جاذبه های تاریخی و گردشگری رشتخوار

رشتخوار در شمال شرقی کشورو از نقاط مرکزی استان خراسان رضوی محسوب می شود که از شمال و شمال شرقی و غربی به تربت حیدریه و از جنوب غربی و جنوب به گناباد و از شرق و جنوب شرقی به خواف محدود می شود.

منطقه خراسان، شهرستان رشتخوار دارای جمعیتی معادل ۶۵ هزار نفر که ۲۰ درصد در نقاط شهری و تعداد ۸۰ درصد در مناطق روستایی زندگی می‌کنند.

شهرستان رشتخوار دارای ۲۱۷۲ هکتار زمین های عرصه جنگلی و ۱۵هکتار فضای سبز دارد و دارای آب و هوای خشک و کویری است.

این شهرستان دارای ۷۰ روستا، مزرعه، آبادی در دو بخش و ۴دهستان می‌باشد.

بخش مرکزی شامل شامل دهستان رشتخوار و آستانه می‌باشد و بخش جنگل شامل دهستان جنگل و شعبه می‌باشد.

جاهای دیدنی رشتخوار

مسجد جامع تاریخی رشتخوار

این مسجد در جنوب شرقی شهر رشتخوار ودر کنار رشتخوار به خواف قرار دارد عده ای این بنا را “خانقاه” نامیده‌اند، اما با توجه به یافته‌ها و کاوش‌های باستان شناسی مسلم است که بنای مزبور مسجد یا مسجد مدرسه‌ای دو ایوانه است.

شالوده بنا در دوره خوارزمشاهیان ریخته شده است و در دوران تیموری مرمت شده است، اما امروزه از این مسجد گنبد خانه‌ای بزرگ، ایوانی وسیع وشبستانی به انضمام محرابی در گوشه جنوب غربی آن باقی مانده است.

گنبدخانه تنها بخشی از بناست که محفوظ‌ ‌تر بر جای مانده است، طرح گنبدخانه در پایین مربع مستطیلی است که در قسمت فوقانی با گوشه‌سازی به کثیرالاضلاع تبدیل شده و گنبدی آجری بر آن استوار شده است.

داخل گنبدخانه دارای تزیینات آجرکاری است آجرچینی پوشش بنا و طاق‌نماهای پاکار آن به صورت خفته راسته و زیگزاگ اجرا شده است، در زیر این طاق‌نماها، کتیبه‌ای قرآنی و کمربندی به خط کوفی گچبری شده است در قسمت هشت ضعلی بنا، چهار نورگیر تعبیه شده که نور مور نیاز را تامین می‌کند.

در اضلاع گنبدخانه غرفه‌هایی تعبیه شده که جوانب آن آجرکاری شده و در قسمت فوقانی آنها مربعی مرکب از ۱۲ ستاره از آجرتراش اجرا شده، در ضلع جنوبی، محرابی زیبا تعبیه شده است.

تفرجگاه گرماب (پیر یاهو)

این مکان با طبیعتی زیبا در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر رشتخوار ودر ارتفاعات روستای سعادت آباد قرار دارد.

این تفرجگاه زیبا دارای آبشاری خروشان با درختان پسته کوهی، زرشک، چنار کوهستان، بلوط، چشمه‌های آب گرم معدنی وگذر گاه‌های پر پیچ وخم در دل نهرهای آب زلال وگوارا است، مزار پیر یاهو از سالکان طریقت وتصوف در بلندترین نقطه کوه ونزدیک به چشمه آبگرم قرار دارد که هر ساله پذیرای ارادتمندان وی است.

سد شهید یعقوبی

این سد بر روی رودخانه کال سالار ساخته شده وهدف از ایجاد آن توسعه وبهبود کشاورزی در اراضی پایین دست سد وهمچنین مهار سیلاب رودخانه کال سالار بوده است.

این سازه از نظر ساختار از نوع خاکی – سنگ ریزه‌ای با هسته رسی است.

وجود این سازه و فراوانی آب سبب پراکنش درختان‌، درخچه‌ها وگیاهان مختلغ در این منطقه شده است.

آبشار علی آباد رشتخوار

آبشار دامنه روستای علی آباد از توابع رشتخوار با مناظر جذاب و طبیعی چشم و گوش هر بیننده را به خود خیره می‌کند.دو طرف این آبشار با دیواره‌های طبیعی و با سنگلاخ‌ها که ارتفاع آن در بعضی نقاط به ۵۰ متر نیز می‌رسد، احاطه شده و موقع بارندگی آب باران از دیواره‌ها جاری می‌شود.طول این حوزه بسیار دیدنی تقریبا سه کیلومتر است و در ابتدای آن چشمه‌ای جوشان با آب زلال و گوارا دوستداران طبیعت را سیراب کرده و در اطراف آن رویش گیاهان متنوع و گل‌های رنگارنگ در سینه سخت صخره‌ها که برخی از آنها در منفذ سنگها روییده‌اند، چشمان هر بیننده‌ای را جلا می‌دهد. دامنه علی آباد که سرآغاز آن از دره بزرگی شروع می‌شود به تدریج با شیب تند و دره‌های کوچک متعدد پر پیچ و خم به طرف بالای کوه راه خود را ادامه می‌دهد و در مرور زمان فرسایش صخره‌ها سبب شده منطقه بالا دست در دامنه به صورت پلکانی شکل درآید و سنگ‌های بزرگ زیر پای آدم هر لحظه امکان دارد که از جای خود تکان خورده و به ته دره سقوط کند.

این تفرجگاه بکر یکی از چشم اندازهای طبیعی و مناظر زیبای شهرستان رشتخوار است که همچنان طبیعت جذاب خود را حفظ کرده و همه ساله به خصوص در فصل بهار و تابستان گردشگران زیادی از دامنه سر سبز آن استفاده می‌کنند.

دره ییلاقی دریز

دره ییلاقی درریز در فاصله ۸ کیلومتری شمال‌شرقی شهر رشتخوار و در نزدیکی روستای فتح آباد با وضعیتی کوهستانی وکوهپایه‌ای دارای آب وهوایی مطلوب و مفرح است که رودخانه‌ای فصلی در فصول گرم سال باعث طراوت هوای آن می‌شود.

آب وهوای مناسب این ناحیه را از پوشش متنوعی از جمله گیاهان خودرو، باغات میوه ودرختان غیر مثمر سرشار کرده است، مناظر طبیعی دره ییلاقی در ریز چشم‌اندازهایی را به‌وجود آورده که توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند.

قلعه اکبر آباد

روستای اکبر آباد در فاصله ۱۳کیلومتری جنوب شرقی شهر رشتخوار واقع شده است و قلعه اکبر آباد در جوار روستای اکبر آباد و چسبیده به بافت مسکونی روستا و منتهی‌الیه جنوب شرقی روستا و در۲۰۰متری شمال شهر تاریخی و باستانی جیزد قرار دارد.

تاریخ ساخت قلعه بزرگ اکبر آباد به حدود ۱۲۰ سال یعنی دوران قاجاریه باز می‌شود. این قلعه توسط عیسی خان قرائی و پسرش ذوالفقار خان قرائی که ملاک بزرگ و خان کل منطقه بوده اند ساخته شده است و ابعاداین قلعه در حدود ۱۳۵×۱۲۰متر است و دارای ۷ برج دیده بانی بلند است که در چهار گوشه قلعه و وسط اضلاع (بجز ضلع ورودی)واقع شده‌اند.

ورودی قلعه در سمت شمال شرقی قلعه واز داخل بافت روستاست که حدود ۵ متر عرض و دارای ۳ طاق‌نمای زیبا و عظیم بوده که اکنون فرو ریخته‌اند.

دیواری دور تا دور قلعه با ارتفاع ۶‌ متر کشیده شده است که فقط در محل برج‌های دیده بانی و همچنین ورودی قلعه قطع شده است.

از عناصر شاخص درون قلعه می‌توان حمام ومسجد را نام برد که در حال حاضر حمام تخریب شده و مسجد هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد که دارای پلانی مستطیل شکل است که دو ستون مربع شکل در میانه آن قرار دارد و فضای داخلی را به ۶ بخش یکسان تبدیل می‌کند.

خانه تاریخی قرایی

خانه ” حاجی خان یاور “حاکم رشتخواردر داخل شهرو در خیابان امام خمینی  شمالی واقع شده است .

 این سکونتگاه باوسعت ۲۲۰۰متر مربع با توجه به کتیبه آن در دوره قاجارو به سال ۱۳۴۴ ه.ق ساخته شده و مشتمل بر ایوانی با شش ستون ،تزئینات کاشیکاری و آجر کاری است که از جلوه ای خاص برخوردارند . پیرامون حیاط مرکزی به فضای اتاقها با شومینه های زیبای گچی ،مطبخ ،انباری ،و.. اختصاص یافته است .

آب انبار اکبر آباد

این بنا در بخش مرکزی و در دهستان رشتخوار به فاصله ۱۳ کیلومتری جنوب شرقی شهر رشتخوار واقع شده است. در جوار روستای اکبر آباد آب انباری وجود دارد که منتسب به دوره قاجاری می‌باشد. آب انبار اکبرآباد شامل فضایی گنبدوار روی مخزن و فضای منتهی به پاشیر می‌باشد. مخزن این آب انبار شامل استوانه ای بزرگ به قطر تقریبا ۱۰ تا ۱۲ متر با پوشش آجر فرش و دارای دو ورودی است.

قلعه کریم‌آباد

روستای کریم آباد از توابع دهستان رشتخوار و بخش مرکزی در فاصله ۶کیلومتری جنوب غربی شهرستان رشتخوار واقع شده است.

قلعه کریم آباد در جنوب این روستا قرار دارد، با توجه به شواهد معماری موجودومصالح به کار رفته در بنا مربوط به اواخر دوره قاجاریه است که به علت قرار‌گیری قلعه در روستای کریم آباد به قلعه کریم آباد شهرت یافته است.

بنا دارای مالکیت دولتی است که دارای پلان مربع شکل به ابعاد ۱۰۰×۱۰۰متر در راستای شمال شرقی و جنوب غربی است.

ورودی قلعه در ضلع شمال شرقی قرار گرفته است. عرض ورودی ۲ متر و ارتفاع آن ۲.۷۰ متر است که توسط یک سر در با طاق هلالی و خشت هایی به شکل دندان موشی تزئین شده است.

قلعه کریم آباد دارای ۴برج در چهار گوشه بوده که قطر داخلی آن به ۸متر می‌رسد.ضخامت دیوار های برج ۱متر و ارتفاع برج‌ها در ‌بلندترین نقطه به ۱۰متر می‌رسد.فضاهای داخلی قلعه توسط چهار حیاط و اطاق‌های پیرامون آن تقسیم بندی شده است.

‌مصالح به‌کار رفته در بنا شامل خشت خام و کاهگل است و برای پوشش نهایی از اندود گچ در فضاهای داخل استفاده شده است.

مزار شیخ امان قلی

روستای سنگان در ۲۰کیلومتری شهر رشتخوار قرار دارد که به سنگان بالا خواف یا سنگان رشتخوار معروف است.

‌در چند صد متری شرق دهکده سنگان رشتخوار آثاری از بنایی تاریخی مشاهده می‌شود که آن را “مزار شاه سنجان” می‌خوانند.

مزار”شیخ امان قلی” نیز در چند متری ضلع شمالی مزار شاه سنجان واقع است.

شیخ امان قلی یکی از عرفای زمان خویش بوده و از آنجا که ‌پیروزی نادر شاه در حمله به هرات را پیش بینی می‌کند، پس از بازگشت نادر و مطلع شدن از مرگ وی دستور ساخت مزاری برای آن شیخ را صادر می‌کند و این بنا بر این اساس در دوره افشاریه ساخته می‌شود.

مزار شیخ امان قلی بنایی است با نمای خارجی ۸ گوش و نمای داخلی ۴ ضلعی که گنبد آن فرو ریخته است.

۸ ایوانچه با ابعاد متفاوت در پیرامون بنا واقع شده که از چهار ایوانچه ورودی‌هایی با طاق جناغی به سمت مزار ایجاد شده است.

بنا بیشتر جنبه زیارتگاه دارد، از آجر و گل ساخته شده و تزئینات آن شامل آجرکاری و تزئینات آجری است.

مزار سید قوام الدین

روستای نوق در شهرستان رشتخوار و بخش مرکزی تقریبا در فاصله ۲۰کیلومتری شمال شهر واقع است.

‌مزار”سید قوام الدین” نیز تقریبا در فاصله ۱ کیلومتری شمال غرب روستای نوق در کنار قبرستان روستا و همچنین در سمت جنوب غربی مزار”شیخ ابدال” قرار گرفته است.

سید قوام الدین از نوادگان امام موسی ابن جعفر(ع) است.

مزار شیخ ابدال

مزار شیخ ابدال تقریبا در فاصله ۱ کیلومتری شمال روستای نوق به سمت شمال شرقی مزار سید قوام الدین قرار گرفته است.

بنا به صورت متروکه در میان زمین‌های زراعی دیمه روستا واقع شده است، سبک معماری این بنا نشان می‌دهد که در قرن نهم و در دوران تیموری بنیان گرفته باشد.

بنا بیشتر شبیه مسجد کوچکی است و در میان بقعه صندوقی از آجر وسنگ ایجاد شده است که ظاهرا متعلق به شخصیت محترمی معروف به شیخ ابدال است.

مزار شیخ ابدال بنایی استن با پلان مربع و چهار طاقی که ورودی بنا از سمت غرب است.

در فضای داخلی بر بالای هر گوشه سقف یک گوشواره ایجاد شده است این بنا یکپارچه سنگی بوده است که در بعضی قسمت‌ها از آجر برای استحکام و تزئین نیز استفاده شده است.

مزار شاه سنجان

در ۲۵ کیلومتری جاده آسفالته تربت حیدریه به خواف نزدیک به روستای سنگان رشتخوار ، بقایای مسجد و مزار رکن الدین محمود سنجانی (۵۹۳-۴۷۸ هـ..ق) جلب نظر می کند . وی از اولیاء و رهبران مسلک عرفان در سده ششم هجری است . مجموعه معماری بر جای مانده مشتمل بر دو بنا است که در ضلع شرقی مسجد و در ضلع غربی مزار شاه سنجان قرار دارد . از بنای مسجد تنها یک ایوان وسیع بر جای مانده است . بنای مزار نیز با پوششی گنبدی بر ساقه ای هشت ضلعی استوار بوده است . بر اساس ابنیه به سده نهم هجری می رسد.

 مزار پير ياهو

 مزار پير ياهو واقع در تنگل گرماب (دره گرماب) در ۱۵ کيلومتري روستاي سعادت آباد واقع شده است. اين مجموعه شامل يک دره کوهستاني، چشمه آب گرم، آب سرد، چندين چشمه، آبشار و مزار پير ياهو است. چشمه آب گرم به يک استخر سرپوشيده کوچک هدايت مي شود و بنابر خاصيت درماني آب گرم آن، گردشگران خاص خود را دارد. آبشار در فصل تابستان به شدت کم آب است اما دره گردشگران زيادي را جذب کرده است.

پل سالار

از جمله ابنیه تاریخی شهرستان رشتخوار پلی آجری است که در ۲۰ کیلومتری جاده تربت حیدریه به رشتخوار واقع شده و از یادگارهای معماری دوره قاجار می باشد . این اثر در گذشته محل عبور و تردد از رودخانه کال سالار بوده است . اما امروزه این رودخانه خشک شده و تنها در مواقعی آب در آن جریان دارد.

بنابر شواهد موجود پل سالار به سعی و اهتمام حسن سالارخان یاور بنیان گردیده است. پل سالار  در شهرستان رشتخوار، بین روستاهای سنگان و ملک آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ فروردین ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۸۲۵۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.