شهر تاریخی گز در دشت نسبتا مسطحی قرارگرفته که فاقد عوارض طبیعی می باشد این شهربه فاصله 18 کیلومتری شمال اصفهان (9 کیلومتری ازانتهای اصفهان ) وکناراتوبان جدیداصفهان – تهران واقع شده است.
ازنظرآب وهوایی واقلیم شناسی جزء ناحیه نیمه بیابانی خفیف به شمار می رود اقتصاد این شهراز دیرباز بر پایه زراعت و دامپروری بوده و وجود قنوات متعدددراین شهرحاکی ازسابقه طولانی حرفه کشاورزی می باشد.
از عمده محصولات آن میتوان به غلات ، چغندرقند ، پسته وبه ویژه خربزه اشاره نمود0 ازصنایع دستی ، قالیبافی بانوان و ازصنایع کارگاهی می توان به کوره های آجرپزی اشاره نمود .
قدمت شهرگز به پیش ازظهوراسلام می رسد .بافت اصلی شهر، دژمانندبوده که به مرور زمان ازبین رفته وجزخرابه هایی ازآن باقی نمانده است .درکتاب نزهه القلوب نوشته حمداله مستوفی آمده است «بهمن ابن اسفندیارهخامنشی (اردشیردرازدست ) در این شهر آتشکده ای ساخت که باظهور اسلام به مسجدتبدیل گشت .
ازاماکن تاریخی مذهبی این شهر مسجدجامع آن بوده که نمایه محراب آن متعلق به دوران سلجوقی است این بنادردرون صفویان تجدیدبناگردیده است ازدیگربناهای تاریخی این شهرکاروانسرای عباسی است که درمجاورت این شهر واقع گردیده است .
گز مهدعلماء ، عرفا، شعرا ، هنرمندان وهمچنین صنعتگران بنامی است که بعضا˝ شهرت جهانی دارند.شهرگز در حقیقت از قدیمی ترین روستاهای ایرانی وازنقاط تمدن نشین آریایی درنواحی مرکزی ایران بوده وشاخص منحصربه فرد این دیارکهن زبان است که جزء اصیل ترین شاخه های زبان آریایی می باشد این شهربزرگترین وآبادترین سرزمین درشمال اصفهان درسده های قبل ازاسلام وقرون اولیه اسلامی بوده است.
آثار تاریخی گز
مسجد جامع گز
مسجد جامع گز یک مسجد کوچک چهار ایوانی از دوره سلاجقه است (قرن ششم) که دردورههای بعد خرابیهایی به آن وارده آمده و دوباره تجدید ساختمان شده، با این همه، مقدار زیادی از مشخصات سلجوقی خود را حفظ کردهاست. ایوانهای شمالی، جنوبی، شرقی و غربی دراین مسجد، دو به دو قرینه هم هستند و صحن آن به شکل مربع و طول و عرض آن در حدود ۱۲ متر میباشد. آثار قابل ملاحظه سلجوقی این مسجد در ایوان غربی آن است و دو راهروی فعلی مسجد در طرفین این ایوان قرار دارند. در هر یک از اضلاع شمالی و جنوبی، ایوانی در مدخل به ارتفاع تقریبی دو متر و نیم قرار دارد.
کاروانسرای عباسی
یکی از نمونههای جالب کاروانسراهای دوره شاه عباس اول که در سر راه اصفهان به شمال ساخته شده، کاروانسرای گز است. طول این کاروانسرای تاریخی در قسمت خارج آن از مشرق به مغرب ۹۶ متر و عرض آن از شمال به جنوب ۸۳ متر و در داخل کاروانسرا طول صحن آن از مشرق به مغرب چهل متر و عرض آن از شمال به جنوب ۴۰ متراست. در چهار گوشه کاروانسرا چهار برج دیگری بنا شده که منظره آن از دور هم نمایان است و برای دیدهبانی بهکار میرفته است. ارتفاع سردر باشکوه کاروانسرای گز یازده متر است و نمای خارجی آن شامل ایوانهای فوقانی و تحتانی با جرزها و پشتبغلهای کاشیکاری از نوع معقلی میباشد. قسمت فوقانی سردر ورودی کاروانسرا نیز تزئینات جالبی از نوع کاشیکاری معقلی دارد.
مسجد آقا محمود
یکی از آثار آجری و قدیمی گز، مسجد مستطیلی شکل و کوچک آقامحمود به عرض تقریبی ۱۰ متر و طول ۱۲ متر بوده که در محل مدخل ورودی بازار قدیمی تخریب شده گز بنا گردیده و به نظر میرسد آن هم از آثار معماری اواخر حکومت صفویه باشد که توسط شخصی به نام آقامحمود بنا شدهاست.
بنیاد فرهنگی و فرهنگسرای ادیب برومند
فرهنگسرای ادیب برومند در سال ۱۳۸۰ به همت شاعر ملی ایران ادیب برومند به منظور ایفای خدمتی ویژه برای زادگاه ایشان بنیاد شد. این فرهنگسرا به صلاحدید هیئت امنای این بنیاد و شورای شهر، فرهنگسرای ادیب برومند نامیده شدهاست. محل فرهنگسرا بنایی کهن، با قدمت حدود ۱۳۰ سال و به مساحت ۳۴۰۰ متر مربع میباشد. در قسمت شمالی زمین یک تالار مزیّن به گچ بری و شاهنشینی با دو پستو و در دو سوی آن دو طاق همقواره و پیوسته به هم وجود دارد. در قسمت شرقی یک حوضخانهٔ بزرگ و یک آبدارخانهٔ کوچک و در قسمت غربی یک اتاق بزرگ با دو اتاق کوچکتر واقع شدهاست. افزون بر این در ضلع غربی یک راهرو به یک زیرزمین منتهی میگردد که هماکنون موزهٔ مردمشناسی برخوار در آنجا مستقر شدهاست.
در حیاط این عمارت، حوضی آبی رنگ و دورسنگی در میان ساختمان و روبروی سالن ساخته شده و آب آن در جویباری به رنگ آبی پلّه پلّه با داشتن فوّارههای متعدد به سوی جنوب جاری میشود. این بنا در واقع بخشی از عمارت ساخته شده در عهد قاجار توسط حاج محمدعلیخان کلانتر، فرزند علیاکبر بیگ والی منطقه از عهد فتحعلی شاه قاجار بوده که شامل ۳ بخش بیرونی (فرهنگسرای کنونی)، اندرونی و کاروانسرا (مجموعاً حدود ۱۰ هزار متر مربع) بودهاست. فرهنگسرای گز برخوار یکی از خانههای تاریخی برومند در گز برخوار متعلق به آقای حیدرعلی خان برومند بود و در حال حاضر”فرهنگسرای ادیب برومند ” نام گرفتهاست.
