کوه تفتان در جنوب شرقی ایران و در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است، ارتفاع این کوه حدود ۴۰۴۲ متر از سطح دریاهای آزاد بوده است و در میان بلندترین کوه های کشورمان جای گرفته است.این کوه قلههای زیادی دارد.«چهل تن» نام قلهی آتشفشانی تفتان است که ارتفاعی ۴۰۳۶ متری دارد.تقریبا در همه حال از این قله که در ۱۰۰ کیلومتری زاهدان واقع شده غبارهای آتشفشانی ناشی از گوگرد خارج میشود.
در زبان بلوچی «تَپت» به معنای گرما است.نام تفتان ریشه در کلمهی تپتان دارد که خود جمع کلمهی تپت است.طبق باور محلیها، چهل نفر از راشدین مذهبی در قلهی اصلی گم شدهاند بنابراین آن را چهل تن مینامند.در مجموع طول رشته کوه تفتان بالغ بر ۱۲ کیلومتر است. چهل تن یا زیارت، مادر کوه، صبح کوه (واقع در شمال شرقی) و نر کوه از جمله قلههای تفتان محسوب میشوند.
در ارتفاعات تفتان میتوان ۳ دریاچه مشهور به «دریا سر» را مشاهده نمود که دو دریاچه در بخش شمالی تفتان قرار دارند و آب آنها کم عمق و شیرین است و دریاچهی دیگر نسبتا بزرگ و آب شور است.همچنین رودخانههای مختلفی از جمله «لادیز» و «گزد» از این کوه سرچشمه میگیرد.
چشمه آب معدنی “جمچن” در شمال غربی کوه تفتان، چشمه آب معدنی “آمنی” در غرب تفتان در منتهیالیه رودخانه “بیدسر”، چشمه آب معدنی “برآبک” در شمال قله تفتان، چشمه آب معدنی “یوسفآباد” در غرب کوه تفتان، آب معدنی “ترشاب” در نزدیکی روستایی به همین نام در جنوب تفتان، چشمه معدنی “مرغاب” در جنوب شرق کوه تفتان، چشمه آب معدنی “کولکو” و “پوچلگی” و “پاول” در شرق تفتان و چشمه آب معدنی “گنج امین” در غرب روستای سنگان از چشمههای آب معدنی منطقه هستند که علاوه بر قابلیت درمانی باعث جذب گردشگران بنا به دلایلی مانند زیبایی و همچنین تزیین ویژه با گلها و گیاهان شده است.
از گیاهان قابل رویش در این ناحیه میتوان به درختانی همچون بنه، بادام کوهی، گز، سیه چوب، درمنه، ارژن و پوشش گیاهی مانند آویشن، پیاز کوهی، خارگلک، گرمونه، کاسنی، ریواس و پونه اشاره کرد.
روباه، شغال و گرگ نیز بخشی از پوشش جانوری منطقه را تشکیل میدهند.
این ناحیه بهدلیل ارتفاع زیاد و وجود منابع آبی، جزو مناطق خوش آب و هوای استان سیستان و بلوچستان محسوب میشود و به همین دلیل علاقهمندان زیادی را با اهدافی نظیر کوهنوردی، تفریح، آبدرمانی، لذت بردن از منابع طبیعی بکر و زیبا، باغات میوه، چشماندازهای طبیعی و چشمههای آب معدنی گرم و سرد متعدد به منطقه میکشاند.با توجه به ارتفاع زیاد منطقه در طول مسیر صعود تنوع اقلیمی، تنوع پوشش گیاهی و گیاهان دارویی بهطور کامل در معرض دید ناظر بوده که همه علاقهمندان طبیعت و محققان را به صعود تشویق میکند.
مادهای که از قلهی آتشفشانی تفتان خارج میشود در صورتی که با آب ترکیب شود، تولید مادهی سمی خطرناکی به نام اسید سولفوریک میکند که به تیز آب سلطانی هم شهرت دارد.
جالب است بدانید که کوه تفتان که از جاذبه های زاهدان میباشد،تنها آتشفشان فعال در کشور بوده است.
فروردینماه بهترین زمان سال برای صعود به تفتان
بهترین زمان برای صعود به تفتان ماه فروردین تا اوایل اردیبهشتماه است.در تابستان صعود به قله تقتان قدری طاقتفرسا بوده و در پاییز و زمستان صعود به آن دشوار و خطرناک است و عواملی مانند وزش شدید باد و وجود یخ در اطراف مخروط اصلی قله، میتوانند به شکست یک برنامه صعود زمستانی منجر شوند.
روستاهای متعدد گردشگری در منطقه تفتان واقع شده که از مشهورترین آنها میتوان به روستاهای “کوشه، تمندان، ترشاب، تمین، انجیرک، سنگان و خارستان” اشاره کرد.روستاهای کوچک فراوانی مانند “دهرضا، جونآباد و دیزوک” در بخشهای شمالی و همچنین “لادیز، سیاهجنگل، بنده، سرده، جش، سراوگه، دهملا و سرکهنو” در بخشهای شرقی آن قرار دارد.
ارتفاعات بلند تفتان در بسیاری از زمانهای سال پوشیده از برف است که شبهای بسیار سردی دارد.منشأ رودها و جویبارها معمولاً فصلی هستند و بارشهای موسمی و تند سبب پرآبی این رودها و جویبارها میشود.بهطور کلی آب و هوای تفتان آب و هوایی معتدل، مرطوب و سرد بوده و اختلاف دمایی آن بین ساعات شب و روز نسبتاً زیاد است.
استان سیستان و بلوچستان، خاش، نزدیکترین شهر به تفتان است، بنابراین باید ابتدا به این شهر سفر کنید.اگر از جادهی خاش به زاهدان به شمال خاش سفر کنید،پس از طی حدود ۲۰ کیلومتر تابلوی بزرگی را مشاهده خواهید کرد که مسیر دسترسی به تفتان را نشان میدهد.در حالت بالعکس یعنی از جادهی زاهدان به سمت خاش، باید حدود ۱۳۰ کیلومتر سفر کنید تا به خروجی روستاهای «تمندان» و کوشه دسترسی پیدا کنید.پس از آن باید حدود ۲۸ کیلومتر دیگر را طی کنید تا به تفتان برسید.
در مجموع چهار راه اصلی برای صعود به تفتان وجود دارد. مسیر پناهگاه در جبهه غربی، روستای ترشاب از سمت شرقی، روستای تمین در شمال و دو راهی سنگان و روستای خنجک در سمت شمال شرقی.رایجترین این مسیرها، مسیر پناهگاه در جبههی غربی است که اغلب کوهنوردان آن را برمیگزینند. برای استفاده از این مسیر باید با هیئت کوهنوردی استان سیستان و بلوچستان هماهنگی کنید.برای صعود به قلههای تفتان در همهی ماههای سال میتوان اقدام کرد که البته فصل زمستان با وجود وزش بادهای سنگین و سرد راه دشواری را پیش روی شما قرار میدهد.
