بنایی باقیمانده از دوران ساسانیان، در روستای آتشکوه نیمور از توابع شهرستان محلات قرار دارد که به آتشکدهی آتشکوه این شهرستان، شهرت یافته است. چارتاقی نیمور نام دیگر این بنای تاریخی است و امروزه میزبان گردشگران بسیاری از سراسر ایران و جهان است.
ابن فقیه همدانی، مورخ و جغرافیدان ایرانی،این بنا را همطراز ایوان کسری و معبد آناهیتا در کنگاور دانسته که تا قرن چهارم هجری برپا و سالم بوده است و در باره آن مینویسد:«هیچ بنایى از خشت و گل خوش منظرتر از بناى نمیور (نیمور) روستایى در اصفهان نیست و در این بنا تصویرها و اخبار و پندهاى شگفتانگیز است.» و همچنین رضا مرادی غیاثآبادی پژوهشگر و باستان شناس ایرانی، در مقالهای نوشتهاست، که اینجا نه آتشکده که “چارتاقی” بودهاست. مانند چارتاقیِ نیاسر کاشان.
حکیم محمدتقی خان در کتاب گنج دانش درباره بنای آتشکده آوردهاست:گویند جاسب، از بناهای یکی از امرای عسکریه، همای دختر بهمن بن اسفندیار مشهور به نیمور است و این امیر در نراق و دلیجان و دهات پشت گدار، حکومت داشته و امیر مزبور آتشکدهای در دو فرسخی نیمور در کوه آتشکوه ساخته و به وضع چهار صفحه بنا شدهاست. هنوز پایههایش برقرار است و در آن سنگهای عریض و طویل به کار بردهاند که هر قطعه سنگی از آن، یک زرع و نیم عرض( 156 سانتی متر) و سه زرع طول( 312 سانتی متر) دارد و ۱۲گره(78 سانتی متر)، کلفتی هر پارچه سنگ میشود.
عظمت این بنا به حدی است که جزء برترین آتشکدههای زردتشتیان جهان به شمار میرود.مجموع آتشکده از سه بخش تالار اصلی (شرقی)، تالار غربی و راهرو تشکیل شده است.
تالار اصلی یا شرقی آتشکده محل آتشدان و نیایش بوده و شامل تالاری مربع شکل که هر ضلع آن از 60 متر طول دارد. این تالار دارای چهارستون مستحکم به ابعاد 70/2 متر در 7./2 متر و به ارتفاع 6 متر تا پای طاق بوده که از سنگ و ساروج ساختهشده و گنبد و طاق اینبنای عظیم بر روی این چهار ستون استوار بوده است.
دو سوی ستونها به طرف داخل تالار بصورت نیمدایره و دوسوی دیگر آنها بسمت خارج تالار بصورت مستقیم و دارای زاویه بوده و روی ستونها سردرهایی هلالی و گنبدی شکل وجود داشته که بخش عمده آن فرو ریخته است. با توجه به اینکه در پاطاقها آجر پخته بکار رفته، این احتمال وجود دارد که تمام سقف هم از آجر پخته سقف زده شده باشد. ظرافت بکار رفته در استفاده از سنگهای پاستونها و ستونها به حدی است که هیچگاه دو بند سنگ بر روی هم قرار نگرفته است.
راهروی اصلی که تالار مربع شکلی در ضلع شرقی مجموعه ساختمان آتشکده قرار است توسط راهرو اصلی به تالار غربی مستطیل شکل ارتباط مییابد. این راهرو 7 متر طول و ۲/۸۰متر عرض دارد و احتمالا به دلیل بالا بودن سطح تالار اصلی از تالار غربی، چند پله استفاده میشده است. این راهرو علاوه بر اینکه ارتباط دهنده دو تالار بوده به مجموعههای شمالی و جنوبی هم ارتباط داشته است.
در ساخت این بنا از آجرهای چهار گوش با نمای سنگ استفاده شده و برای استحکام بیشتر بنا در داخل دیوارها تیرچه چوبی به کار رفته است و در دو طرف ورودی اصلی، دو ستون به 40/3 و دیگری 40/4 متر با نمای بیرونی به شکل نیمدایره بصورت برج دیده بانی ساخته شده است.
این آتشکدهٔ خاموش که از جاذبه های تاریخی محلات می باشد ، به شماره 311 در فهرست اثار ملی به ثبت رسیده است.
موقعیت مکانی
این آتشکدهٔ خاموش در ۵ کیلومتری راه نیمور به دلیجان به سوی معدن سنگ آتشکوه و در نزدیکی روستای آتشکوه است. با شهر محلات نزدیک به ۱۳ کیلومتر فاصله دارد. 5 دقیقه که از جاده کمربندی دلیجان به سمت غرب، طی شود، تابلوی کوچکی در سمت چپ جاده، خبر از وجود آتشکده آتشکوه می دهد. آتشکوه، تپه کم ارتفاعی است که از دور نیز پیداست. آتشکده آتشکوه را وقتی می توان دید که از جنوب غربی روستای آتشکوه، جاده خاکی را گذر کرد تا در کنار مزرعه های گندم، ستونهای عریض و بلند آتشکده آتشکوه را دید.
روستای آتشکوه با کمتر از ۱۰ خانوار در ضلع شمالی این بنا قرار گرفته است.
