بزرگترین یخچال خشت و گلی جهان یخدان مویدی است. مویدی نام محلهای در شهر کرمان است و شامل بخشی از زمینها و قنات قدیمی واقع در محدوده ی میدان تختی و خیابانهای خورشید و ابوحامد است. این بنای ارزشمند در اواخر دوره ی صفویه ساخته شد و نام آن «موئدی» است.
این یخدان امروزه از جاهای دیدنی کرمان و هدف بازدید بسیاری از جهانگردان است.
عناصر تشکیل دهنده این یخدان از قبیل استخر، چاله یخ، حصارو مخزن میباشد. در ساخت این یخدان از خشت و ملات گل استفاده شده که دلیل آن عایق بودن آن در برابر حرارت است. از آنجا که قناتها از گذشته تا کنون منبع تأمین آب مناطق کویری بوده و هست این یخدانها برای حفظ و نگهداری آب و یخ از گرمای فصل تابستان ساخته شدهاند.
ارتفاعی یخدان دارد نیز حدود ۲۰ متر است و دلیل این ارتفاع برای خنک نگه داشتن کف یخدان بوده است. این مرکز یکی از مهمترین و حیاتی ترین مراکز شهر کرمان به شمار می رفته است، اما در مورد معماری این یخدان موئدی باید بگوییم که نحوه ی تهیه یخ در آن به این صورت بوده است که در پشت دیوارهای بلند و قطور آن سطوحی صاف ساخته شده است که وظیفه ی این دیوارهای این بوده است که در طول روز در مقابل تابش نور آفتاب مقاومت کند و از آب شدن یخ های درون یخدان جلوگیری نماید، همچنین در صورتی که در شرق و غرب کمی آفتاب روی سطوح یخ گیری میتابید، آن وقت در این نقاط هم دیوارهای جانبی بنا می کردند.
طرز ساخت یخ این یخچال ها بسیار جالب و از این قرار بوده که در پشت دیوارهای بلند و قطور آن، سطوحی صاف تعبیه میکردند که در شب های زمستان به طور یکنواخت روی آن قرار می گرفت و در سرمای شدید زمستان یخ می بست. کاربرد این دیوار بلند این بود که در طول روز از تابش آفتاب بر روی آب های منجمد شده جلوگیری میکرد. در صورتی که در شرق و غرب کمی آفتاب بر روی سطوح یخ گیری میتابید، آن وقت در این نقاط هم دیوارهای جانبی بنا میکردند.
مقدار آبی که هر شب روی توده های منجمد از یخ های قبلی هدایت میشد تا حدودی بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد سازد و یا به عبارت دیگر ارتفاع آب روی سطوح یخ گیر از چند سانتی متر تجاوز نمیکرد. این شرط فنی به خوبی میرساند که یخچال سازان مجبور بودند با کمال دقت سطوح یخ گیری را طراز کنند. پس از آن که قطر یخ به ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر میرسید، یخ ها را قطعه قطعه کرده و به داخل مخازن یخ که به مثابه همان آب انبارهای مدور تعبیه شده بود و در مجاورت سطوح یخ گیری قرار داشت میریختند و انبار میکردند. در کف انبار یخ، یک یا چند چاه پیشبینی شده بود تا آب هایی که احتمالاً در فصل گرما از آب شدن یخ ها به وجود میآمد، از کف انبار دور گردد و روی هر طبقه از یخ ها مقداری کاه میریختند تا از چسبیده شدن آنها به یکدیگر جلوگیری شود. این مخازن یخ دارای دو راهرو بودند که یکی برای انباشتن یخ ها پس از تهیه به کار میرفت و دیگری برای بیرون آوردن آن در فصل تابستان.
یخدانهای معروف کرمان
یخدان مؤیدی که از آثار تاریخی شهر کرمان است معروفترین یخدان منطقه است. یخدان مؤیدی در خیابان ابوحامد واقع شده و این اثر در تاریخ ۲ آبان ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۴۳۷ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
یخچال زریسف نیز مربوط به دوره قاجار است و در کرمان در خیابان زریسف واقع است. این استان یخدانهای متعدد دیگری نیز دارد.
مسیر دسترسی
برای دسترسی به این یخدان میتوانید با خودروی شخصی به سمت باغ ملی بروید، یخدان مویدی در این میدان قرار گرفته است. تاکسیها و اتوبوسهای درون شهری نیز میتوانند شما را به این یخدان برسانند. قلعه دختر، قلعه اردشیر و مجموعه ابراهیم خان فاصله زیادی تا یخدان مویدی ندارند و میتوانید آنها را در برنامه سفر خود قرار دهید.
