باغ محتشم و عمارت کلاه فرنگی از قدیمی ترین پارک های استان گیلان و شهرستان رشت می باشند که در ضلع جنوبی مرکز استان گیلان و در کنار رودخانه گوهر رود واقع شده است. قدمت این پارک بسیار زیبا و دیدنی که امروزه به عنوان پارک اصلی شهر رشت است، به دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار برمی گردد.
پیشینه و بررسی قدمت تاریخی پارک محتشم:
مالک و بنیانگزار اصلی این پارک شخصی به نام اکبر خان بیگلربیگی از مالکان درجه اول کشور در عصر ناصر الدین شاه و اجاره دار گمرکات شمال ایران بود، میراث گرانبهای این پارک پس از درگذشت وی به تنها دختر بازمانده او رسید که در شرف ازدواج با پسر عموی خود به نام صادق خان اکبر محتشم الملک(سردار معتمد بعدی) بود و از این پس، نام این پارک شخصی به پارک محتشم تغییر یافت. در نهایت با روی کار آمدن سلسله پهلوی در دوران رضا خان، دولت این باغ را در ازای بدهی های مالیاتی گزاف به تصرف خود در آورد. از آن تاریخ به بعد این باغ به پارک شهر رشت نامیده شد و در اختیار عموم مردم قرار گرفت.
عمارت کلاه فرنگی:
زیباترین بخش باغ محتشم را می توان به عمارت چند ضلعی کلاه فرنگی نسبت داد، که شکل ساختاری این عمارت از همان دوران قاجار به یادگار مانده است. این عمارت به همراه پارک زیبای اطرافش، یکی از مفرح ترین و زیباترین جاذبه های گردشگری استان گیلان و شهر رشت را تشکیل داده و در چهار طبقه ساخته شده است اما ویژگی منحصر به فرد این بنا باعث شده است که هنگامی که از بیرون به این عمارت بسیار زیبا خیره می شویم، تنها سه طبقه آن در محدوده دید ما قرار می گیرد! طبقات اول و دوم عمارت کلاه فرنگی، هر یک دارای دو اتاق می باشند. در طبقه انتهایی این بنا، اتاق هشت گوش بزرگی وجود دارد که در هر سمتش پنجره هایی تعبیه شده است و این پنجره های متعدد و بسیار زیبا، مسئولیت نوردهی و تهویه مناسب هوا در فصول گرم سال را بر عهده داشته اند.
یکی از پیش داوری های رایج، در هنگام دیدن عمارت از بیرون، حدس زدن طبقه ی مجهول عمارت می باشد که اکثراً می پندارند طبقه چهارم در زیر زمین عمارت می باشد، در حالیکه طبقه مجهول را باید در لابلای شیروانی اول جستجو نمایند.
پس از ساختن عمارت در مجاورت آن اقدام به حفر و ایجاد “یخچال طبیعی” گردید وجود دیواره کوتاه و درختان آن محدوده تا اندازه ای حدود و موقعیت یخچال طبیعی را مشخص می سازد امروزه این یخچال ها بخاطر رشد جمعیت و رشد تکنولوژی از سویی دیگر پر هزینه بودن آن و تأسیس کارخانجات یخ سازی و ارزان بدست آوردن یخ از رونق افتاده و فقط از آن در قدیم یاد می شود.
مشخصات داخلی و خارجی عمارت کلاه فرنگی:
الف ـ طبقه هم کف ـ طبقه اول یا هم کف از بیرون دارای یک در ورودی و ۶ پنجره بطرف باغ می باشد.دور تا دور این طبقه دارای ایوان بوده که قبلاً بوسیله نرده های چوبی محصور شده بود.(البته امروزه این ایوان فاقد نرده می باشد) و یک دستشویی در بیرون متصل به ساختمان قرار دارد.این طبقه دارای ۳۴ ستون در بیرون می باشد..
داخل ساختمان ـ با باز شدن درِ ورودی عمارت، در سمت راست ابتدا یک دستشویی بزرگ و آنگاه آشپزخانه قرار دارد.در سمت چپ نیز یک اتاق قرار دارد.روبرو ۱۴ پله و یک پاگرد طبقه هم کف یا اول را به طبقه دوم متصل می سازد.
ب ـ طبقه دوم ـ طبقه دوم یک سالن بزرگ می باشد که گویا قبلاً دارای دو اتاق بود.این سالن ادقام یک ۸ ضلعی با یک مربع، دارای ۳ در و ۳ پنجره بزرگ و بالکن چوبی سرتاسری با دستک و تکاییل چوبی بصورت غلام گردش دور اتاق ها می باشددر انتهای بالکن غلام گردش یک دستشویی قرار دارد که البته امروزه از دستشویی طبقه اول و طبقه دوم بعنوان انباری استفاده می گردد.
طبقه دوم نیز مانند طبقه اول و هم کف بر ۳۴ ستون استوار مانده است.این طبقه چشم انداز قشنگی به باغ دارد که بسیار زیباست. وسط این عمارت در مرز بین ۸ ضلعی و مربع یک راه پله عمودی فلزی با ۱۶ پله به طبقه سوم متصل می گردد.
ج ـ طبقه سوم ـ این طبقه که از بیرون پنهان بوده زیرا در شیروانی و زیر کلاهک عمارت قرار دارد فقط دارای یک اتاق ۸ ضلعی می باشد که نور خود را از بالای پنجره های نورگیر می گیرد. در این طبقه یک در نیز به شیروانی و بام عمارت باز می شود.
دـ طبقه چهارم ـ طبقه سوم با فاصله ی ۹ پله به طبقه چهارم متصل می گردد. این طبقه نیز ۸ ضلعی بوده و کاملاً برخلاف طبقه سوم باز و روشن است که چشم انداز باغ آن بسیار زیباست . این طبقه بر ۱۳ ستون استوار و دارای ۹ پنجره در داخل ۸ضلعی و۴ پنجره در راه رو می باشد. در این عمارت ارتفاع طبقه دوم از دیگر طبقات بیشتر بوده و ارتفاع کل عمارت در حدود ۱۵ متر می باشد.
بنا و مصالح ساختمان ـ کلیه ی مصالح ساختمان از جنس آجر و چوب می باشد.
بام بصورت خر پشته ای و پوشش آن از جنس سفال خمره ای می باشد در زیر آن سفال هایی قرار گرفته اند که کار آنها عایق بندی گرمایی و سرمایی ساختمان و نگهداری سفال می باشد.
ـ سقف آن بصورت چکش گردان سه پوش است و یک ایوان کتابی دور تا دور آن را فرا گرفته که دستک و تکاییل آن متأسفانه از بین رفته است.
ـ بام بنا هشت ضلعی و سفال پوش است.سفال آن در گذشته لعابدار و به رنگ سبز بوده تا با طبیعت سبز پیرامون خود هم گونی داشته باشد.
ـ یکی از اضلاع عمارت در قسمت جنوبی به زایده ای مستطیل شکل منتهی می شود ـ از جمله تزئینات عمارت می توان سرشیر های چوبی، اشک های موجود در پیشانی بند، دستک ها و نرده زیبای بالکن و… نام برد ـ مساحت بنا در طبقه همکف و اول ۱۶۲ متر مربع، در قسمت کلاه فرنگی ۲۵ متر مربع و در زیر اتاقک فوقانی ۱۳ متر مربع می باشد ـ مساحت کل بنا ۳۶۲ متر مربع است.
امکانات و تسهیلات موجود در باغ محتشم
در باغ محتشم رشت تمامی امکاناتی را که لازم است یک پارک بزرگ داشته باشد، می توانید مشاهده کنید. این باغ، پارک اصلی شهر رشت است، بنابراین نباید نگرانی در زمینه وجود امکانات و تسهیلات در آن داشته باشید. عمارت کلاه فرنگی، چند زمین ورزشی مناسب، زمین بازی مخصوص کودکان و نوجوانان، سرویس بهداشتی مناسب، نمازخانه، صندلی های چوبی، وسایل ورزش همگانی و آبنماها . فواره های زیبا از جمله تسهیلات و امکانات موجود در پارک شهر رشت هستند. همچنین، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کلان شهر رشت نیز در این باغ بزرگ جای خوش کرده است.
بهترین زمان بازدید از باغ محتشم و عمارت کلاه فرنگی
این پارک درون شهر رشت قرار دارد. بنابراین، بازدید از آن در تمامی فصول سال امکان پذیر است و زیبای خاص خود را دارد. اما با توجه به پر بارش بودن شهر رشت در فصول سرد سال، توصیه می شود که قبل از عظیمت به مقصد باغ محتشم، وضع هوای این شهر را چک کنید. این پارک در خیابان حافظ شهر رشت قرار گرفته است.