسب جهت مقابله با اثرات مخرب اقلیم پرباران و رطوبت سطحی زمین بر بنا بهشمار میروند.
مصالح به کار رفته در مجموعه باقری متنوع اند: چوب، سفال، آجر، خشت، کاهگل، سنگ، گچ و شیشه عمده این مصالح را تشکیل میدهند، اما اوج هنرنمایی معماران و آفرینندگان بخشهای مختلف بنا در عناصر چوبی مشاهده میگردد. درها، پنجرهها، نردهها و شیرسرها اجزایی از بنا هستند که نهایت ظرافت و هنرمندی در خلق زیبا و کارآمد آنان به چشم میخورد و در واقع هرکدام به تنهایی اثری هنری و ارزشمندند. علاوه بر این نحوه بهکارگیری چوب با مقاطع مختلف در عناصر سازهای بنا نظیر پلها، نعلها، تیرها، دستکها و نیز شیرسرها نشان از هوشمندی نسلهای پیشین در انتخاب و نحوه بهکارگیری مصالح دارد. سلامت و استواری بسیاری از این عناصر سازهای که از گزند آب در امان ماندهاند و سالهای طولانی از عمرشان میگذرد، شناخت معماران خانه را از چوبهای مختلف و توجه به کیفیت و خواص سازهای انواع آن نشان میدهد.