خُسروشاه یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است که در بخش خسروشاه شهرستان تبریز واقع شده و مرکز این بخش است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۲٬۷۹۴ نفر بوده که نوزدهمین شهر استان محسوب می‌شود. آرامگاه شیخ سالار، آرامگاه قطب راوندی، مسجد جامع خسروشاه، یازله مچید (مسجد لیلی آباد)) قیز قلعه‌سی و سالارباغی، از جملهٔ آثار تاریخی خسروشاه به‌شمار می‌رود. باغات اطراف شهر و تفرجگاه شیخ سالار و پارک جنگلی خسروشاه بخصوص در ایام تعطیل پذیرای مسافران و میهمانان می‌باشد.
تاریخچه
شهری که اکنون خسروشاه نامیده می‌شود در هزاره اول قبل از میلاد، منطقه مسکونی قبیله‌ای بوده و نامش در آن زمان «آنیاشتانیا» بوده‌است. مطابق نوشته دیاکونف، مورخ مشهور روسی، در دوران حکومت ماد، قلاع این منطقه استراتژیکی بوده‌است. Anyustania و آنیاشتانیا هم مستثنی از این قاعده نبوده‌است؛ بنابراین آنیاشتانیا در منطقه‌ای که دارای دیوارهای بلند با ارتفاع ۵ الی ۷ ذرع و عرض ۲ الی ۳ ذرع و برج‌هایی به فاصله ۲۰۰ ذرع از همدیگر به‌صورت مضرس و دندانه‌دار بنا شده بود.
این قلعه را مانند قلاع دیگر، رئیس ویس (قبیله) اداره می‌کرد و کنترل تمامی آن و همچنین باز و بسته بودن دروازه‌ها با دستور رئیس ویس امکان‌پذیر بوده‌است. روزها صبح زود فقط یک دروازه باز می‌شد و دامداران رمه‌های خود را به چرا می‌بردند، اما شب‌ها دروازه بسته می‌شد.
در مراسم و جشن‌های مخصوص کشاورزان و دامداران به‌دستور رئیس قبیله هر دو دروازه باز می‌شد، اما هنگام احساس خطر و حمله قبایل دیگر فوراً دروازه‌ها بسته می‌شد و قلعه حالت جنگی به خود می‌گرفت. در فاصله‌ای نه چندان دور، قلعه دیگری به نام «قلعه دینگو» قرار داشت که در آن قلعه نیز که کوچک‌تر از آنیاشتانیا بوده، قبیله دیگری می‌زیستند که گاهی مورد هجوم قلعه آنیاشتانیا یا بالعکس قرار می‌گرفتند.
شهر خسروشاه در منتهی‌الیه ارتفاعات کوه‌های سهند قرار گرفته‌است. ارتفاع این شهر از سطح دریا، ۱٬۳۵۷ متر می‌باشد. قسمتی از شهر در داخل دره قرار دارد. این شهر در فاصله بین کوه‌های سهند و دشت تبریز قرار دارد. به‌علت موقعیت ممتاز شهر خسروشهر، کلیه امکانات مورد نیاز مرکز استان از محدوده این شهر و مناطق تابعه آن می‌گذرد. به‌عنوان مثال، آب شرب شهر تبریز، شبکه گازرسانی، خط‌آهن تبریز-تهران، محور تبریز-میاندوآب-سنندج از اهم این موارد است.
وجه تسمیه
نام تاریخی و کهن این شهر «خسروشاه» بوده که قدمتی چندین هزار ساله دارد و از قدیمی‌ترین شهرهای ایران می‌باشد و آثار باستانی ارزشمندی همچچون قوش‌های تاریخی و کوزه‌های قدیمی که هم‌اکنون در موزه نگهداری می‌شوند پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به «خسروشهر» تغییرنام داد. نام این شهر در سال ۱۳۹۰ خورشیدی برای حفظ هویت تاریخی و مذهبی و فرهنگی آن به نام پیشین وکهن آن تغییر داده شد. و هیئت وزیران نیز در ۲۵ تیرماه ۱۳۹۱ نام خسروشاه را رسماً تصویب کرد.
جاهای دیدنی خسروشاه
برج کبوتر خسروشاه
برج کبوتر خسروشاه، بنایی استوانه‌ای شکل به قطر شش متر و با ارتفاع 11 متر بوده که در آن صدها خانه‌ی کاهگلی برای پرندگان ایجاد شده، این برج با قدمتی حدود 200 سال پیش در زمان قاجار ساخته شده است. مردم در گذشته از فضولات جمع شده پرندگان در این مکان به عنوان کود و از گوشت پرندگان جهت تغذیه استفاده می‌کردند. در گذشته تعداد برج‌ها در این منطقه زیاد بوده ولی رفته رفته با گذشت زمان تخریب شده و آثاری از آن‌ها بر جای نمانده است. سال 86، تنها برج کبوتر خسروشاه با شماره 19099 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
موزه‌ی مردم شناسی خسروشاه
موزه‌ی مردم شناسی برعکس سایر موزه‌ها جایی در خود برای نگهداری عتیقه جات چند هزار ساله ندارد بلکه این موزه در راستای معرفی فرهنگ بومی بخش خسروشاه افتتاح شده تا به عنوان یک مکان فرهنگی، آثار فرهنگی ابعاد زندگی مردم خسروشاه را از دوران گذشته حدود 100 سال قبل، به نمایش بگذارد. در این موزه مردم اکثر آثار قدیمی مانند چرخ خیاطی دستی، تلویزیون و رادیو، ظروف قدیمی، ابزار و وسایل کار کشاورزی و زندگی، برخی اسناد قدیمی و عکس‌های باقی مانده از دوران مختلف، وسایل شبیه گردانی در مراسمات شبیه خوانی، را به موزه اهدا کردند. همچنین در گوشه ای از این موزه، تندیس خیر بزرگ مدرسه ساز، مرحوم حاج جلیل خسروشاهی نصب شده است.
شیخ سلار دیلمی
شیخ سلار دیلمی معروف به اولین فقیه شیعه‌ی ایرانی از جمله مشاهیر و بزرگان قرن پنجم بود که در قبرستان قدیمی خسروشاه دفن شده است. این مقبره از مراکز تاریخی و مذهبی خسروشاه محسوب می‌شود. شیخ سلار دیلمی از شاگران شیخ مفید و سید مرتضی علم الهدی بود و آثار متعدد وی از جمله المقنع فی المذهب، التقریب در اصول، الابواب و الاصول در فقه، التذکرة من حقیقه الجوهر است. مقبره ی این عالم اسلامی اکنون به پارک شیخ سلار دیلمی تبدیل شده و به عنوان زیارتگاهی مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد.
کاروانسرای صفویه خسروشاه
کاروانسرای صفویه خسروشاه واقع در غرب خسروشاه و 500 متری اتوبان تبریز – آذرشهر قرار دارد. دیواره‌ها و برجک‌های کاهگلی نشان دهنده‌ی قدمت زیاد آن است، تاریخچه‌ی این کاروانسرا به دوران صفویه برمی‌گردد و یکی از 999 کارونسراهایی است که به دستور شاه عباس صفوی برای استراحت مردم ساخته شد. با توجه به این‌که در گذشته این محل از امنیت خوبی برخوردار بود، مردم در مسیر سفرهای خود، برای حفاظت جان، اموال و جلوگیری از غارت راهزنان به این کاروانسراها پناه می‌بردند. برجک های این کاروانسرا از لحاظ ساختار معماری به برج کبوتران خسروشاه شباهت زیادی دارد.
