قرهضیاءالدین یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی در ایران است. این شهر مرکز شهرستان چایپاره میباشد.
جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۲۲٬۵۸۹ نفر بودهاست.
وجه تسميه ی قره ضياء الدين
چایپاره (چایپارا): در مورد وجه چایپاره (چایپارا) این نظر وجود دارد: عدهای بر این عقیده هستند که چایپاره درست است و دلیل آن این که رودخانه (آغ چای) با مسیر حرکت غرب به شرق، این بخش را به دو قسمت یا پاره مساوی تقسیم میکند. (از «چای» در زبان ترکی به معنای رودخانه و «پارآ» فارسی به معنای تکه و قسمت شده همچنین گرانبها) همچنین عدهای بر این عقیدهاند به خاطر وابستگی بخش عظیمی از کشاورزی شهرستان به رود آغ چای این نامگذاری صورت گرفته و چای در ترکی به معنای رودخانه و پارا نیز در ترکی به معنای گرانبها و ارزشمند میباشند و معنای نام این شهرستان هم رودگران بها میشود.
قره ضیاءالدین: این نام از دو بخش مجزا تشکیل یافتهاست: یک قسمت آن «قره» یا «قرا» است و نام «ضیاءالدین» هم بخش دوم آن بودهاست. قره یا قراء در بسیاری از کاربردهای سایر مناطق ترکنشین به معنی بزرگ و با عظمت و باشکوه معنی میشود مثلاً قره داغ = کوه بزرگ و با شکوه یا قره باغ= باغ بزرگ و با شکوه قره چای و قره آغاج و… لازم است ذکر شود در منطقه روستاهایی هم به همین نام وجود دارد مثلاً روستای قره آغاج و… .
آثار تاریخی قرهضیاءالدین
قلعه اورارتویی روستاهای بسطام
قلعه مذکور متعلق به تمدن اورارتویی سده ۸ (پیش از میلاد) واقع در غرب شهر قره ضیاءالدین به مسافت ۷ کیلومتر از شهر قره ضیا ءالدین. برابر سنگ نوشتهای که در بالای در قلعه مخروجه دژ بسطام به طول ۷۲ و به عرض ۱۶ سانتیمتر به خط میخی بدست آمده است.
هر چند سنگ نوشتههای دیگری از تمدن اورارتویی از منطقه بدست آمده اما از متن سنگ نوشته مذکور چنین بر میآید که روسا پسر ارگشتی قلعه بسطام را معبدی برای خالدی بنا کردهاست که نام اولیه آن روزاهلنی بودهاست ولی از آنجا که زیر بنای این شهر را روسا پسر ارگشتی گذاردهاست در منابع ارمنی این قلعه به نام شهر روسا معروف گردیدهاست که پروفسور هینتس هم برابر این اطلاعات شهر مزبور را روسا نامیدهاست.
علاوه بر موارد فوق در قلعه بسطام آثار مربوط به ارمنیان نیز موجود میباشد که به نام اورارتویی معروف است ولی در حفاریهای محوطه قلعه قرون وسطی در ارتفاعات قلعه بسطام سنگی با لبههای نامنظم به دست آمده که نقش صلیب ارمنی بر روی آن کنده شدهاست. با انحلال و شکست اورارتوها از دولتهای همسایه، ارمنیان تازهوارد تمدن اورارتوی در منطقه شدند و در طول اقامت طولانی خود در منطقه آثار تاریخی چندی از خود بجا گذاشتهاند که نمونههایی از آن تا بحال باقی است که از جمله آنها یک قلعه و یک اتاق به نام بوزخانه در قسمت جنوبی شرقی روستای مذکور میباشد.
پل دوقوز کورپی (نه پله)
در فاصله پنج کیلومتری جاده ترانزیتی ماکو پل دو قوز گوز یا پل کسیان در دوره قاجاریه توسط مهندسین خارجی بناشد. پل تاریخی دوقوز گوز ۷۰ متر طول، چهار متر عرض و پنج متر ارتفاع دارد و با سنگ سفید بنا شدهاست. این پل در اوایل دوره محمد رضا شاه توسط احمد خان بیات ماکد مرمت گردید ولی با احداث جاده ترانزیتی ایران – اروپا، جاده حمزیان و به تبع آن پل مزبور ارزش و اهمیت خود را از دست داد ولی به خاطر سبک معماری خاص خویش به یکی از آثار تاریخی منطقه تبدیل گردید.
حمام قره ضیاالدین
در یکی از محلههای قدیمی شهر قرهضیاالدین در شمال استان آذربایجان غربی حمامی قرار دارد که از یادگاران دوره قاجار است.
اگر گشتی در این ناحیه بزنید با تعدادی از آثار تاریخی ارزشمند روبهرو خواهید شد. یکی از این آثار باستانی، یک حمام قدیمی است که در محله «بیگ جوان» در غرب شهر قره ضیاالدین و در سمت ساحل غربی رودخانه «آق چای» واقع شده است. به این بنای تاریخی «حمام قره ضیاالدین» یا «حمام بیگ جوان» یا «حمام خان» نیز گفته میشود. البته مردم محلی آن را «کهنه حامام» نیز میگویند.
قرمزی مسجد چورس
در دوره صفویه شهرهای مرزی ایران به دلیل حملههای مکرر نظامیان عثمانی ارزش و اعتبار خود را از دست دادند و از آنجا که شهر خوی نیز در منطقه مرزی دو کشور واقع بود ویران و مرکزیت آن به روستا ی چورس انتقال یافت. با رونق روستای چورس که امنیت و آبادی آ ن از زمان سلطان خان سوء باشی آغاز و تا دوره ایوب خان و پسرش مرتضی قلی خان بزرگ ادامه یافت و با انعقاد معاهده قصر شیرین (ذهاب) در سال ۱۰۴۹ ه. ق، با صلح نسبی که میان دو کشور ایجاد شد با رونق راههای تجاری قدیم (جاده خوی، طرابوزان شاخهای از جاده ابریشم) چورس از این رونق اقتصادی بهرهها برده و بناهایی در آن روستا ساخته شد که از بناهای زیبای آن دوره میتوان به مسجد اقعی (قرمزی مسجد) چورس اشاره نمود.
قرمزی مسجد که به مسجد مرتضی قلی خان معروف است بنایی است به طول و عرض ۱۹ * ۹۱ متر و با زیر بنایی به مساحت تقریبی ۳۶۰ متر مربع دارای چهار ستون سنگی در داخل مسجد که طاقها و گنبدهای مسجد بر روی این ستونها استوار است تماماً سنگی و به صورت هشت بعدی و در بالای ستونها چهار بعدی و بزرگتر میباشد. ارتفاع هر ستون ۲ متر و محیط ستونها در پایین ۶۰/۲ و در بالای ستون ۳۳/۳ متر میباشد ارتفاع سقف از کف مسجد در محل قوس هر ستون و دیوار ۴ متر و در وسط گنبدها حدود ۶ متر میباشد حجاری مختصری نیز که به ستونها شکل یک گل را میدهد دیده میشود. طاق مقرنس مسجد از آجر پخته ساخته شده و دیوارهای ضخیم آن از درون مسجد از سنگ به «قرمزی مسجد» ناشی از همین سرخ رنگ بودن تمام آجرها میباشد.
زیارتگاه حضرت ابوالفضل العباس
مهمترین زیارتگاه منطقه چایپاره، زیارتگاه حضرت ابو الفضل واقع در روستای حمزیان میباشد. در مورد تاریخچه این زیارتگاه نقل است: دو نفر مالک ملک فعلی این مکان بودند که در مورد چگونگی تقسیم آن با یکدیگر اختلاف پیدا کرده و به همین خاطر یکی از آن دو نفر سهم خود را وقف حضرت عباس مینماید ولی شریک دوم، سهم خود را جدا نموده و شروع به به حصار کشی میکند در حین حصار کشی این شخص متوجه میشود سنگی که قبلاً در دیوار نهاده رها نموده و به محل اصلیش برگشتهاست این واقعه سه روز متوالی اتفاق میافتد که سر انجام این شخص از عمل سنگ متحیر گشته و سهم خود را وقف حضرت عباس میکند. در حال حاضر در این زیارتگاه تقدس یافتهاست. علاوه بر مناطق تاریخی فوق قسمت شمالی بزطام با مناظر زیبای طبیعی با جریان رودخانه آغ چای منظره بسیار دلربایی به وجود آوردهاست که در نهایت منتهی به پروژه سد آغچای میگردد.
پل نُه دهنه کسیان
این پل مهمترین پل ارتباطی در محور جاده حمزیان بوده که این جاده منطقه چایپاره، ماکو، شوط و پلدشت را با شهرستان خوی و سایر شهرستانها در دوران پیشین بخصوص در زمان رضا شاه و اوایل دوره پهلوی دوم وصل میکرد. این پل در دوره رضا شاه توسط مهندسین خارجی بطول ۵۰ متر و به ارتفاع ۷ متر بر روی رودخانه آغ چای احداث و در اوایل دوره محمد رضا شاه توسط احمد خان بیات ماکو مرمت گردید ولی با احداث جاده ترانزیتی ایران–اروپا، جاده حمزیان و به تبع آن پل مزبور اهمیت خود را از دست داد ولی بخاطر سبک معماری خاص خویش به یکی از آثار تاریخی منطقه تبدیل گردید.
یغین داش
از جمله محلهای تاریخی اطراف قره ضیاءالدین است که مربوط به دوره جنگهای ایران و روس میشود. بنا به روایتی که بین مردم وجود دارد در یکی از جنگها عباس میرزا امر میکند که هر سرباز عازم جنگ سنگی برداشته و در محلی بیندازد و در هنگام مراجعت از جنگ دوباره امر به برداشتن یک سنگ از محل سنگهای انباشته شده میکند؛ لذا امروزه در حدود ۴ کیلومتری جاده سد ارس از جاده ترانزیتی بازرگان در دو طرف جاده تلی از سنگ وجود دارد که مربوط به این واقعه میشود.
