«بازار بزرگ اردبیل»، که به «بازار قدیمی» نیز شهرت دارد، یکی از جاهای دیدنی اردبیل و پرتردد در این شهرستان است که در مرکز و در دو طرف خیابان امام خمینی ساخته شده است.این بازار از شمال به میدان امام حسین، از جنوب به خیابان آیتالله طالقانی و میدان فجر، از شرق به خیابان آیتالله کاشانی و از غرب به خیابان ناصرلی صوفی منتهی می شود.
این بازار هم مثل دیگر بازارهای سنتی ایران از راسته ها، سراها، تیمچه ها و البته گرمابه و مسجد تشکیل شده که در هر کدام از آن ها طراحی و معماری ای چشم نواز به کار رفته است.
تاریخچه بازار سنتی اردبیل
بر سر بازارچه شمال شرقی بازار سنگ نوشتهای است که تاریخ ساخت و بانی بازار در آن درج شده. اما به علت فرسایش سطح سنگ و همینطور عدم اشاره دقیق منابع تاریخی، زمان قطعیِ ساخت این بازار مشخص نیست و به روایتی پیش از حکومت صفوی احداث شده است. البته رونق اصلی آن مربوط به دوره صفویه است.
این رونق بیشتر به آن دلیل بود که شهر اردبیل، خواستگاه سلاطین صفوی و مقبرهی درگذشتگان و شاهان آن بود. از طرف دیگر با وجود آرامگاه بزرگانی نظیر شیخ صفی الدین اردبیلی، جد بزرگ خاندان صفوی، اردبیل یک مرکز دینی و پایتخت معنوی سلاطین صفوی نیز بود. اما بیشترین رونق این بازار برمیگردد به قرن دهم هجری در زمان حکومت شاه طهماسب اول. از این میان می توان به بازار بقالان، کرباس فروشان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه و دهها سرای دیگر اشاره کرد.
معماری بازار اردبیل
بنای امروز این بازار آثاری از دوره صفویه و قاجاریه را معرفی می کند و از راسته اصلی بازار، راسته پیر عبدالملک، راسته کفاشان، راسته قیصریه، بازار زرگران، سرای گلشن، راسته غلامان، چاقوسازان ، سراجان، پنبه فروشان، مسگران، آهنگران، سرای خشکبار (حاجی میرزا)، سرای وکیل، سرای نو یا زنجیرلو، سرای حاج احمد، سرای حاج شکر، سرای مجیدیه، سرای امام جمعه، سرای دوگچی و تیمچه زنجیرلی تشکیل شده است.
در همه ی قسمت های این بازار طاقهای جناغی و گنبدهای ساده می بینید به طوری که طاق نمای مغازهها عرضی حدودا سه متر و پایه های طاقها قطری حدودا ۸۰ سانتیمتر دارند. در پوشش های گنبدی روزنه هایی قرار دارد که نور و روشنایی بازار را تامین می کنند. در سرای خشکبار ها دو بازارچه موازی به چشم می خورد که به صورت عمود در راسته بازار قرار گرفته اند و در هر کدام از آن ها پنج دهانه و ۵۱ مغازه جای گرفته است. سرای گلشن از دو بازارچه و یک سرا تشکیل شده که در مقابل سرای زنجیرلی قرار دارد و به راسته بازار و راسته پیر عبدالملک مرتبط هستند. اگر بخواهیم دیگر بخش های مهم بازار را معرفی کنیم باید اسمی از چهار سوق یا بازار بزرگ قیصریه بیاوریم.
راسته بازار اردبیل با قدمت تاریخیاش از جمله مهمترین بازارهای تهیه مایحتاج برای اردبیلیهاست؛ بهطوریکه پاساژها و بازارهای جدید و فروشگاهها نتوانستهاند از پویایی و شور آن بکاهند. با توجه به اینکه این بازار دارای راستههای مختلف برای فروش انحصاری یک نوع محصول است در بازار اردبیل می توان همه نوع محصولات خوراکی، پوشاک، لوازم منزل و حتی ابزار آلات صنعتی را تهیه کرد. همچنین فروش سوغاتی، صنایع دستی و محصولات کشاورزی استان نیز در این بازار رایج است.
قسمت بیشتر این بازار در اثر تغییر و تحولات شهری در ۵۰ سال گذشته از بین رفته اند و هیج ارتباطی بین بخش هایی از بازار با مرکز آن وجود ندارد این جدایی تا حدی است که بازار در دو طرف خیابان امام خمینی قرار دارد و بازار طلا فروشان از بازار قیصریه کاملا جدا افتاده است.
در سال ۱۳۶۴ مرمت های زیادی روی این بازار انجام شد و در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت. این بازار معماری خاص و منحصربفردی دارد و می تواند حتی به یک اثر جهانی تبدیل شود اما هنوز خیلی ها این بازار ناب و تاریخی ایران را نمی شناسند.
