یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های گردشگری که در فاصله‌ی ۵۵ کیلومتری از سقز و در روستای زیویه قرار دارد، اثری است متعلق به قرن سوم و چهارم هجری قمری که به «تپه قلعه‌ی زیویه» شهرت یافته است.این اثر ملی که از جاذبه های تاریخی سقز می باشد ، روی تپه‌ای طبیعی که بخشی از آن را سنگ تشکیل داده است احداث شده و دارای ۴۰ هکتار وسعت و بلندایی بین ۹۰ تا ۱۱۰ متر از سطح زمین‌های پیرامونش است. بخش شمالی تپه دارای شیب نسبتاً تند و شدیدی است و در بخش جنوبی آن نیز علاوه بر شیب زیاد، قسمت اعظمی از این قسمت حالت صخره‌ای و سنگی دارد و در كمره این قسمت دهانه غاری مشخص است كه در گذشته به دهلیزها و دالانهای طبیعی زیرتپه وارد میشده و هم‌اكنون مسدود است، تنها راه دسترسی سهل و ساده به تپه در بخشهای شرقی و تا حدی غربی تپه می‌باشد، كه در گذشته نیز ورودی اصلی قلعه را در قسمت شرقی تپه ساخته‌اند. چنین وضعیتی از لحاظ فرم تپه و موقعیت استراتژیكی و تدافعی آن بطور حتم مورد توجه سازندگان قلعه در دوران تاریخی قرار گرفته و با این نگرش چنین قلعه عظیمی بر روی این تپه ساخته شده است. برای اولین بار نام زیویه در سالنامههای آشوری مربوط به سارگن دوم شاه مقتدر آشوریان آورده شده و این شاه آشور از تهاجمات و یورشهای خود برای سركوب اقوام ساكن در منطقة زاگرس در قرون هشتم و هفتم ق.م ذكر نموده و بیان گردیده كه در طی این جنگلها علاوه بر تصرف ایزیرتو پایتخت مانتائیها و شكست ایرانزو شاه مقتدر آنها در قلعه مهم مركزی مانتائیها بنام ایزیپیه (زیپیا یا زیپیه) و آرمائیت نیز تصرف و به آتش كشیده شده است.
طی کاوش های باستان شناسی گسترده ای که در محوطه باستانی زیویه انجام شد، بقایای یک قلعه باشکوه تاریخی از دل خاک بیرون آمد. قلعه ای که به دلیل ارتفاع زیادش نسبت به زمین های مجاور، بر تمام اطرافش احاطه دارد. این محوطه باستانی، یکی از با ارزش ترین آثار برجای مانده از دوران مادها در کشور است.
در نخستین کاوش که در سال 1325 هجری شمسی در این منطقه صورت گرفته و بیشتر جنبه تجاری داشته، اشیاء منحصر به فردی از یک تابوت برنزی به دست آمد که در نوع خود از شاهکارهای فلزکاری و سفال گری محسوب می‌شود و همین امر موجب تخریب بسیاری از آثار معماری ارزشمند این قلعه (کاخ دژ) عظیم شد.
برای نخستین بار از این بنای تاریخی در سالنامههای آشوری ذکری به میان آمده است و بیان شده که به دنبال شورش و طغیان اقوام مانایی (سده نهم تا ششم پیش از میلاد) از طریق قلعه این تپه عملیات‌های جنگی صورت گرفته است. اعتبار و شهرت جهانی قلعه باستانی زیویه به سال 1325 باز می‌گردد که در اثر عوامل جوی و ریزش برف و باران قسمتی از راس تپه تخریب و آثار و اشیاء به صورت اتفاقی کشف شدند.
در فاصله سال‌های 1325 تا 1323 یک یهودی به مدت 8 سال اقدام به کاووش کرد که متاسفانه در طول این 8 سال صدمات جبران ناپذیری متوجه این اثر باستانی شد و بیش از 80 درصد تپه زیویه مورد اکتشاف قرار گرفت و هدف این گروه تنها پیدا کردن اشیاء و آثار تاریخی برای فروش و تجارت بود.
اما اولین فصل از حفاری های اصولی و علمی در این منطقه، به سال ۱۳۵۴ باز می گردد. کاوش های این سال توسط نصرالله معتمدی باستان شناس مطرح ایرانی صورت گرفت. او حفاری هایش را در دو فصل و تا سال ۱۳۷۳ ادامه داد. از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۸۰ طی چند فصل حفاری، مطالعات گسترده ای در این منطقه صورت گرفت که منجر به شناخت بهتر وضعیت معماری و تاریخی این محوطه شد. آثار تاریخی ارزشمندی در طی این سال ها از قلعه زیویه بدست آمدند که از مهم ترین آن ها می توان به قطعات عاج های فیل، که نقوش حیوانی و صحنه های شکار اساطیری بر آن ها حک شده است، اشاره کرد.
قلعه زیویه کردستان هم از نظر شاخص های هنر معماری و هم از نظر آثار تاریخی که از آن یافته شده است، از مهم ترین محوطه های باستانی در کشور محسوب می شود. این قلعه را بر بلندای تپه ای مرتفع ساخته اند تا هم نفوذ به آن برای مهاجمان دشوار باشد و هم دید خوبی نسبت به زمین های اطراف برای نگهبانان فراهم شود. قرار گیری این قلعه بر روی این تپه، چشم اندازهای زیبایی از طبیعت اطراف را پیش روی چشمان گردشگران می گذارد. بقایای یک تالار ستون دار در این تپه، توسط سیمین لک پور دیگر باستان شناس کشورمان یافت شدند. تالاری که ۱۶ ستون بزرگ در دو ردیف ۸ تایی داشته است. امروزه پایه برخی از این ستون ها قابل مشاهده اند.
متاسفانه در طی سال های گذشته، محافظت خوبی از قلعه زیویه کردستان صورت نگرفته است و شاهد آن هستیم که این قلعه تاریخی در آستانه نابودی و تخریب کامل قرار دارد.
