مسجد مقدس جمکران در روستای جمکران در نزدیکی شهر قم واقع شده که یکی از مهمترین پایگاه شیعیان و مأمن همیشگی عاشقان و زائران امام زمان (عج) بودهاست. این بنای با شکوه در قرن چهارم هجری قمری ساخته شده و خیل عظیمی از دلدادگان و منتظران به حضرت امام زمان (عج) را از گذشته تا کنون به سوی خود جذب میکند.مسجد جمکران در بخش شرقی شهرستان قم در مساحت 250 هکتار و در 6 کیلومتری شهر قم در جادهی کاشان، نزدیک روستای جمکران ساخته شده و مسافت بین حرم حضرت معصومه (س) تا مسجد مقدس جمکران توسط برخی از عاشقان آن حضرت (عج) پیاده پیموده میشود.
مسجد جمکران در دورههای مختلف، تعمیر و بازسازی شده است؛ قدیمیترین کتیبه موجود، به تعمیر آن در سال ۱۱۶۷ق اشاره دارد. مسجد تا پیش از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ش، ساختمان کوچکی داشته اما پس از انقلاب توسعه زیادی یافته است. مجموعه مسجد جمکران از محوطه بیرونی، صحن اصلی، شبستانها، مسجد مقام و ساختمانهای اداری تشکیل شده است.
برای مسجد جمکران، اعمال مخصوصی ذکر شده است؛ از جمله دو رکعت نماز تحیت مسجد و دو رکعت نماز امام زمان.محدث نوری این اعمال را به امام زمان نسبت داده و شیخ عباس قمی به نقل از او در مفاتیح الجنان ذکر کرده است.
این مسجد که امروزه به نام مسجد جمکران شهرت یافته در گذشته به نامهای مسجد صاحب الزمان و مسجد حسن بن مثله جمکرانی نامیده میشدهاست از جاذبههای مذهبی استان قم و کشور محسوب میشود که همه ساله بیش از پانزده میلیون عاشقان دلباخته از سر تا سر ایران و جهان در این پایگاه معنوی گرد هم میآیند.
معماری و ساختمان
مجموعه مسجد جمکران از قسمتهای مختلفی مانند مسجد مقام، شبستانها، صحن اصلی و ساختمانهای تشکیلات ادرای تشکیل شده است.
مسجد مقام:ساختمان شبستان اصلی مسجد جمکران، مسجد مَقام نامیده میشود و حدود ۱۱۰۰ متر مربع مساحت دارد. ایوان ورودی مسجد، از طریق سه ورودی به شبستان راه دارد و در اطراف ایوان، دو منارهبا ارتفاع ۶۰ متر قرار دارد. شبستان دارای هشت ستون است که گنبد مسجد با سازهای فلزی بر فراز آنها استوار شده است. در ساقه گنبد، ۲۳ پنجره تعبیه شده است که نور شبستان را تأمین میکنند. سطح خارجی گنبد نیز با کاشیهای فیروزهای پوشیده و با کتیبههای تهلیل و تُرَنجهایی با عبارت «یا مهدی ادرکنی» در داخل آن، تزئین شده است. سطح داخلی گنبد مزین به کاشیهای معرق با تلفیق آجر است. همچنین ستونها، محراب و ایوان ورودی شبستان و دو مناره اطراف آن با کاشیهای معرق و مقرنسکاری تزیین شده است.
صحن اصلی:مسجد جمکران، شش ورودی دارد که ورودی شمال شرقی، مستقیما به شبستان اصلی مسجد میرسد.در اطرف صحن، منارههایی ساخته شده که بنا به گفته مسئولان مسجد جمکران، تعداد آنها به ۱۴ خواهد رسید.
شبستانها:شبستانهای غربی و شرقی: در دو طرف مسجد مقام، دو شبستان وجود دارد که هر کدام با ۴ هزار متر مربع زیربنا در دو طبقه ساخته شدهاند. قسمتهای داخلی این شبستانها آیینهکاری شده است و هریک دارای دو گنبد قرینهاند.
ماجرای بنای مسجد جمکران
آن چه مسلم است، این است که این مسجد، بیش از یک هزار سال پیش به فرمان حضرت بقیة الله، ارواحنا فداه، در بیداری، نه در خواب تأسیس گردید و در طول قرون و اعصار، پناهگاه شیعیان و پایگاه منتظران و تجلّیگاه حضرت صاحب الزمان (عج) بوده است. بیش از هزارسال پیش در شب سه شنبه ۱۷ ماه مبارک رمضان، فرد صالح به نام حسن مثله جمکرانی به دستور امام زمان (عج) فرا خوانده میشود.
شیخ حسن بن مثله جمکرانی می گوید: شب سه شنبه هفدهم ماه رمضان سال ۳۷۳ هجری قمری در خانه خود بودم که ناگهان جماعتی آمدند و من را صدا زدند و گفتند که حضرت مهدی(عج) شما را طلبیده است.
همراه جماعت به مکانی که هم اکنون مسجد مقدس جمکران در آن واقع شده است، رفتیم؛ در آن جا حضرت به من فرمود: به صاحب این زمین (حسن بن مسلم) بگو که این زمین، زمین شریفی است و خدای تعالی این زمین را از زمین های دیگر برگزیده است. نزد سید ابوالحسن الرضا برو و به او بگو که این زمین را از حسن بن مسلم بگیرد و با همکاری مردم در این زمین مسجدی بنا گردد و به مردم بگو تا به این مکان توجه کنند و آن را عزیز دارند و چهار رکعت نماز در این جا به جا آورند.
سپس حضرت خواندن نماز مخصوص در این مکان را به وی آموخت.
حسن بن مثله جمکرانی می گوید: به حضرت عرض کردم: برای این که دیگران حرف من را بپذیرند، به دلیل و نشانه نیاز است، چون که مردم حرف بی دلیل را نمی پذیرند. حضرت فرمود: ما نشانه ای و علامتی قرار می دهیم تا سخن تو تصدیق شود. برو نزد سید ابوالحسن الرضا و به او بگو که این کارها را انجام دهد….
به خانه ام بازگشتم و فردا صبح همراه «علی المنذر» به خانة سید ابوالحسن الرّضا رهسپار شدیم. وقتی که به منزلش رسیدیم، دیدیم که خدمتگزاران سید می گویند: آقا از سپیده دم تاکنون منتظر شما است. آیا از جمکران آمده اید؟ گفتم: آری. پس نزد سید رفتیم و بعد از سلام و احوالپرسی به من گفت: ای حسن بن مثله! خوابیده بودم. در خواب شخصی به من گفت: بامداد مردی از جمکران به نام حسن بن مثله پیش تو می آید. باید سخنش را تصدیق کنی. سخن او سخن ما است.
من هم ماجرا را گفتم و به فرمان ناحیه مقدسه این مسجد ساخته شد. (مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۳، ۲۳۰ ـ ۲۳۴)