روستای قلعه بالا یکی از جاذبه های گردشگری شاهرود میباشد که در 140 کیلومتری جنوب شرق شاهرود چون نگینی است که در دل کویر این شهرستان میدرخشد. همجواری این روستا با پارک ملی توران، گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری را به روستای قلعه بالا میآورد.
تاریخ روستا
این روستا دارای پیشینۀ تاریخی بسیاری است که نمونه هایی از آن در کتاب تاریخ قومس ذکر شده. بر اساس شواهد و گفتههای بزرگان و ریش سفیدان، این روستا دارای سابقه تاریخی طولانی بوده و داستان های جالب و شگرفی از گذشتههای آن نقل می کنند. در کتاب خداوند الموت به گروهی از فرقه اسماعیلیه تحت امر حسن صباح اشاره شده که به این منطقه گسیل و به علت حفظ جان و هراس از دام دشمنان در غاری در حوالی ارتفاعات این روستا سکنی گزیدندو این گروه معروف به ملاحدین و بعدها محل سکونتشان معروف به غار ملاحدین که در اصطلاح اهالی غار ملحدو نام گرفته است. هنوز هم نمونههایی از آثار بجای مانده از آنان طی سالیان دراز وجود دارد.
جهانگرد انگلیسی در گذری به این منطقه در کتاب «سه سفرنامه» در خصوص موقعیت جغرافیایی روستای قلعه بالا مطالبی عنوان می نماید. همچنین طبق نقل قول های تاریخی که سینه به سینه به نسل های بعدی انتقال یافته این روستا دارای موقعیت سیاسی ویژه ای در دورۀ قاجار بوده و خوانین محلی که در این روستا مستقر بوده اند بر تمامی منطقۀ بیارجمند احاطه داشته اند. بناها و آثار باقیمانده از آن دوران بر این مطالب صحه میگذارد.
جاذبه های گردشگری قلعه بالا
کوهپایه ای بودن این روستا سبب شده تا ساخت و ساز مناطق مسکونی و زمین های زراعی و باغات به صورت پلکانی درآید و این امر در کنار کاربرد مصالح سنتی و بومی در ساخت خانه ها با اقلیم کوهپایه ای بر فراز پهنه ای از کویر منظره زیبایی را بوجود آورده و نظر هر تازه واردی را به خود جلب می کند.
وجود تپهای محصور در روستا، ساخت و ساز و درخت کاری روی آن، جلوه ای ویژه به جاذبۀ طبیعی آن داده است. ساخت خانههای خشتی و گلی و بافت روستایی از دیگر جلوه های زیبای این روستا به شمار می رود. کوههای کوچک و بزرگ نظیرکوه تیره و کوه ملحدو در جنوب روستا، از دیگر عوامل جذاب طبیعی قلعه بالا است.
دشت های دلبر و علی انگر که جزو پارک ملی واقع در منطقه حفاظت شده خارتوران هستند در جوار روستای قلعه بالا قرار گرفته اند و زیستگاه جانورانی نادر هستند که برای دیدن آن ها می توانید به این روستا سفر کنید و از این جا به دیدن منطقه توران بروید. از دیگر دیدنی های آن قرار گرفتن مناظر کویری در کنار زیبایی های کوهستان هستند.در روستا کوه های کم ارتفاع با سطح صاف وجود دارند که جزو جاذبه های آن به شمار می آیند. و دیگر دیدنی آن شب های کویری است، آرام سرد و دل انگیز. هنگامی که آسمان صاف و با ستاره ها چراغانی می شود.
همجواری با پارک ملّی توران و وجود حیوانات و پرندگان وحشی نظیر یوز پلنگ آسیایی، گور خر آسیایی، زاغ بور و … گردشگران و طبیعت گردان بسیاری را به این روستا جذب می کند. چشمههای اطراف روستا نظیر هوژده، عنابو، دلبر، تنگه، انجیر آور و … از جمله اماکنی است که هر ساله مورد توجه مردم از روستاها و شهرهای همجوار جهت تفرج قرار می گیرد.
آب کشاورزی روستا از قنات است و در مظهر آن که در گذشته محل تأمین آب شرب روستا بوده با وجود چنارهای کهنسال نمای بسیار دلنشینی را به وجود آورده است.واقع شدن رشته کوه های مرتفع در حاشیه جنوبی و آب های سرشار و قنات ها منجر به شکل گیری روستاهای نزدیک به هم در این منطقه شده و حدود مراتع و باغهای روستاها قابل تشخیص از هم نیست و به طور کلی باریکهای سرسبز در دامنۀ رشته کوه به وجود آورده است. قلعه بالا به دلیل ارتفاع بیشتر از روستاهای مجاور چشم انداز کامل بر دشت بیارجمند داشته و از این جهت می توان قلعه بالا را نگین سبز توران نامید.
در گذشته عمدۀ مشاغل مردم کشاورزی و دامداری بوده ولی در دهۀ اخیر آهنگ مهاجرت روستاییان به شهر ها بیشتر شده که می توان با توسعۀگردشگری روند مهاجرت در این منطقه را معکوس نمود.محصولات کشاورزی قلعه بالا از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است که عمدۀ آن گندم، جو، فلفل و شلغم است همچنین این روستا دارای باغات سرسبز انار، گردو، زرد آلو، انجیر زرد و انگور میباشد.
در مجاورت این روستا ذخیره گاه زیستکره توران قرار دارد. اشکال مختلفی از اراضی مناطق خشک به چشم می خورد. در مجموعۀ توران، طیف وسیعی از گیاهان من جمله گیاهان یک ساله، بوتهای، درختچهای و درختی را می توان مشاهده کرد.
در جنوب غربی منطقه اراضی نمکی و در شرق و شمال شرقی تپه های ماسه ای دیده می شود. اراضی گچی نیز به صورت پراکنده در منطقه وجود دارد که در هر کدام بر اساس شرایط خاص خود محل رویش گیاهان خاصی می باشد. در کانالها و نزدیک چشمهها می توان انواع مختلفی از گیاهان رطوبت پسند را یافت.
در ارتفاعات منطقه گونه های درختی از قبیل بنه، بادامشک، تنگرس و افدارا به وفور مشاهده می گردد. در قسمتهای دشتی غالباً با گیاهانی از قبیل قیچ، درمنه، کاروان کش، خارشتر، گون، گز و تاغ بر میخوریم.
روستای قلعه بالا دارای دو گروه خویشاوندی بزرگ می باشد: کیقبادیها و عجمی ها. مردمی که با گشاده رویی و مهربانی از میهمانان خود استقبال می کنند. مردمی با صفا که آب را می فهمند و پای چپرهاشان جا پای خداست .
اقامت و شب نشینی در قلعه بالا بسیار خاطره انگیز است، رصد آسمان شب کویر، آتیشونی (دور آتش نشینی) با سیب زمین زغالی همراه با آواها و نواهای سرکویری و ساربانی و شنیدن داستان ها و افسانه های قدیمی توسط کهنسالان بسیار جالب است. خوابیدن در خانه های کاهگلی قلعه بالا و در رختخواب های گلدوزی شده و چهل تیکه با چَه چَه نوعی بلبل که تا صبح آوازه خوانی می کند آرامش بخش خواب شماست.
تانه بافی یکی از فنون صنایع دستی قلعه بالاست، تانه بافی، فن پارچه بافی در این منطقه است. پارچه ای که بافته می شود به تناسب جنس نخ، مصارف گوناگونی دارد. ضمناً اهالی روستا با پرورش کرم ابریشم و فن تولید نخ ابریشم آشنایی کامل دارند. سوزن دوزی، گل دوزی، سیاک دوزی و دوخت لباس های سنتی از دیگر صنایع دستی روستای قلعه بالاست. مهمترین سوغاتی روستای قلعه بالا فلفل، زیره سبز، انار، کنجد و گیاهان دارویی می باشد.
اگر روزی به قلعه بالا سفر کردید از میزبان بخواهید برای پذیرایی از منوی غذاهای محلی استفاده نماید. انواع اشکنه، ماست جوش، قوروتی، کشک بادمجان، آبگوشت و آش ترش از معروفترین غذاهای محلی قلعه بالاست. برای صبحانه پنیر و کره گوسفندی با شیرۀ انگور (دیشو) و سر شیر همراه با نان داغ محلی و چای آویشن می تواند از خاطرات بهترین غذاهای طول عمرتان باشد.
فصل های بهار و پاییز بهترین وقت سفر به قلعه بالا و منطقۀ خوارتوران در خطۀ شاهوار (شاهرود) است.اگر بتوانید در خلال جشنواره های گردشگری (ماه های اردیبهشت و آبان) به این منطقه سفر کنید مطمئناً بیشتر به شما خوش می گذرد چرا که هم گروه های موسیقی – آیینی و رصد آسمان شب حضور دارند و هم انسجام مردم در معرفی جلوه های مردم شناسی، صنایع دستی و میراث معنوی منطقه بیشتر نمود پیدا می کند. معمولاً در این جشنواره ها گلگشت در کوچه باغها و بازدید از روستاهای همجوار مثل گیور و دزیان به طول 2 کیلومتر صورت می پذیرد و مردم آن روستاها با آتش اسفند، خواندن اشعار سنتی، شربت انگور و نان پیازی به استقبال شما می آیند. علاوه بر آن هماهنگیهای لازم جهت بازدید از پارک ملی توران و دیدن گونه های کمیاب جانوری تسهیل می شود.
توسعۀ گردشگری روستایی و عشایری می تواند از روند مهاجرت روستائیان به شهرها جلوگیری کرده و در کنار آن زمینه حفظ صنایع دستی و آئین های سنتی فراهم آید، دیگر آنکه گردشگران این نقاط در محیطی جدا از هیاهوی شهر و زندگی مرفه شهر نشینی زمانی را به فراغت در کنار روستائیان و عشایر بسر برده و با حضور خود نقش قابل توجهی در اقتصاد و معیشت روستاییان ایفا می نمایند. بدین شکل روستاها از حالت تک محصولی خارج گشته و سطح درآمد خانوادهها افزایش می یابد. ایجاد زمینه اشتغال برای نیروی کار و ایجاد تقاضا برای محصولات کشاورزی، دامداری، سوغات و صنایع دستی از دیگر مزایای توسعۀ گردشگری روستایی و عشایری که توسعه پایدار را در روستای هدف گردشگری قلعه بالا و منطقۀ توران را به دنبال خواهد داشت.
