شهر خورموج در ۹۰ کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر و در میانه استان بوشهر قرار دارد و مرکز شهرستان دشتی است.قدمت این شهر به قبل از اسلام بر می‌گردد و وجود آثار و ابنیه تاریخی در این شهر حکایت از قدمت باستانی آن دارد. آثاری همچون بارگاه میرارم بن سام بن نوح، نوه نوح، باقیمانده‌های شهر باستانی خورموج و قلعه محمد خان دشتی.
در مورد وجه تسمیه آن گفته می‌شود که «خورموج» از دو بخش خور و موج تشکیل شده است که خور مخفف خورشید و موج یا موچ یامچ یعنی نخل. یعنی خورموج به معنی شهر نخل و خورشید است.خورموج معانی دیگری هم دارد ، کلمه خور به معنی اب راه است یا جایی که از ان اب می گذرد که این کلمه ریشه ای عربی داردو موج هم که پر واضح است کلمه ای عربیست مثل امواج البحری یعنی امواج دریایی .از این نوع کلمه در شهرهای عربی به وفور یافت می شود مثل :خورفکان و خوردوبی.
بزرگان زیادی در این منطقه رشد یافته و به درجات عالی علمی فرهنگی هنری دست یافته اند. افرادی چون میرزا محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی (کسی که مرگ امیر کبیر را فاش کرد)، علی دشتی، فایز دشتی و محمد خان دشتی.
جاهای دیدنی خورموج
آتشکده مند
آتشکده کوه مند مربوط به دوره اواخر اشکانیان و اوایل دوره ساسانیان است و در ۳۰ کیلومتری خورموج، روستای وراوی واقع شده است. این آتشکده در دل کوه مند تراشیده شده و دارای تالاری مربع شکل است که در وسط آن آتشدان مدوری قرار گرفته است.
نمای خارجی فعلی آتشکده عبارت از یک مدخل با سقف قوسی و دو مدخل مستدیر القاعده و ده حفره به شکل مدخل های طرفین سکوی شاه نشین مدخل اصلی و با اندازه های متفاوت که به احتمال به منزله پنجره و نورگیرهای رواق های اصلی آتشکده بوده اند.
آتشکده از سه طبقه میانی یا اصلی، تحتانی و فوقانی تشکیل شده است که با هم ارتباط داشته و در عین ارتباط، نوع ساختمان هر یک با دیگری متفاوت بوده که گویا از هر یک از طبقات برای منظور خاصی استفاده می‌شده است.
با توجه به وجود آثار آب انبار و بقایای درختانی از فاصله ۲۰۰ متری پای کوه احتمال می‌رود در جلوی آتشکده میدانی وجود داشته است و برای جلوگیری از نفوذ سیلاب های شدید در اطراف تپه، بندهای زیادی از سنگ و گچ ساخته بوده اند. بیش از نیم قرن پیش در جانب شمالی آتشکده و پشت کوه نیز آثار حفره ها و شاه نشین و درختانی وجود داشته است و از آنجا راهی به آتشکده منتهی می‌شده است که به مرور زمان بر اثر ریزش کوه آن آثار از بین رفته اند.
این اثر در تاریخ ۲۷ تیر ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۹۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه خورموج
قلعه خورموج که قسمتى از آن به نام قلعه محمد خان دشتى و قسمت دیگر آن به نام قلعه جلال خان معروف بوده در شهر خورموج قرار داد. از این بنا براى سکونت و مقاصد نظامى و دیده بانى استفاده مى شده است. شاه نشین ها و گوشواره ها به سبک سلجوقى بنا شده بودند. گچبرى دیوارها و درون اتاق ها و تزیینات اصلى قلعه بسیار جالب است و سبک بنا با بناسازى و گچبرى و طاق سازى کاخ اردشیر در فیروزآباد فارس همانند است.
حدود 150 سال پیش محمد خان دشتی حاکم دشتی قلعه‌ای ساخت که دارای چهار برج گلی بود و دیوارها و باروها گچی که به ارتفاع 10 تا 12 متر و با وسعت تقریبی 120 در110 متر مربع بود. برجی که تا به حال برجای مانده است بقایای قلعهٔ عظیمی است که به نام قلعهٔ خورموج مشهور بوده است.
در داخل قلعه مهمانخانه و قراولخانه به سبک معماری ایتالیایی و به سبک بناهای زمان صفوی ساخته شده بود که معماران شیرازی و اصفهانی کار ساختن آن را بر عهده داشتند.
برج قلعه خورموج دارای سه طبقه و یک زیرزمین است. در زیرزمین بنا سقف به شکل گنبدی و با تقارن زیبایی ایجاد شده است.این تقارن در طبقات دیگر نیز حفظ شده است. در طبقهٔ اول سقف چندان تفاوتی نکرده و تنها فرقی که کرده نقش و نگارهایی است که به ان اضافه شده است.
قلعه دارای در بزرگی رو به شمال به اندازه 4 در 5 متر بود که از چوب درختان جنگلی ساخته شده بود که به آن هشتی می گفتند و محل ورود ماشین و سواران بود.
در کوچک جنوبی محل رفت و آمد پیاده ها بود و به آن چیله می گفتند. چشمه آب روان بنگه از کنار در جنوبی قلعه می گذشت و در کنار آن محمد خان حمامی به سبک معماری دوره قاجار بنا کرده بود.
20 سال محمد خان در این قلعه حکومت کرد و سپس جمال خان دشتی در قسمت جنوب غرب آن قلعه ای گچی بسیار زیبا بنا کرد.
در اواسط دوره پهلوی اول قلعه به تصرف ارتش درآمد و پس از تخریب قسمت مهم ساختمان، تنها برج جمال خان باقی ماند.
در سال ۱۳۵۷ نیز شهرداری وقت خورموج بخش اعظم آنرا به منظور احداث ساختمان جديد شهرداری تخريب كرد.
مسجد جامع خورموج
مسجد جامع خورموج در کنار قلعه اصلی محمدخان دشتی محل اسکان قدمای خورموج قرار دارد.
مسجد جامع خورموج در سال ۱۲۷۵ هجری قمری (اوایل دوره ناصری) توسط مرحوم ملا عبدالرضا امیری احداث که از آن زمان تا کنون طی دو مرحله تجدید بنا و توسعه داده شده و مهدیه ای هم در سه طبقه به آن الحاق گردیده‌است. مسجد از بدو تأسیس تا کنون خاستگاه مؤمنین و دینداران و مامنی برای تبلیغ معارف، ترویج و اعتلای دین مبین اسلام بوده و در تمام ایام به ویژه اعیاد و سوگواری‌های ائمه و به‌طور خاص ماه‌های محرم و صفر و رمضان با استفاده از مبلغین و مروجین دینی، اهتمام خود را در ادای دین و جایگاه و رسالت خود به عنوان مسجد به اسلام و اهل بیت اطهار ایفا نموده‌است.
چشمه آبگرم نیکو
چشمه آبگرم نیکو در مسیر جاده بوشهر به بندرعباس و در شمال خورموج قرار دارد. مظهر چشمه از شکاف سنگ‌‌های آهک آسماری از زمین خارج می‌شود. عامل تشکیل آن گسله است و آب چشمه در ردیف آب‌های سولفات کلسیم همراه با منیزیم و کلرور سدیم ولرم است.
