آثار تاریخی از جمله مواردی است که فرهنگ و هویت یک کشور،شخصیت یک کشور و در کل چهره ی آن جامعه را تشکیل میدهد.بقعه ی پیر علمدار دامغان یکی از آثار تاریخی دامغان در استان سمنان است که هم از لحاظ تاریخی و هم از لحاظ معماری اهمیت خاصی دارد.بقعه ی پیر علمدار دامغان آرامگاه ابی جعفر محمد بن ابراهیم، پدر یکی از فرمانروایان حکومت آل زیار در ناحیهی قومس (سمنان و دامغان کنونی) به نام بختیار ملقب به ابوحرب است و با توجه به یکی از کتیبههای موجود در این قصر (ساختمانهای دارای گنبد را در آن زمان قصر مینامیدند.
تاریخ ساخت آرامگاه را به سال ۴۱۷ قمری نسبت می دهند اما این آرامگاه که از جاذبه های دامغان میباشد،در سال ۱۳۱۰ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بقعه ی پیر علمدار دامغان، برجی را در خود جای داده است که به جهت معماری، ویژگیهای بارزی داشته و از همین رو مورد توجه محققان این عرصه قرار گرفته است. این برج از سری برجهای مدور آجری کمخیز، دارای گنبد مخروطی پیازی است که نزدیک به پنجاه عدد از این نوع برجها در ایران زمین موجود است.برج پیر علمدار از جهت قدمت بعد از برج گنبد قابوس گرگان (ساخته شده به سال ۳۹۷ هجری قمری) دومین برج کهن ایران است.
چشمگیرترین بخش آرامگاه را روی نوار حاشیه قوس سردر، خواهید دید. یعنی کتیبههایی تزئینی که روی آنها بقایای نوشتههایی با گچبری زیبا قابل تشخیص هستند.
ورودی آرامگاه یک قاب مستطیل شکل است که سردر و ستونهایی پیل پا مانند آن را دربرگرفتهاند.اولین چیزی که در آرامگاه پیر علمدار توجه تان را جلب خواهد کرد، کتیبهای است که به خط کوفی نوشته شده.این کتیبه به جا مانده از ایوانی مقرنس است که در گذشته در اطراف آن کتیبه ای از گچ بوده ولی اکنون از آن ایوان فقط کتیبه ای به چشم می خورد که رویش نوشته شده:
بسم الله الرحمن الرحیم امر ببنا هذاالمسجد الشرف المولی المعظم خلیفه العرب والعجم سلطان قضاه الشرق کافل مصالح الخلق والدین عمل حاجی بن الحسین البنا الدامغانی غفرالله له.
بعد از آن، چشمگیرترین بخش آرامگاه را روی نوار حاشیه قوس سردر، خواهید دید.یعنی کتیبههایی تزئینی که روی آنها بقایای نوشتههایی با گچبری زیبا قابل تشخیص هستند. بخش بالای برج شامل ۷ نوار با تزئینات زیبای آجر تراش و یک کتیبه تسمهای است که دورتا دور پیکره برج را فراگرفتهاند.
نگارههایی که در گوشه و کنار آرامگاه به چشم می خورند، به دو روش هندسی و دوردار کار شدهاند. بدنه استوانهای برج این آرامگاه دو بخش دارد. قسمت پایین که حدود نیمی از ارتفاع کلی برج را دربرمیگیرد، آجرکاری ظریف و ساده بدون بندکشی دارد و در این بخش فقط دروازه ورودی بنا جا گرفته که با تزئینات خود یکنواختی سطح برج را تغییر میدهد.
نمای خارجی آرامگاه با گنبد مدور آجری کمخیز آن از نمونههای ارزشمند معماری آغاز قرن پنجم هجری قمری ایران به شمار میرود. ارتفاع گنبد این مقبره ۱۳ متر، قطر داخلی آن چهار و نیم متر است. همچنین این بنا در فضای داخل و خارج، طرحی دایره شکل دارد. درگاه ورودی آن هم در جنوب غربی رو به سوی مسجد و صحن است.
آرامگاه پیر علمدار ازجمله بناهای تاریخی شهر دامغان است که به برج معروف شده و یکی از بهترین نمونههای معماری آرامگاهی است.اگر اهل گشتوگذار در جاذبههای تاریخی و بازدید از بناهای کهن هستید، برج پیر علمدار دامغان تجربهی خوبی برای شما خواهد بود.
مسیر دسترسی
حدفاصل میدان امام خمینی و میدان چهار شیر در محور اصلی شرق به غرب دامغان (خیابان امام خمینی)، محل قرارگیری بازار سرپوشیدهی این شهر است.برای بازدید از مسجد جامع دامغان و آرامگاه پیر علمدار باید از خروجی باریک غرب میدان امام خمینی استفاده کرد.