باغ عمارت شوکت آباد با مساحت حدود هشت و نیم هکتار در ده کیلومتری شرق شهرستان بیرجند، در جاده منتهی به زاهدان قرار دارد و در سال ۱۳۷۸ جزو آثار ملی کشورمان به ثبت رسید.این باغ از جاذبه های بیرجند،در حال حاضر در اختیار سازمان میراث فرهنگی است و بخشهایی از آن به موزهی تاریخ طبیعی و حیات وحش بیرجند اختصاص یافته و قسمتی از آن نیز به رستوران تبدیل شده است.
باغ روزگاری متعلق به املاک امیراسماعیل خان شوکت الملک بود و او از این باغ به عنوان خانه ای ییلاقی استفاده می کرد.اما چون امیر اسماعیل خان دارای فرزندی نبود اموالش به برادرش محمد ابراهیم خان ارث رسید و سال ها بعد اسد الله علم، وزیر وقت دربار آن را وقف کرد.
این باغ شامل حصار، برجهای دیده بانی، سردر ورودی، عمارت اصلی، حوضخانه، عمارت نارنجستان، باغ، اصطبل و فضاهای خدماتی می باشد.
در مجموع بناهای باغ شوکت آباد بصورت متراکم بوده و در جبهه جنوبی و شرقی باغ احداث شده است.
جبهه جنوبی اکثراً اتاق های منفرد و دارای کاربری خدماتی جهت ساکنان باغ بوده و عمارت اصلی جبهه جنوبی مخصوص حاکم و خانواده او بوده است که بعضی از فضاهای داخلی جهت تشریفات و پذیرایی از میهمانان مورد استفاده قرار می گرفته است.
عمارت احداث شده در جبهه جنوبی باغ شوکت آباد به صورت طولی و شرقی- غربی است که به لحاظ فرم نیز یکنواخت می باشد.
از دیگر ویژگی های جالب این بنا ارتباط یافتن فضاهای داخلی با یکدیگر است که این ارتبـاط به وسیـله دالان ها، راهروها و اتاق ها میسر می گردد. عمارت نارنجستان یکی از فضاهای مهم محسوب شده و در پشت عمارت اصلی واقع شده است.
این بنا اندرونی بـاغ بـحساب می آمده که زنـدگی خصوصی حاکم و خانواده او در این بخش جریان داشته است.
محوطه سازی باغ از نقطه نظر درختان و فرم بصورت منظم و دارای مسیرهای ارتباطی به طرف همدیگر است که تقاطع هایی را نیز در آن بوجود آورده و این بـخش ها را گل هایی زیـنت می دهند که در حاشیه این مسیرها چشم نـوازی می کنـد.
عمارت نارنجستان یکی از فضاهای مهم محسوب شده و در پشت عمارت اصلی واقع شده است. این بنا اندرونی باغ به حساب می آمده که زندگی خصوصی حاکم و خانواده او در این بخش جریان داشته است.
وجود یک استخر و کانال های متعدد باعث شده که آبیاری درختان تسهیل گردد. درختان میوه موجود در این محوطه شامل انار، سیب، انگور، گلابی واز جمله درختان تزئینی می توان به سرو، چنار، تبریزی، سپیدار و کاج اشاره نمود.
از نظر معماری فضاهای احداث شده در باغ و عمارت شوکت آباد ویژگیهای خاصی دارند که در دیگر نمونههای مشابه آن کمتر میتوان یافت طوریکه فضاسازی در این باغ با هماهنگی خاصی انجام شده است که بیانگر وجود طرح و نقشه از پیش تعیین شده برای ساخت بنا است.
این مجموعه نیز همانند دیگر مجموعهها شامل بخشهای متعددی است که هر بخش تزئینات خاص خود را دارد، از جمله حوضخانه که بیشترین ویژگیهای معماری و تزئینی را دارد.این قسمت دارای گنبدی بزرگ است که در مرکز آن یک کلاه فرنگی با پنجرههایی که از طریق آن بخشی از نور حوضخانه تأمین شده تعبیه شده است.
تاریخ احداث باغ و عمارت شوکـت آبـاد به دوران قاجاریـه باز می گردد.
