مزداوند شهری است در استان خراسان رضوی در شرق ایران. این شهر در بخش مرزداران شهرستان سرخس و در فاصله 85 کیلومتری سرخس قرار دارد. شهر مزداوند یا مزدوران (مرزداران) در مغرب و جنوب سرخس قرار دارد.
از نظر سابقه سکونتی و منشاء قومی با منطقه مشرق وشمال سرخس تفاوتهای زیادی دارد. شهر مزداون در زمره دهستانهای بسیار قدیمی شهرستان سرخس محسوب میشدهاست و دارای موقعیت سوق الجیشی مهم و به منزله دروازه ورودی سرخس به شمار میرود.
بخش عمدهای از مردم این شهر فارسی و برخی دیگر بلوچی و ترکی صحبت میکنند که این حکایت از ترکیب قومی در این شهر دارد. از قرائن وشواهد چنین استنباط میشود که این شهر از قرون اولیه اسلامی و قرار گرفتن در جاده ابریشم شهرت فراوانی داشتهاست. اکنون مزدوران از مناطق مهاجر پذیر شهرستان سرخس محسوب میشود. قدامه بن جعفر، درگذشتهٔ ۳۲۰ هجری قمری از مزدوران به عنوان یکی از منازل اصلی بین سرخس – نیشابور چنین یاد میکند، «از نیشابور به بغیس چهار فرسنگ است واز بغیس به حمراء شش فرسنگ واز حمراء به مثقب طوس پنج فرسنگ و از مزدوران به اوگینه (رباط شرف)هشت فرسنگ و از اوگینه به شهر سرخس شش فرسنگ و از سرخس…..» قدمت و ایجاد این شهر را عوامل و زیر سازهای خاص طبیعی از جمله، واقع شدن در جاده ابریشم و جاده فعلی سرخس – مشهد، وجود چشمههای آب و موقعیت سوقالجیشی بیبدیل این منطقه تعیین کردهاست. غار مزدوران ، رباط شرف ، جنگلهای پسته کوهی و دریاچه بزنگان از جمله جاذبه های گردشگری این شهر به شمار می رود.
غار مزداوند
غار مزدوران یا مزداوند در نزدیکی شهر سرخس، در سه کیلومتری شهر مزداوند واقع شده است. این غار که قدمت آن تا هزاره دوم پیش از میلاد تخمین زده می شود، در ارتفاعات چاهک و شورلق قرار دارد. نام دیگر غار مزداوند، مزدوران (یا مرزداران) می باشد. غار مزداوند به علت طول یک کیلومتری که دارد یکی از بزرگترین و عمیق ترین غار های استان خراسان است. داخل غار روشنایی نصب شده است.
این غار با شماره ۶۵۲، در سازمان میراث فرهنگی ایران ثبت شده است.
روستای بزنگان
روستای بزنگان در مركز تعدادی از آبادی های این منطقه به نام های كلاته عوض و كلاته مهدی آباد، چشمه سنگی، قرقره و زلو قال و آب دراز واقع شده و یكی از بزرگترین آبادی های سرخس محسوب می شود كه به آب و قنات های شهر دسترسی داشته است.
سابقه سكونت در روستای بزنگان به 100 سال می رسد و در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه سرحدداری این بخش از خراسان را به حاجی محمد میرزای قهرمان واگذار كرده بودند.
سابقه سكونت در آبادی های ناحیه بزنگان در بخش غربی مزدوران نیز بین 75 تا 100 سال است.
دریاچه بزنگان در سال 1386 بر اساس مصوبه شماره 275 سال 1385 ، از طرف شورای عالی حفاظت محیط زیست كشور به عنوان اثر طبیعی ملی شناخته شد. این دریاچه كه یك اثر طبیعی و ملی و جزو مناطق نمونه گردشگری استان است اینك به دلیل كاهش و افت شدید آب در خطر نابودی قرار گرفته و چنانچه كارشناسان حفاظت محیط زیست برای حل این مشكل اقدامی انجام ندهند، خشك شده و به یك فاجعه زیست محیطی منجر خواهد شد.
