نماد شهر خرم آباد، قلعه فلک الافلاک است، قلعهای که هرجای شهر که باشید میتوانید ببیندیش. فلک الافلاک که به معنی سپهر سپهران است، یکی از یادگارهای برجای مانده از ساسانیان است و حکومتهای مختلفی را به خود دیده. این قلعه که به آن دوازده برجی و دژ شاپور خواست هم میگویند، بر بلندی تپهای قرار گرفته که از بالایش هم خرم آباد زیر پایت است و هم رودخانه. فلک الافلاک که زمانی شاهان در آن قدم میگذاشتند و کاربری عمدتا نظامی داشته، بخشهای مختلفی دارد.
این قلعه تاریخی که بر فراز تپهای مشرفبه شهر خرمآباد واقعشده دارای هشت برج و دو حیاط مستطیل شکل است؛ ارتفاع بلندترین دیوار این قلعه عظیم تا سطح تپه 23متر، مساحت کلی آن پنج هزار و 300 مترمربع و پلان بنای این قلعه تاریخی بهصورت هشتضلعی نامنظم است.
حیاط اول قلعه
این قلعه سترگ که از سنگ، آجر، خشت و ملات گچ و آهک ساختهشده برای ورود به آن باید از سمت شمال و در بدنه برج غربی بنا گذر کرد تا به راهروی ورودی حیاط اول که در 22.5×31 طراحیشده رسید، در پیرامون این حیاط چهار برج قرار دارد بهنحویکه دو برج آن در شمال و شمال غربی و دو برج دیگر در جنوب و جنوب غربی واقعشده است.
حیاط دوم قلعه
حیاط دوم این قلعه در جهت شرقی، غربی و در ابعاد 21×29 طراحیشده و همانند حیاط اول از چهار برج تشکیلشده است و در چهار جهت این حیاط تالارهای بزرگی قرار دارد که به یکدیگر راه دارند و اکنون به موزه مردمشناسی استان لرستان تبدیل شدهاند.
قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپور خواست که یکی چشمگیرترین آثار تاریخی و گردشگری شهر خرمآباد است به شماره 833 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
چاه قلعه
در شمال شرقی حیاط اول و در پشت یک طاق نمای بلند، چاه آب قلعه قرار دارد.عمق این چاه که بیشتر آن با برش صخره به سرچشمه آب گلستان راه یافته نزدیک به ۴۰ متر است.در گذشته آب مورد نیاز ساکنین دژ از همین چاه تامین میشدهاست و اکنون نیز قابل بهرهبرداری است.
حمام قلعه
حمام قلعه در ضلع شمالی حیاط اول و در نزدیکی چاه قلعه قرار داشتهاست. این حمام تا اواخر دوره قاجار قابل استفاده بوده و اکنون آثاری از آن مانند تنبوشههای سفالی، نقشهای آهک بری و کانالهای زیر زمینی قابل مشاهدهاست.
پیشینه
قلعه در زمان قاجار و دوران سلطنت فتحعلی شاه بازسازی شد. در دوران باستان و زمان فرمان روایی سلسله ساسانیان قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست از اهمیت زیادی برخوردار بود و اسرای رومی را در آن زندانی می کردند. در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه (حاکم لرستان) و گنجور در زمان آل بویه در آمد. پس از آن برای مدتی تبدیل به خزانه داری خاندان بدر و مقر حکومت حاکمان لرستان شد. در دوران پهلوی از آن به عنوان پادگان نظامی و زندان سیاسی استفاده شد.
سر انجام در سال ۱۳۴۹ قلعه خرم آباد در آثار ملی ایران به ثبت رسید و چند سال بعد تبدیل به موزه ای شد که امروزه در آن آثار بسیار ارزشمندی نگهداری می شود. در سال های اخیر با مرمت نمای بیرونی و داخل قلعه موزه های باستان شناسی، مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیاء، مرکز فروش تولیدات فرهنگی و چایخانه سنتی در این مجموعه فرهنگی تاریخی راه اندازی شده است.
هنگامی که اسکندر مقدونی به ایران حمله کرد، حاکمان زمانه تصمیم گرفتند تا اشیا با ارزشی از جنس طلا و نقره را در آن پنهان کنند و این گونه آن ها را از دست اسکندر محفوظ بدارند. بعد از گذشت دوهزار سال اشیا عتیقه به صورت تصادفی توسط دزدان! پیدا شدند، تعدادی از این اشیا مرمت شدند و امروزه در موزه قلعه از آن ها نگهداری می شود.
مهمترین اشیاء به نمایش گذاشتهشده در موزه قلعه فلک الافلاک مربوط به غار کلماکره است که قدمت آن به دوران هخامنشی و پیش از آن برمیگردد و ابزار و وسایل چیده شده د این موزه صحنههای واقعی از فرهنگ و تمدن کهن لرستان راه بهخوبی به نمایش گذاشته است.
درون قلعه خرم آباد آزمایشگاهی مجهز برای مرمت اشیا باستانی احداث شده است و در کنار آن کتابخانه ای با کتب نفیس قرار دارد.
مرمت قلعه
در نیمه ابتدایی سال ۱۳۸۹ فصل اول مرمت قلعه فلکالافلاک با هدف حفاظت و مرمت این اثر باستانی از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان به اتمام رسید. در این طرح مرمت آبروهای کف حیاط با سنگ تراشیده شده به ضخامت ۶ سانتیمتر، بندکشی و تعویض آجرها، دوباره چینی کنگرههای تخریب شده و قوس طاقهای قلعه و همچنین مرمت مهار در و پنجره های ورودی قلعه به اتمام رسید.
آثار دیدنی نزدیک به فلک الافلاک
مناره آجری: سازه مشهوری است که ۹۰۰ سال پیش در جنوب شهر ساخته شد. ارتفاع مناره به ۳۰ متر می رسد و مساحت پایه آن ۵٫۵ متر است.
سنگ نبشته:نوشته هایی به خط کوفی که در شمال قلعه فلک الافلاک قرار گرفته است. ارتفاع آن به ۳٫۵ متر می رسد و قدمت آن به قرن ششم میلادی باز می گردد. بر روی آن احکامی را درباره بخشش مالیات، چراندن دام در چراگاههای شاپورخواست و ممنوع کردن برخی سنتهای ناپسند نوشته شده اند.
پل شکسته یا پل شاپوری: پلی در مرکز شهر خرم آباد است که در دوران ساسانیان ساخته شد طول آن ۳۵۰ متر و عرض آن ۵٫۸ متر است. ارتفاع برج از بستر رودخانه ۸ متر است.
