در منطقه حفاظت شده سبزکوه که در فاصله ۱۵۰ کیلومتری شهرکرد (مرکز استان چهارمحال و بختیاری) و ۳۰ کیلومتری شهر لردگان واقع شده است، تعدادی آبشار پرآب و دیدنی به نام های تنگ زندان و معدن وجود دارند. منطقه حفاظت شده سبزکوه ، با مساحت ۵۶۳۰۸ هکتار در شهرستان های بروجن، لردگان و کیار واقع شده است . این منطقه که از جاذبه های گردشگری لردگان می باشد ، دارای چشم اندازهای طبیعی، مرتعی، جنگلی و کوهستانی است.
تاريخچه حفاظت منطقه از ابتدا تاكنون
منطقه سبز کوه قبل از سال 1365 به صورت منطقه آزاد مورد حفاظت قرار می گرفت ولی از سال 65 با بررسی و مطالعات انجام شده و به دليل دارا بودن پتانسيل های غنی گياهی و جانوری ، توپوگرافی ويژه به صورت منطقه شکار ممنوع تحت حفاظت قرا ر گرفت . پس از آن در سال 1369 و حفاظت موثر به صورت منطقه حفاظت شده به تصويب شورای عالی حفاظت محيط زيست رسيد و در سال 1370 عملا با اين نام مورد حفاظت قرار گرفت .
گونه های جانوری :
اقليم و منابع آبی منطقه در کنار پوشش گياهی متنوع و توپوگرافی آن زيستگاههای مختلفی برای انواع جانوران وحشی بوجود آورده است . بطوريكه بيش از 24 گونه پستاندار ، 21 گونه خزنده ، 4 گونه دوزيست و 12 گونه ماهی تاكنون شناسايی شده است كه البته تعداد اين گونه ها از اين ميزان نيز بيشتر بوده ، اما بواسطه شرايط سخت طبيعی منطقه تنها گونه های برجسته قابل شناسايی بوده است . مهمترين گونه های جانوری منطقه كل و بز ، پلنگ ، خرس قهوه ای ، گربه وحشی ، سنجاب ايرانی ، كبك دری ، عقاب طلايی ، روباه ، تيهو ، دليجه ، تشی ، سارگپه ، شنگ ، خارپشت و انواع مارها .
پوشش گیاهی:
در این منطقه در مجموع 433 گونه گیاهی متعلق به 285 جنس و 73 تیره شناسایی شده است. بیشترین فراوانی گیاهان متعلق به خانوادههای گیاهی، Copmositae, Graminae, Cruciferae, Papilionaceae, Labiatae, Caryphyllaceae, Rosaceae, Boraginaceae است. از مهمترین گونههای گیاهی این منطقه حفاظت شده میتوان به ارس، زبانگنجشک، انواع بادام وحشی، مهلب، زالزالک، بنه، بلوط ایرانی، شیرخشت، انگور وحشی، پلاخور، گون، دافنه، علف پشمکی، جو پیازدار، آوندول، علف چای گوشبره، انواع گون و … اشاره نمود.
تعارضات و تهدیدهای منطقه:
چرای دام: جمعیت ساکن و متحرک موجود در منطقه دارای شیوههای زیستی مبتنی بر آمیختهای از زیست عشایری و روستایی است. علاوه بر آن عشایر بختیاری کوچنده نیز از فاصلههای دور همه ساله برای چرای احشام به این منطقه روی میآورند. عدم وجود دشتها و زمینهای مناسب زراعی و کوهستانی بودن و یا تپه ماهوری بودن اراضی منطقه حفاظت شده سبزکوه سبب گردیده است که استفاده مرتعی در سراسر آن به شدت رواج داشته باشد.
قطع جنگل و سرشاخه زنی: عمدهترین وجه استفاده از جنگل در این منطقه تهیه هیزم و ذغال از چوب درختان جنگلی است و بعد از آن استفاده از شاخ و برگ درختان و نهال های جوان به منظور تعلیف دام و همچنین ساخت پرچین و آغل است که به علت کمبود گیاهان مرتعی و حضور دام مازاد بر ظرفیت مراتع در منطقه میباشد. بهرهبرداری بی رویه باعث از بین رفتن جنگلها شده و اجرای برنامههای احیاء و بهرهبرداری اصولی از آنها را فوقالعاده مشکل و طویلالمدت نموده است.
کشاورزی: روی آوردن به کشت های آبی و از جمله کشت برنج با توجه به وفور آب و کمبود اراضی هموار، در چنین نواحی از قبیل دره بید، آبشاران پایین، آبشاران بالا، دره عشق و دورک دیده میشود. این جوامع پس از دامداری عمدتا متکی به زراعت های دیم هستند. این وضعیت در عادلآباد، دشت ارمند، دم آب و فارسون دیده میشود. به این ترتیب انجام شخم غیراصولی در امتداد شیب و درنظر گرفتن آیش های طولانی مدت در این دیمزارهای کم بازده، سبب فرسایش شدید خاک و تخریب کامل پوشش گیاهی طبیعی ذیربط شده است. این وضعیت برای نواحی دشت ارمند و فارسون نیز که اراضی آن در بالادست رودخانه قرار داشته و آب به آن سوار نمیشود عینا دیده میشود.
حضور عشایر در منطقه: حضور شمار زیادی از عشایر منطقه باعث گردیده است که جمعیت برخی از گونهها مانند قوچ و میش حذف شده و شمار گونههای جانوری وابسته به کوه ها و ارتفاعات بلند صخرهای نظیر کل و بز (پازن) کاهش یافته و محدود به ارتفاعات تقریبا غیرقابل دسترسی گردد. علاوه بر این عشایر منطقه برای دفع گوشتخوارانی مانند گرگ از تفنگ استفاده میکنند. به طور کلی اراضی حاشیهای و گرداگرد منطقه سبزکوه تحت تأثیر فعالیتهای انسانی بخصوص دامداری عشایری می باشد و به دلیل وجود منابع آب و توزیع تقریبا یکنواخت آن، این فعالیت ها و حضور عشایر در اراضی پیرامونی رو به پایداری میرود.
ایجاد راههای ارتباطی: بخش عمده مرزهای منطقه را راههای دسترسی موجود تشکیل میدهند. این شرایط نشان می دهد مجموعه زیستگاه ها و عناصر زیستی درون منطقه به استثناء محیطهای آبی با اراضی پیرامونی خود پیوند اکولوژیکی نداشته و در صورت وجود آن، حساس و شکننده است. این انزوا و نبود پیوند اکولوژیکی میتواند در دراز مدت حتی به انقراض جانوران وحشی موجود در منطقه منجر شود. از طرف دیگر یکی از اهداف تحت حفاظت قرار دادن بخشی از سرزمین آنست که با ایجاد تغییرات در سرزمینهای پیرامونی و درنتیجه تخریب زیستگاهها در آن اراضی بتدریج گونههای مربوط به آن نقاط خواهند توانست خود را به جزیره امن که عبارت از منطقه حفاظت شده باشد رسانیده و از اقیانوس آشفته در حال تغییر نجات یابند. بنابراین با محصور کردن یک منطقه حفاظت شده به وسیله جادههای آسفالته و پرترافیک عملا این مزیت که میتوانست باعث افزایش تنوع گونهای در منطقه شود، از آن سلب میشود.
شکار: یکی از دلائل کاهش جمعیت حیات وحش منطقه، تخریب و تصرف زیستگاه و شکار غیرمجاز در روند کشتار و بهرهبرداری از جمعیت وحوش منطقه می باشد. شکار کل و بز، کبک، تیهو و ماهیگیری از جمله مواردی است که توسط بعضی از اهالی روستاهای واقع درحاشیه منطقه و عشایر محسوب میشود.
علاوه بر همه این موارد این منطقه به واسطه وجود بالقوه منابع معدنی در تعارض با تقاضای صدور پروانه بهرهبرداری از معادن و حفاظت از منطقه قرار دارد که با توجه به سابقه، قریب ۱۵-۱۰ هزار هکتار از منطقه را تحت الشعاع قرار میدهد.
دسترسی:
به دلیل وجود تعدادی روستا و همچنین حضور عشایر در منطقه و به علت دسترسی به این محل ها، وجود راه های دسترسی آسفالته و خاکی در منطقه اجتناب ناپذیر می شود. به همین دلیل دسترسی به منطقه از طریق جاده آسفالته و خاکی پاسگاه برجوئی، از طریق جاده خاکی سر پیر، از طریق جاده آسفالته بروجن به لردگان، جاده آسفالته لردگان به معدن و معدن به دورک و جاده آسفالته حیدرآباد از طریق شهر ناغان و جاده خاکی وستگان از طریق روستای وستگان و جاده خاکی تنگ زندان جاده خاکی حیدر آباد به دم آب و تنگ لاغر و جاده خاکی روستای چاه گاه مسیر خواهد بود.
