مجموعه باغ صفوی که به باغ سعادت آباد، باغ فرهنگی قزوین ، دولتخانه صفوی و یا ارگ تهماسبی نیز معروف است، در مرکز شهر قزوین با مساحتی بالغ بر ۶ هکتار واقع شده است، دولتخانه صفوی و یا باغ فرهنگی قزوین از ساختمان عالی‌قاپو در شمال خیابان سپه آغاز شده و در انتها به محوطه عمارت چهلستون اتصال می‌یابد و در طول مسیر خود با گذشتن از چندین حیاط و محوطه باز، امکان بازدید از آثار و بقایای به‌جا مانده از دوره‌های مختلف (صفوی، افشاریه، زندیه و قاجاریه) را میتوانید مشاهده نمایید.
تاریخچه باغ صفوی
در دوره صفوی، شهر قزوین از آن‌جا که بر سر راه ابریشم قرار داشت، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار گشت. این شهر پس از اندکی به پایتخت صفویان بدل شد. تغییر پایتخت از تبریز به قزوین موجب احداث بناها و آثار فرهنگی-تاریخی بسیاری در این شهر شد.
پس از انکه شاه طهماسب صفوی تصمیم به انتقال پایتخت از تبریز به قزوین گرفت، تصمیم گرفت مجموعه سلطنتی باشکوه و جدیدی در پایتخت جدید بنا نهد. از این رو، شاه طهماسب که هنوز انتقال پایتخت را به شکل قطعی اعلام ننموده بود، در سال ۹۵۱ ه.ق اقدام به خرید اراضی وسیعی در شمال شهر قزوین در منطقه‌ای به‌نام «زنگیاباد» نمود. این مجموعه دارای بخش‌های سکونت و دیوانی است.
شاه طهماسب که گویا از خرید جدید خود راضی بود، بسیاری از اطرافیان خود را تشویق به خرید باغ در اطراف این مجموعه باغ نمود. این مجموعه که از جاهای دیدنی قزوین میباشد، در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ به ثبت آثار ملی ایران رسید. این مجموعه شامل بخش‌های بسیاری است که هرکدام نام خاص خود را دارند. «عمارت پهلوی»، «عمارت نادری»، «کاخ چهلستون»، «بقعه پیغمبر»، «عمارت قاجاری»، «گراند هتل» و « سردرد عالی‌قاپو» است.
سردر عالی قاپو :این بنا سردر یکی از هفت در ورودی به ارگ سلطنتی صفویان بوده است و در اصلی جنوبی است که به خیابان و میدان شاه باز می‌شده و تنها در از این مجموعه است که اکنون به یادگار مانده است. این بنا نخست در دوره شاه طهماسب ساخته شده و در زمان شاه عباس اول به‌صورت کنونی تغییر شکل یافته است. بر پیشانی این سردر رفیع که ۱۷ متر ارتفاع دارد، کتیبه‌ای با کاشی معرق به خط ثلث از علی‌رضا عباسی – خوشنویس معروف عهد صفوی – جلوه‌گر است که مضمون آن، تقدس و تکریم شاهان و آرزوی نابودی دشمنان آنهاست.
متاسفانه تزیینات سر در مخصوصا نقاشی‌ها و دیگر تزیینات هشتی آن بطور کل تخریب شده‌اند و در حال حاضر تنها کاشیکاریهای معرق را در ورودی سر در بالای قوس؛ به عنوان ازاره در پایین بنا؛ و در ردیفی در بدنه بنا که خطی روی آن نوشته شده است می‌بینیم. سردر عالی قاپو قبل از انقلاب، جایگاه شهربانی و سپس در اختیار نیروی انتظامی بود، اکنون در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفته و به منظور احیای دولتخانه صفوی در حال مرمت میباشد.
در دو سمت شرقی و غربی بنا نیز ساختمانهای دیگری قرار دارد. قسمت غربی را به عنوان چاپخانه تا سالهای اخیر استفاده می‌کرده‌اند که در ابتدا محل نگهداری ستوران بوده است. عمارت نادری : این بنای زیبا در سراسر ضلع غربی حیاط بسیار وسیعی که به نام قلعه بیگی مشهور بود قرار داشت.
یعنی از سمت شمال به چهلستون و اداره پست و تلگراف و در جنوب تا انتهای دیوار سالن فعلی تربیت بدنی ادامه داشت. در آغاز این ساختمان در زمان شاه تهماسب بنا گشته و یکی از قصور تابستانی شاهان صفویه بوده و برای پذیرایی میهمانان خارجی از آن استفاده می‌شده است. این بنا کاملا تخریب شده است و هیچ اثری از آن باقی نمانده است، و تنها نقشه‌های موجود در میراث فرهنگی حاکی از وجود این بنا در قدیم است.
در مرداد ماه ۱۳۹۰ در بررسی‌های باستان‌شناسی و آواربرداری در ضلع شرقی مجموعه‌ی دولتخانه‌ی صفوی، ورودی عمارت «نادری» پیدا شد و بخشی از بنای کاملا ویران شده از زیر خاک درآمد.
عمارت پهلوی و عمارت قاجاری:این دو بنا که در کنار یکدیگر قرار دارند، در دوره متفاوت ساخته شده‌اند. عمارت قاجاری که دارای تزیینات و سرستونهای زیبایی است و در حال حاضر در حال مرمت و بازسازی است.
در جلوی این عمارت حوضی قرار دارد که فضای زیبایی را ایجاد کرده است. عمارت پهلوی، در زمان پهلوی ساخته شد و دارای تزیینات خاصی نمی‌باشد. این بنا در دو طبقه ساخته شده است. بعدها هر دو بنا به عنوان شهربانی استفاده می‌شده است. طبقه پایین نقش بازداشتگاه را داشته است و طبقات فوقانی کاربرد اداری داشته‌اند. حیاط پشت این دو بنا نیز به عنوان حیاط زندان استفاده می‌شده است.
گراند هتل:این هتل در زمره قدیی‌ترین هتل‌های ایران قرار می‌گیرد. یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های معماری این بنا آن است که بنای آن از خیابان دو طبقه دیده میشود اما وقتی که وارد آن می‌شوید، این نکته را متوجه می‌شوید که این بنا دارای ۳ طبقه کاملا مجزاست. نکته رمزآلودی در این معماری وجود ندارد و راز آن در اختلاف سطح خیابان و باغ است. اتاق‌هایی برای اسکان مسافران در این هتل نظیر هتل‌های دیگر وجود دارد که هر طبقه دارای ایوان مخصوص به خود است. از درون هتل راهی به بنای سابقا مستقر در برابر آن وجود داشته است که آن بنا کاربری سینما داشته. این سینما که گراند سینمانام داشته امروزه دیگر وجود ندارد. پس از دوبار آتش سوزی شدید، بنای سینما به کلی از بین رفته و قابل مرمت نبوده است.
کاخ موزه چهلستون (کلاه فرنگی): از آثار مهم دوره صفوی در قزوین عمارت چهلستون یا کلاه فرنگی است که در وسط باغ بزرگی قرار دارد و تنها کوشک باقی مانده از مجموعه کاخهای سلطنتی روزگار شاه طهماسب است و در دور صفویه به کلاه فرنگی معروف بود و به دستور شاه طهماسب ساخته شد. با توجه به عمارتهای تبریز، شاه دستور داد این بنا را نیز مزین به نقاشی کنند تا تداعی کننده کاخهای تبریز باشد.
نقاشی‌های دیواری طبقه اول نمونه ای از هنر نگارگری مکتب قزوین و دارای شهرت جهانی است. تالار بزرگ طبقه دوم با ارسی‌های پنج چشمه ای در چهار جهت اصلی به محوطه غلام گردش بالا می‌پیوندد که دارای سقف بلندی از خنچه پوش بوده است. گفته اند بنای هشت بهشت اصفهان با گرته برداری از این اثر ساخته شده است. عمارت کلاه‌فرنگی یا کاخ موزه چهلستون قزوین که در حال حاضر موزه خوشنویسی قزوین است، در سال ۱۳۳۷ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۳۸۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
موزه قزوین:این موزه در قسمت شرقی مجموعه باغ قرار دارد. در این موزه می‌توان اشیائی از دوران پیش از میلاد مسیح تا عهد معاصر هنر اسلامی را دید.اشیای این موزه به چند گروه تقسیم می‌شوند. برخی از این اشیاء که بیشتر ظروف سفالی و اشیای مفرغی است، به هزاره‌های سوم و اول پیش از میلاد تعلق دارند و درمعرض دید عموم قرار گرفته است.
بقعه پیغمبریه: بقعه پیغمبریه که به چهار انبیا نیز شناخته میشود در جانب شرقی خیابان پیغمبریه و جنب مدرسه و مسجد پیغمبریه در غرب بنای چهل ستون قرار دارد. تاریخ ساخت بنا به دوران صفویه برمیگردد که در ادوار بعدی بازسازی و تکمیل شده و دارای تزئینات کاشیکاریها، پنجره‌های طاق نما و آینه کاری زیبایی در حرم میباشد و سردر ورودی حیاط کتیبه‌ای دارد به رنگ سفید بر روی کاشی لاجوردی متضمّن تاریخ اتمام بنا (۱۳۳۲) است.
بر سر در ورودی به مهتابی و ایوان مقابلِ بنا نیز دارای کتیبه‌ای است مشتمل بر نام پیغمبران ناشناخته مدفون در این بقعه است. درباره بنای پیغمبریه و کسانی که در آن‌جا به خاک سپرده شده‌اند گفته‌ها و نوشته‌های فراوانی وجود دارد که در مجموع نشان دهنده قدمت این محل است، ولی تاریخ بنای کنونی از دوره صفویه پیشتر نمی‌رود و رافعی در تدوین و حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده در میان بقعه‌ها و مزارهای شهر، نامی از آن نبرده‌اند. تنها در کتیبه مدرسه پیغمبریه، بازمانده از دوره صفویه، با نام «مقام شریف» از آن یاد شده است.
گفته میشود آنان پیامبرانی هستند که مژده میلاد مسیح را از اورشلیم به سوی شرق آورده اند. از اسناد مـوقــو‌فات صفویه برمی آید که این مکان در پایان قرن یازدهم هجری زیارتگاهی مورد احترام بوده و باغ هــایی را بر آن وقـف کـرده اند. این اثر در تاریخ ۷ آذر ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۷۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مدرسه امید:مدرسه امید اولین مدرسه نوین ساخته شده در قزوین میباشد که مربوط به دوره پهلوی است و خیابان سپه، جنب سر درعالی قاپو واقع شده است. در آبان ماه سال ۱۳۹۱، این مدرسه به عنوان مرکز اسناد و کتابخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین معین گشت و با نام کتابخانه دکتر دبیر سیاقی و مرکز اسناد مدرسه امید نام‌گذاری شد.
مجموعه باغ صفوی یا دولتخانه صفوی بر اساس شواهد تاریخی و باغستان‌های سنتی قزوین، بازسازی می‌گردد که نقشه باغستان زمان شاه تهماسب (معروف به باغ سعادت)، از روی ابیات شاعر برجسته همان عصر عبدی بیک شیرازی تبیین شده است.
