روستای تاریخی هزاوه یکی از روستاهای زیبا و جذاب و دیدنی استان مرکزی است که در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال غربی شهر اراک قرار دارد و جزئی از دهستان فراوان، بخش فرمهین به شمار میاد.میرزا تقی خان معروف به امیرکبیر در سال 1320 هجری قمری در این روستا به دنیا آمده است این روستا همچنین زادگاه دیگر نامداران تاریخ ایران نیز است و به همین سبب نام روستای هزاوه به عنوان زادگاه مردان تاریخ ایران ثبت شده است. قدمت روستای تاریخی هزاوه با توجه به آثار تاریخی پیدا شده بر اساس مطالعات باستان شناسى بر روى تپه تاریخى هزش قرن پنجم هجرى را نشان می دهد.
این روستا دارای چشمههای متعددی بوده که در فصل بهار تعداد آنها بیشتر هم میشود و از این رو نام این ده را «هزارآبه» نیز گذاشته بودند که بعداً به «هزارآوه» و به مرور به «هزاوه» تبدیل شدهاست.
روستای هزاوه که از جاذبه های گردشگری اراک است، از شمال شرقی به تپه هزارش و از جنوب به دره مون و گهور محدود میشود. این روستای دارای بافت کوهستانی و مزارع وسیع انگور است. این روستا دارای بافت و معماری قدیمی است و خانهها سنگی، گلی به صورت پلکانی، بردامنه شیب کوهها قرار گرفته است . دیوار خانه ها اکثرا ضخیم و از جنس خشت، چینه و گل است و همچنین ایجاد اتاق کرسى از ویژگی هاى معمارى این روستا به شمار می آید.
هزاوه یکی از بزرگترین تولیدکنندگان انگور و دیگر فرآوردههای کشاورزی نظیر باسلوق و شیرهانگور در استان مرکزی است از جمله منابع درآمد مردم این روستا است.
علاوه بر معماری زیبای روستای هزاوه آثار دیگری در این روستا یافت میشود که ارزش تاریخی و فرهنگی دارد.
آب و هوای روستاى هزاوه در بیشتر ایام سال معتدل و نستبا سرد است که براى جلوگیری از ورود سرما بیشتر ساختمان ها را رو به جنوب ساخته تا حداکثر استفاده از خورشید برده شود.
مردم روستا به زبان فارسی و ترکی صحبت میکنند و مسلمان و پیرو شیعه جعفری هستند. روستای هزاوه حدود دو هزار نفر جمعیت دارد .
شغل اصلی آنها کشاورزی و دامپروری است و محصولاتی چون انگور، کشمش، ترخینه، باسلق و شیره انگور تولید می کنند که هر ساله جشنوارهای به نام جشنواره انگور هزاوه برگزار میشود و صنایع دستی چون قالی بافی در آن رواج دارد.
یکی از آیینها که هر ساله در ایام محرم برگزار میشود و در لیست میراث معنوی این روستا به ثبت رسیده است مراسم علمگردانی هزاوه است.
از جاذبههای گردشگری روستا میتوان به طبیعت زیبا و باغات انگور آن اشاره کرد و همچنین امامزاده سلطان سیداحمد(ع) که جد بزرگ مقام معظم رهبری اشاره کرد که هر ساله گردشگران بسیاری از این آرامگاه دیدن میکنند، در داخل روستا درخت سرو کهنسالی وجود دارد که قدمتی بسیار طولانی دارد و از جاذبههای روستا به شمار می آید. منزل امیرکبیر و مسجد شبستاندار از بناهای تاریخی این روستا هستند.
