بنر هدر

جاذبه های گردشگری و دیدنی گرمه

نویسنده:

سمیرا هادی

در تاریخ:

شهرستان گرمه در جنوب غربی استان خراسان شمالی  قرار گرفته و از شمال به شهرستان مانه و سملقان. از شمال غرب به استان گلستان، از غرب به استان سمنان، از جنوب و شرق به شهرستان جاجرم. اقتصاد این منطقه عمدتاً بر مبنای کشاورزی، دامپروری و در دهه ­های اخیر حمل و نقل و صنایع وابسته است. با توجه به وضعیت اقلیمی کشاورزی در بیشتر مناطق شهرستان به صورت آبی است و محصولات عمده زراعی عبارتند از گندم، جو، چغندر قند، پنبه، آفتابگردان، زیره و انواع صیفی­جات و محصولات باغی.

شهرستان گرمه به طور کلی با توجه به میزان بارندگی ­های سالانه جزو مناطق خشک قلمداد می ­شود و اقلیم سرد و خشک و نیمه ­بیابانی دارد. در این منطقه رودخانه دائمی وجود ندارد و کشاورزی منطقه مبتنی بر آبیاری با قنات و چاه­های عمیق و نیمه عمیق است.

پیشینه تاریخی شهرستان گرمه

شهرستان گرمه به لطف موقعیت راهبردی خود بر سر راه­های کاروانرو هماره مورد توجه قرار داشته و از دوران پیش از تاریخ تا ادوار متاخر اسلامی به طور پیوسته نقش بارزی را در تکامل فرهنگی خطۀ خراسان ایفا کرده است. وجود محوطه­های بزرگ از دوره­های مس- سنگی و عصر مفرغ از قبیل منجاق تپه و تپه­های پیش از تاریخی در سراسر دهستان گلستان از جمله استقرارهای پیش از تاریخی در اطراف روستای دشت در پهنۀ شهرستان گرمه آن را به یکی از مهم ترین استقرارگاه ­های بشری در خراسان شمالی بدل کرده است. پراکندگی زیاد محوطه ­های باستانی مربوط به دوران اشکانی و ساسانی در این شهرستان، از شکوفایی این خطه در دوره تاریخی با بهره ­گیری از موقعیت مناسب آن بر سر راه ابریشم و معادلات سیاسی و تجاری آن دوران حکایت دارد. وجود محوطه ­های وسیع و فراوان از دوره­ اسلامی از جمله ویرانه­های مربوط به چندین قلعه در اطراف شهر درق از قبیل محوطه­ خواجه سنگاور، نارنج قلعه و بسیاری آثار دیگر، در کنار گزارش­های مورخان و جغرافیدانان دوره اسلامی مبنی بر آبادانی این دوره نشان از رونق و شکوفایی این منطقه در سراسر دورۀ اسلامی دارد. نزدیکی این منطقه به مراکز قدرت­های محلی همچون جاجرم و اسفراین شکوفایی این خطه را دامن زده و باعث رشد فرهنگی آن شده بود. وجود چندین کاروانسرا و رباط همچون رباط عشق، رباط قره بیل و رباط دشت و نیز حوض ­انبار و آب انبارهای ساخته شده در مسیر راه ­های اصلی و فرعی برای استفاده مسافرین و کاروانیان، به بهترین وجهی شکوفایی منطقه در سده ­های میانی اسلامی را بازگو می ­کند. این منطقه تا اواخر دوره قاجار اهمیت خود را حفظ نمود تا اینکه با ورود تجهیزات حمل و نقل مدرن، احداث راه ­های ترانزیتی و در پی آن حذف شبکۀ راه ­های قدیم و متروک ماندن راه­های کاروانرو و کاروانسراها به تدریج از اهمیت آن کاسته شد و به سرعت افول کرد.

جاذبه های دیدنی گرمه

روستای هدف گردشگری دشت

اين روستا در ۸۰ كيلومتري شمال غرب گرمه، در مسیر جاده بجنورد- گرگان واقع شده است. آب و هواي اين منطقه از نوع معتدل كوهستانی است و به دلیل نفوذ هوای مرطوب دریای مازندران مراتع سرسبز و در بخشهایی پوشش تنک جنگلی دارد. محیط مناسب دشت در دوره باستان نیز جمعیت­های بومی را به خود جذب کرده و امروزه آثار آن به شکل قلعه، سردابه، تپه و محوطه­های باستانی نمود یافته است. روستای دشت یکی از روستای هدف گردشگری خراسان شمالی قلمداد می­شود.

جاذبه های گردشگری و دیدنی گرمه

کلاه کرکی گرمه

کلاه کرکی را شاید بتوان یکی از گرمترین کلاه های دست بافت نامید که از مدتها قبل در رنگهای مختلف بافته می شد. این هنر از هنرهای دستی خاص و کهن شهرستانهای گرمه و جاجرم در استان خراسان شمالی است که ماده اولیه آن کرک بز بوده و به صورت کاملا خام و خود رنگ استفاده می شد و بیشتر مورد استقبال روسها قرار گرفته است. پوست خریداری شده با آب و پودر صابون شسته می شود. پوست شسته شده را برای خشک شدن یک شبانه روز زیر خاکستر مدفون می کنند. کرک پشم را برای تولید نخ با دست جدا کرده و با کمک چرخ ریسندگی نخ مورد نیاز برای بافت کلاه کرکی را مهیا می کنند. مراحل بافت آن بسیار ساده، بدون دخالت ماشین یا ابزار خاص و تنها توسط پنج عدد میل چوبی انجام می شود. اما مهمترین خاصیت این کلاه، غیرقابل نفوذ بودن در برابر سرما، نم و رطوبت است که باعث شده تاکنون کاربرد خود را حفظ کند. کلاه کرکی در فهرست ملی ثبت میراث ناملموس شده است، این کلاه به دلیل داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به کلاه گوشی نیز معروف است.

جاذبه های گردشگری و دیدنی گرمه

دشت لاله های واژگون خمبی گرمه

دشت لاله های واژگون خمبی يكی ديگر از جاذبه های گرمه است. عمر اين گياه بسيار كوتاه است. گل‌دهي آن از اوايل ارديبهشت آغاز مي‌شود و در فصل بارش پايان می يابد. لاله واژگون از گياهان علفی پيازدار و چندساله است كه تا كنون 15 گونه آن در ايران شناسايی شده است. گونه زرد كم‌رنگ متمايل به ليمويی اين گل‌ها موسوم به لاله زاگرسی بين 50 تا 80 سانتی متر ارتفاع دارد.
وسعت دشت، سه هزار و 400 هكتار بوده و پوشش گياهی زيبا و ارزشمند لاله های واژگون، اشك مريم زرد و نيز نزديكی به ديگر جاذبه های قطب سياحتی گرمه از اين منطقه، تفرجگاه بسيار مناسبی ساخته است.

جاذبه های گردشگری و دیدنی گرمه
غارهای كفترك

غارهای كفترك، در منطقه ای به همين نام در 20 كيلومتری غرب شهر درق قرار دارند. بزرگترين اين غارها در دامنه كوهی به نام قره ميغ واقع شده است. دهانه اين غار تنگ و باريك است بطوری كه تنها يك نفر می تواند وارد آن شود.
رسوبات آهكی در ميليون ها سال ستونها و قنديل های اعجاب انگيز ايجاد كرده است كه انتهای آن دست نيافتنی به نظر می رسد.
غارهای منطقه كفترك از جاذبه های ديدنی جهت حضور غارنوردان و گردشگران طبيعت در شهرستان گرمه است.

جاذبه های گردشگری و دیدنی گرمه

مسجد جامع ایور

موقعیت: شهرستان گرمه، شهر ایور

مسجد جامع ایور یکی دیگر از آثار مذهبی – تاریخی شهرستان ایور است که بر اساس کتیبۀ داخل بنا در سال 1171 هجری ساخته شده است. مسجد با مصالح خشت و گل ساخته شده و سقف آن با گنبدهای کوچک ضربی پوشش یافته که پایۀ آنها بر روی هفت ستون و شش نیم ستون مدور بزرگ قرار گرفته است. در کتیبه سنگی بنا بانی مسجد رحیم­بک و معمار آن قنبر علی آقا خراسانی ذکر شده است.

محوطه باستانی قلعه دهی

موقعیت: شهرستان گرمه، 1 کیلومتری شمال شرق شهر درق

این محوطه بقایای یک قلعه خشتی و گلی با پلان مستطیلی به مساحت حدود نیم هکتار است. دروازه اصلی این قلعه در ضلع شرقی قرار داشته و حصار آن در بخش های مختلف برج و بارو داشته که اکنون در اثر فرسایش به تلی از خاک بدل شده است. بررسی های باستان شناختی و مطالعه سفالینه های پراکنده در محوطه نشان می دهد این قلعه طی قرون 8-6 هجری مسکونی بوده و زندگی در آن جریان داشته است.

رباط قره بیل

موقعیت: شهرستان گرمه، روستای رباط قره بیل

کاروانسرا یا رباط قره ­بیل یکی دیگر از کاروانسراهای تاریخی شهرستان گرمه است که به احتمال فراوان قدمت بنای اولیه آن به قرون 5-4 هجری می­رسد و در متون تاریخی از آن به نام رباط املوتلو یاد شده است. بعدها در دورۀ تیموری و زمانی که شاهراه کهن گرگان – نیشابور برای دسترسی به مشهد احیا می ­شود، به دستور وزیر با تدبیر دربار تیموری، میر علیشیر نوایی، رباط ­هایی در طول این مسیر ساخته شده و یا رباط ­های قدیمی مرمت می ­شود. در این فرایند رباط قره بیل نیز توسعه یافته و با الحاق بخش هایی جدید احیا و مورد استفاده مسافران قرار می­گیرد. این کاروانسرا با مصالح سنگ، ساروج، گچ و آجر بنا شده و پلان چهارگوش با دو حیاط بزرگ و كوچك دارد. در گرداگرد حیاط بزرگ غرفه ­های متعددی احداث شده كه پوشش سقف آنها گنبدی است و زیر سقف با كاربندی های زیبای گچی تزئین شده است.

جاذبه های گردشگری و دیدنی گرمه

آرامگاه باغ مزار گرمه

آرامگاه باغ مزاریکی از آثار منحصر به فرد قرن هفتم هجری در شهرستان گرمه است که مشخص نیست چه شخصیتی در آن دفن شده است. این بنا با مصالح آجر و ملات گچ ساخته شده و در زمان آبادانی در مرکز باغی قرار داشته است. پلان بنا از نوع چهارطاقی گنبد دار است که از داخل مربع و از خارج هشت ضلعی است. چهار گوشۀ بنا با طاق نماهای تزئینی متشكل از دو بازوی بلند با تاج پیش آمده نما سازی شده که هر بازو یكی از پایه ­های طاق ایوان را شكل می ­دهد. شیوه آجر چینی خفته راسته در طاق نماها، فیلپوش ها و نما سازی گنبد در منطقه بی نظیر است. شاکلۀ کلی بنا حاکی از آن است که اینجا مدفن شخصیت بزرگ و تأثیرگذاری در منطقه بوده است که امید می ­رود در آینده با مطالعات تاریخی و باستان شناختی بازشناسی شود.

جاذبه های گردشگری و دیدنی گرمه

حوض انبار بینی ­دنباله

این حوض انبار با لاشه سنگ و ملات گل آهک ساخته شده و از دو بخش اصلی شامل دهلیز ورودی و مخزن آب تشکیل شده که با قوس نیم دایره و گنبد کلاخودی ساده پوشش یافته است. بنای حوض انبار که از جمله بناهای عام المنفعه ­ی دوره قاجار در منطقه به شمار می ­رود برای نگهداری آب باران در مسیر یک راه قدیمی ساخته شده و مدت ها آب مورد نیاز مسافران و چوپانان محلی را تأمین می ­کرده است. چندین نمونه از این حوض انبارها در مسیر راه وجود دارد که امروزه با ورود تجهیزات حمل و نقل پیشرفته به عرصه ­ی زندگی بشر و منسوخ شدن نظام ارتباطی کاروانی، کاربری اصلی خود را از دست داده ­اند.

رباط عشق

رباط یا کاروانسرای عشق یکی از چندین رباط تاریخی شهرستان گرمه است که در دورۀ تیموری بر سر شاهراه ارتباطی گرگان و نیشابور بنا شده است. شواهد موجود نشان می ­دهد که در دورۀ تیموری در این محل کاروانسرای قدیمی­ تری وجود داشته که قدمت آن دست کم به قرون 5-4 هجری می ­رسد و به دلیل تخریب زیاد به دستور میرعلی شیر نوایی، وزیر دربار سلطان حسین بایقرا در کنار آن رباط کنونی را ساخته ­اند. کاروانسرای موجود پلان مستطیلی دارد و حیاط مركزی آن یك صحن چهار ایوانی است كه از هر طرف با غرفه ­های متعدد و اتاق ­هایی برای استراحت كاروانیان و نیز اصطبل ­هایی برای احشام آنها احاطه شده است. مصالح اصلی بنا سنگ، ساروج و آجر است و طرح كلی آن تا حد زیادی به رباط قلی شباهت دارد.

موزه قلعه جلال الدین گرمه

قلعه جلال الدین یکی از برجسته ­ترین قلعه ­های نظامی خراسان شمالی قلمداد می ­شود که در سده­های 7-6 هجری ساخته شده است. این قلعه با مصالح سنگ و ساروج به صورت یک شش ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره ای تپه ای بلنداحداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دو چندان می ­کرد.

قلعه جلال الدین از نظر ابعاد معماری در نوع خود کم نظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع 5 متری نزدیک به 3 متر ضخامت دارد. روی هم رفته بلندای بارو در ضلع شرقی حدود 15 است.

به علاوه چاهی به قطر حدود 3 متر در گوشه ی غربی حیاط قلعه حفر شده است که شاید دسترسی قلعه نشینان به منبع آب دایمی را فراهم می کرده است. با توجه به بستر صخره ای قلعه، بی تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است.

با توجه به بستر صخره ای قلعه، بی ترديد حفر اين چاه در دل سنگ از شاهكارهای مهندسی در زمان خود بوده است.
قلعه دارای ۶ برج است كه چهار برج آن دو طبقه كه طبقه پايين برای استراحت نگهبان ها و طبقه بالا برای ديده بانی استفاده می شده و دو برج ديگر سه طبقه هستند كه طبقه اول برای استطبل طبقه دوم استراحت نگهبانان و طبقه سوم برای ديده بانی بوده است.
طبقه دوم اين دو برج از طريق راهرويي به هم متصل مي شود كه با تيركش هايی نور آن تامين مي شود.
قلعه جلال الدين در بين عوام مردم منتسب به جلال الدين خوارزمشاه است كه احتمال آن بسيار كم است و همان گونه كه اشاره شد بيشتر اين قلعه ها در زمان اسماعيليان ساخته شده و تاريخ دانان آن را به جلال الدين حسن نو مسلمان منتسب می كنند.
چشمه ای آب شيرين هم موسوم به چشمه جلال الدين در پايين قلعه در قسمت جنوب غربی آن وجود دارد كه آب آن به طرف جنوب شرق و به سمت دشت های تشنه جاجرم جريان دارد.
وجود اين چشمه پر آب در دل كوير و در پای تپه اين قلعه می تواند يكی از مهم ترين دلايل بنای قلعه در اين مكان باشد، از ديگر دلايل بنای اين قلعه در اين مكان می توان به موقعيت راهبردی و مشرف بودن آن بر سراسر منطقه اشاره كرد.

با توجه به معروف بودن قلعه به «قلعه جلال الدین» و اینكه نمی توان آن را به یقین به هیچ کدام از شخصیتهای معروف جلال الدین در تاریخ ایران منسوب کرد در ضلع شرقی موزه در طبقه اول شرح احوال و آثار شخصیتهای معروف جلال الدین در قالب تابلوهایی به بازدیدكننده معرفی شده است.

جاذبه های گردشگری و دیدنی گرمه

یكی از وی‍ژگی های منحصر به فرد این موزه – قلعه كه آن را از نظر محتوایی از نمونه های مشابه خود متمایز ساخته شیوه پرده خوانی و نقالی در آن است كه نوعی نمایشِ مذهبی و ملی ایرانی است. در این نمایش،داستان تصویری نقش شده بر پرده های درون هر برج به شیوه نقالی روایت می شود كه طی آن وقایع تاریخی دوران مغول و مصایب اولیای دین با کلام آهنگین بازگو می شود.

برج های موجود در موزه به این نوع روایتگری اختصاص داده شده است و در هر برج پرده ای با داستانی جداگانه نصب شده است.از ویژگی های منحصر به فرد این موزه استفاده از سیستم دیجیتال برای پخش این نوع روایتگری در هر کدام از برج ها به صورت جداگانه می باشد .

سایر قسمت های نمایشی موزه در مسیرهای بازدید قرارگرفته که این ویژگی به بازدید امكان می دهد تا ضمن حرکت در مسیر و مرتفع ترین قسمت های قلعه، با ویژگی های معماری نظامی، مصالح بکار رفته، خمره های تاریخی كار گذاشته شده در دل دیوارهای قلعه و در نهایت شیوه های تدافعی قلاع تاریخی از نزدیک آشنا گردد.

اين اثر تاريخی در سوم بهمن سال 1356 با شماره ثبت 1577 به عنوان يكی از آثار ملی ايران به ثبت رسيده است.

محصولات سفر

دیدگاه خود را بنویسید