قلعه‌های جنوب ایران یادگاری‌هایی کهن از دوران استعمار پرتغالیها در ایران محسوب می‌شوند که جهت جلوگیری از حمله احتمالی بومی‌ها در جزایر جنوب ساخته شده بودند. قلعه پرتغالیها تقریباً در بیشتر مناطق حاشیه خلیج فارس وجود دارد، در بندر قشم، کنگ، در عمان، در رأس الخیمه، در قشم، در جزیره هرمز و جاهای دیگر.این قلعه ها با پلان چهار ضلعی نامنظم، دارای دیوارهای به قطر حدود ۳/۵ متر و برجهایی به ارتفاع حدود ۱۲ متر در چهار گوشه قلعهاست.
قلعه پرتغالی ها در سال ۱۵۰۷ میلادی به فرمان آلفونسو آلبركرك دریانورد پرتغالی در ضلع شمالی جزیره قشم و در ساحل دریای خلیج فارس احداث شد.
آلبوكرك، جزایر دهانه خلیج فارس را تصرف كرده و از این طریق بر راه بازرگانی دریایی بین هند و اروپا تسلط یافت، چیرگی پرتغالیها براین آبراه مهم دریایی ۱۱۰ سال طول كشید.
قلعه قشم با مساحتی بیش از ۲ هزار متر مربع از سنگهای آهكی و گچی با ملاط ساروج محلی ساخته شده و طی یك قرن چندین بار استحكام بخشی یافته است. این دژ راست گوشه است.
چهاربرج در چهارگوشه و بازوهایی بلند دارد كه توپ و منجنیق ها برروی پهنای آن مستقر می شده اند قلعه قشم كاربردی چون یك انبار بزرگ یا جای نگهداری مهمات و سلاح داشته كه در مواقع اضطراری به دیگر دژها كمك می رسانده است. قلعه پرتغالیها یك قلعه تداركاتی بود كه برای ارتباط با قلعه هرمز و رساندن تداركات و خدمات به این قلعه مركزی در قشم ساخته شده بود.
قلعه پرتغالیها که از نقاط دیدنی کنگ میباشد،شامل انبارهای اسلحه، آب انبار بزرگ، اتاقهای سرباز خانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی، تالار است. کلیسای بعضی از این قلعه ها، دارای دو ردیف ستونهای سنگی دایرهای شکل با قوسهای زیبایی از سنگهای مرجانی تراش خوردهاست.
در سال ۱۶۲۳ ميلادی اين قلعه و ديگر پايگاهها در دهانه خليج فارس را يكی از سرداران صفوی متصرف شد و ايرانيان تا امروز براين پرارزش ترين آبراهه دنيا چيره هستند.احسان یغمایی این قلعه را در سال ۷۸ از زیر خاک بیرون آورد. این باستان‌شناس تا بهار ۱۳۷۹ در این قلعه به انجام كاوش پرداخت.در آبان ۱۳۸۷ نیز در پی حفاری های شرکت برق در محدوده ۵۰۰ متری قلعه پرتغالی ها، تونل قديمی متصل به اين قلعه در شهر قشم، کشف شد.
اين تونل که به قلعه پرتغالی ها متصل می باشد، راه فرار فرماندهان و نيروهای نظامی پرتغالی و همچنين مکان نگهداری مهمات نظامی آنان بوده است. اين تونل تا محدوده ميدان سعدی شهر قشم به طول حدود سه کيلومتر، ادامه دارد.گفته میشود که تونل مذکور براساس برخی روايات از قلعه پرتغالی ها در شهر قشم تا غارهای خربس (در ۱۵ کيلومتری جنوب شهر قشم) نيز ادامه دارد.
