برج لاجیم یک اثر تاریخی ارزشمند بوده که قدمت ساخت آن به قرن پنجم هجری باز می گردد. این برج در قسمت جنوبی شهر زیرآب، به سمت جاده سوادکوه به قائم شهر در دل منطقه جنگلی نزدیک روستایی به همین نام (لاجیم) قرار گرفته است و توصیه می شود، اگر به شهر زیرآب سفر کردید بازدید از این برج تاریخی را از دست ندهید.
در سال ۱۹۹۳میلادی، باستان شناس فرانسوی، آندره گدار برای بازدید از این برج به ایران آمده و بر طبق بررسی ها و تحقیقاتی که بر روی این برج انجام داده بود، اعتقاد داشت که این برج؛ یک قلعه و دژ مستحکم می باشد که به عنوان قرارگاه یا سرپناهی استوار بکار میرفته و دور از شهر و در دل جنگل های انبوه ساخته شده است.
جالب است بدانید که کیا ابوالفوارس شهریار، فردی که داخل این بنا دفن شده است، از خاندان باوندیان بوده و بعد از اینکه قاموس وشمگیر، منطقه آملرا اشغال کرد، به منطقه کوهستانی لاجیم پناه برد و بعد از مرگ هم در همان جا دفن شده است.
معماری بنا
این بنای تاریخی که از جاذبه های گردشگری زیرآب می باشد ، در خارج از یک گنبد مخروطی ساده و ظریف پوشیده شده است که در داخل به حالت مدور تغییر شکل می‌دهد. ورودی این بنای آجری در سمت شرق است و پایه گنبد به وسیله یک ردیف طاق‌نما تزئین شده است. در کمربند زیر گنبد دو کتیبه به خط کوفی و پهلوی بر روی هم قرار گرفته است. این دو کتیبه بشکل زیبایی با آجرهای تراش‌خورده در زمینه‌ای از گچ سفید نصب شده‌اند کتیبه با خط کوفی نام کیا اسماعیل ابوالفوراس شهریار ابن عباس صاحب بنا و تاریخ ۴۱۳ هجری قمری را نشان می‌دهد. اهمیت برج لاجیم مانند برج رسکت، بیشتر به دلیل دارا بودن کتیبه پهلوی در کنار کتیبه کوفی است. این امر نشان می‌دهد که در قرن پنجم هجری قمری در این قسمت از ایران، حکمرانان وقت علاوه بر توجه به هنر دوران قبل از اسلام به خط رایج در دوره حکومت شاهان ساسانی نیز اهمیت می‌داده‌اند. در کتیبه کوفی نام و القاب صاحب مرقد خوانده می‌شود ولی نام سازنده آن مشخص نیست و تنها حدس و گمان و با توجه به قرینه اجزایی از کلمات باقی مانده می‌توان بدان دست یافت.
متن کتیبه بسم الله الرحمن الرحیم. هذا قبر القیم الکیا الجلیل ابوالفوراس شهریار بن العباس بن شهریار مولی امیرالمؤمنین رحمه الله امر بینائه فی سنه ثلاث محشر و اربعمانه، عمل الحسن بن علی.
تاریخچه بنای برج لاجیم
تاریخچه بنای برج لاجیم متعلق به حد فاصل میان سقوط نخستین سلسله باوندی و ظهور دومین سلسله این خاندان است. در این دوره هفتاد ساله، تمامی نواحی مازندران زیر تسلط آل زیار بود. ولی آن‌ها بر کوهستان‌ها تسلط نداشتند و بازندگان باوندیان منتظر فرصت بودند که املاک خود را باز پس گیرند. بر پایه روایات تاریخی منقول از ابن اسفندیار، در زمان حکومت آلب ارسلان در سالهای ۴۵۵ تا ۴۶۶ هجری قمری سپهبد قارن بن سرخاب تا اندازه‌ای توانست که بر مازندران تسلط یابد و قدرت خاندان وشمگیر را به زوال بکشاند. محل اقامت حکام باوندی در کوهستان‌های جنوب مقر قدیمی آن‌ها یعنی شهر ساری بود. ولی مشخص نیست که ابوالفوراس شهریار در میان بزرگان باوندی دارای چه مقامی بوده است و با شهریار بن دارا که به دست وشمگیر کشته شد و نیز سرخاب بن شهریار و قارن بن سرخاب و حسام الدوله ابن قارن سر سلسله شعبه دوم باوندیه چه نسبتی داشته است. متاسفانه برج لاجیم به اشتباه به مقبره امامزاده عبدالله نیز مشهور است و عوام به زیارت آن به گمان امامزاده و مذهبی بودن می‌آیند.
تاریخچه مرمت برج لاجیم
انجمن آثار ملی ایران مبلغی برای تعمیر بنای برج در نظر گرفت و معمار اداره کل باستان شناسی با همکاری سرپرستان کارخانه ” تراورس سازی شیرگاه “موفق به بازدید از آن شد و چون نیاز به آجر و مصالح دیگر برای تعمیر بنا بود تمام مواد از تهران فرستاده شد و کار تعمیر برج در سال ۱۳۳۸ خورشیدی، روی داربست های چوبی انجام شد.
پس از آن تا پیش از سال ۱۳۸۲، چند بار این برج مرمت شد که به طور خلاصه اقدامات زیر روی آن انجام شده است:
1- بازسازی گنبد و مرمت بخشی از قطاربندی های پای گنبد
2- احداث ناکش در پای بنا
اقدامات مرمتی پس از سال ۸۲ تا کنون که توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان مازندران انجام شده است:
1- نصب داربست فلزی
2- پاک سازی و بهبود فضای اطراف بنا
3- مرمت آجرهای فرسوده تا ارتفاع بیش از یک متردر بدنه بنا
4- برداشت بندکشی های سیمانی و بندکشی مجدد با ملات همگون
5- از بین بردن گلسنگ ها، درختچه ها و علف ها از بدنه بنا و گنبد
