بنر هدر

قلعه دزک یادگاری از دوران قاجار

نویسنده:

سمیرا هادی

در تاریخ:

در استان چهارمحال‌وبختیاری قلعه‌های تاریخی بسیاری وجود دارد و قلعه دزک را می‌توان بین این قلعه‌ها زیباترین دانست. قلعه دزک هم مثل خیلی از قلعه‌ها و خانه‌های تاریخی دیگر یادگاری از دوران قاجار است. این قلعه که از جاذبه های تاریخی شهر کرد می باشد، معماری داخلی شگفت‌انگیزی دارد. یکی از نکات جالب درباره قلعه دزک اقامت شش ماهه علامه دهخدا در این قلعه است. به گفته خود دهخدا ایده نوشتن امثال و حکم و لغتنامه در این قلعه به ذهنش رسیده.

مجموعه ساختمانی قلعه دزک به عنوان یکی از آثار ممتاز فرهنگی و هنری در روستای دزک واقع در شهرستان کیار و در ۴۰ کیلومتری شهرکرد است.  این قلعه عمارت و خانه، مسکونی چند نسل از ایلخانان بختیاری بوده است که نویسندگان متعدد ایرانی و خارجی چون راولینسن، ایزابل برد بیشاپ، هنری رنه دالمانی، شونمان، ویلسون و غیره از آنها با تحسین یاد کرده اند.

تاریخ احداث شالوده و قسمت اصلی قلعه که در اصطلاح آن زمان معروف به ود دیوانخانه بوده و شامل اطاقها و اسکلت طبقه همکف بنای کنونی است به سال ۱۲۹۲ قمری می رسد و از آن پس تا سال ۱۳۲۵ قمری که آخرین لوحه تاریخدار این مجموعه نصب شده به تدریج قسمتهای دیگری شامل عمارات اندرونی، حیاتهای خلوت و سایر بخش ها بر بنای اصلی افزوده شده و تزئینات داخلی، روکارها، نازک کاریها، و نماسازی های ساختمان مخصوصا در عمارت سر در و بیرونی در چند مرحله بصورت های متنوع توسعه یافته و تکمیل شده است.

قلعه دزک یادگاری از دوران قاجار

علاوه بر ارزشهای کلی فرهنگی که ماهیت هر ساختمان ارزشمند قدیمی است وجوه امتیاز مجموعه ساختمانی قلعه دزک نیز از ویژگی های این قلعه تاریخی است.تالار آئینه این مجموعه از آثار ممتاز قلعه تاریخی است. چهار محل از نقاشی های دیواری این تالار بصورت شیشه نقاشی «دو پوسته عکس درهم» است که نمای کامل سه بعدی دارد و نمونه های مشابه آن بسیار کمیاب است.

کارهای اصلی آئینه کاری زیر نظر استاد ابوالقاسم خواجوئی از برجسته ترین استادان آئینه بند قرن گذشته انجام گرفته که کارهای طراحی، نقاشی، رنگ بندی و زرک اندازی همه مجموعه اثر استادان بزرگ اصفهان است که غالباً در اصفهان طراحی و در محل اجرا و نصب شده است.تالار سفره خانه مجموعه از لحاظ هنر گچ آرائی بخصوص رنگ اندازی ابری و قلمگیری و نیز ریسه سازیهای ستونی و قاب کتیبه های تسمه دار قابل توجه است.

قلعه دزک یادگاری از دوران قاجار

فرش تالار سفره خانه یک تخته قالی عتیقه ۵۰ متری است که در حدود نود سال قبل در بختیاری بافته شده است. این فرش از نظر قدمت و نقشه و بافت یکی از ارزنده ترین نمونه های فرش بختیاری می تواند باشد. تنها نمونه مشابه آن در جهان فرش بختیاری معروفی است بهمین قواره که در یکی از مجموعه های اختصاصی در آمریکا نگهداری می شود.

درهای طاقها که برای هر مدخل بصورت مضاعف کفشکن دارد تو در تو نصب شده و همه از نوع مفتول کش بر چوب گردو است که دارای دستگیره های نیزه ای دو زبانه است و این درها از لحاظ ظرافت و پوشش کار و تنوع جوهر که در مغز نقش بکار رفته قابل توجه است.

حجاری ها و سنگتراشی های متعدد و متنوع این مجموعه نیز قابل توجه است و ارزنده ترین آنها در دیواره حوض آبگیر وآبنماها و سرفواره ها و همچنین سرستون ها و زیرستون ها و ساقها مشاهده می شود وکارهای سنگتراشی زیر نظر استاد حسن پهلوان که از حجاران معروف آن دوره است انجام گرفته است.از جالب توجه ترین آثار هنری در این مجموعه ساختمانی گره چینی های آجرکاشی است که با طرحهای متنوع در کتیبه ها، پشت بغل ها و فخری ها بکار رفته است. مخصوصاً دو کتیبه بزرگ و متقارن محله پاگرد راه پله های داخل محوطه از هر لحاظ ارزشمند است.

قلعه دزک یادگاری از دوران قاجار

در این قلعه، کتابخانه‌ای از کتب امیر مفخم بختیاری نیز وجود داشته است. علی اکبر دهخدا در هنگام جنگ جهانی اول، مدتی را در این قلعه به سر برده و با بهره‌گیری از منابع ارزشمند کتابخانه‌ای موجود در آن، که نشانگر توجه و علاقمندی ساکنانش به علم و ادب بوده، تألیف لغت نامه خود را بنا نهاده است. این عمارت مجلّل همچنین مرکز حضور و پذیرایی از شعرا و هنرمندان بزرگ بوده است.

امیرمفخم بختیاری که بود؟

او یک سیاست مدار قاجاری است که در سال ۱۲۳۶ به دنیا آمد و سال ۱۳۲۶ چشم از جهان فرو بست. می توان او را در دسته قدرتمند ترین خوانین بختیاری در اوایل قرن اخیر بشمار آورد. در سال ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۷ او وزیر جنگ بود. در روزهایی که اکثر خوانین بختیاری، به مشروطه اعتقاد داشتند، امیر مفخم، همچنان به محمدعلی‌ شاه وفادار ماند. در آستانه فتح تهران نیز، امیر مفخم فرماندهی کل قشون دولتی طرفدار محمدعلی شاه را بر عهده داشت، ولی امیر مفخم بزودی به اردوی مشروطه خواهان پیوست. با توجه به حظور ۵۰ ساله او در پست ها و مقام های تاثیر گذار می توان او را یکی از اشخاص تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران به شمار آورد. امیر مفخم مردی ادیب، هنردوست و تاریخ‌ دان بود. جالب است بدانید که تیمور بختیار نوه امیر مفخم بود و در قلعه دزک متولد شده بود.

اقامت دهخدا در قلعه دزک

امیرمفخم بختیاری کتاب های زیادی را جمع آوری کرده بود و در این قلعه یک کتابخانه تاسیس کرده بود. علی اکبر دهخدا در جنگ جهانی اول و با ورود نیروهای روسی به شمال ایران و نزدیک شدن آن ‌ها به پایتخت و سقوط دولت ابتدا به قم و سپس به کرمانشاه رفت. پس از انحلال حکومت در مهاجرت، دهخدا به مدت دو سال و نیم به دعوت روسای ایل بختیاری در مناطق چهارمحال بختیاری به سر برد و بخش عمده ‌ای از این دوره را مهمان لطف‌ علی ‌خان امیرمفخم بود و  در قلعه دزک در نزدیکی فرخ ‌شهر کنونی به سر می برد.

در همان ‌جا بود که اندیشه تدوین لغت‌ نامه یا فرهنگ‌ نامه ‌ای جامع برای زبان فارسی در ذهن او شکل گرفت و با استفاده از کتابخانه امیرمفخم کار نگارش یادداشت‌های لازم برای لغت ‌نامه و امثال و حکم را جمع ‌آوری کرد. علاوه بر او افراد نامی زیادی همچون فرخی یزدی، دکتر مصدق، وحیدی دستگردی و ملک الشعرای بهار در قلعه دزک اقامت کردند.

محصولات سفر

دیدگاه خود را بنویسید