در شهرستان نیم ور و در یک کیلومتری میدان سنگ قرار دارد. این بنا تنها یخچال باقیمانده در منطقه میان خمین و دلیجان است که هنوز پابرجا ماندهاست ولی امروزه کارکرد خود را از دست دادهاست.
خصوصیات بنا
ضخامت دیوارهای این بنا بیش از یک متر است. نمای داخلی گنبد با آجر کار شده و شکل هندسی زیبایی را به وجود آوردهاست. ارتفاع یخچال از محل مخزن تا انتهای مخروط تقریبا ۱۰ متر است. مخزن یخچال با خاک پر شدهاست. طرز کار این یخچال به این صورت بوده که میراب ها در فصل زمستان، برای تهیه یخ آب قنات و یا نهرها را به حفرهها و گودالهایی که در نزدیک بنای یخچال بوده هدایت میکردند. بعد از آمادهشدن یخ، با کمک مردم یخها را خرد میکردند و روی بستری از کاه در چالهٔ یخچال میریختند. پس از پر شدن چاهٔ یخچال، در آن را با گل میبستند و عایقکاری میکردند.
در فصل تابستان درب یخچال را باز کرده و از یخ آن استفاده میکردند. نوع ساخت یخچال و دیوارهای قطور آن، مانع از آبشدن سریع یخ میشدهاست. در فصل تابستان، یخچالدار در یخچال را میگشود و با استفاده از ابزارهایی نظیر کلنگ و یا اره یخها را به صورت قطعه درآورده تا انتقال آنها به نقاط مسکونی فراهم شود.
ویژگی یخچال ها
به طور کلی، در قدیم یخچال ها در مسیر آبهای جاری یا نزدیکی رودخانه ها به صورت مخروطی یا دایره ای شکل در مساحتی بین ۵۰ تا ۲۰۰ مترمربع و به عمق ۳۰ متر در زمین کنده می شوند و روی آنها با پی آجر، سنگ و آهک بنای مخروطی شکلی می ساختند و به نوعی شبیه یک عایق در برابر نور خورشید و گرما عمل می کرد. به این ترتیب یخ های یخچال عمیق و محکم می شدند و دوام بیشتری پیدا می کردند. نمای بیرونی یخچال نیم ور به صورت گنبد مخروطی شکل ساخته شده اما بر اثر فرسایش آبی و بادی رگه های زیادی روی آن افتاده است.
این بنا که از جاذبه های تاریخی خمین می باشد ، با شماره ۱۹۰۲۴ در اسفند ماه سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ثبت شدهٔ ملی قرار گرفتهاست.
