باغ گلشن را میر حسن خان زنگویی، در شرق شهر طبس، در انتهای خیابانی به همین نام بنا کرده است. امیر حسن خان عرب زنگویی از نسل خوانینی بود که از زمان نادرشاه افشار بر فردوس و طبس حکومت می‌کردند. او املاک زیادی در منطقه فردوس، طبس، گناباد و … داشت که بخش زیادی از آن را در دو مرحله وقف کرد. یکی از مهم‌ترین این وقفیات باغ گلشن طبس است.زمان احداث باغ را سال‌های آخر حکومت لطفعلی‌خان زند دانسته‌اند. درست زمانی که آغا محمدخان قاجار سودای حکومت در سر داشت. به خاطر همین است که مورخان قدمت این باغ را اواخر دوران زندیه و اوایل قاجاریه می‌دانند. این باغ زیبا از جاذبه های گردشگری طبس،در ۲۰ دی ماه ۱۳۵۵ با شماره ۱۳۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد.
باغ گلشن طبس تا دلتان بخواهد ویژگی دارد. یکی از این ویژگی‌ها طراحی خاص این باغ به شکل مربع است. یعنی طول و عرض باغ با هم مساوی است. این نوع طراحی، که در دنیا تنها در تاج محل هند دیده می‌شود، باغ گلشن را حسابی خاص کرده است. معماری این باغ ایرانی نمونه چهار باغ است. در این نوع باغ‌های ایرانی معابر عمود بر هم محوطه را به چهار بخش مساوی تقسیم می‌کنند. این طراحی یادآور آیه‌هایی از قرآن است که بهشت را با دو نهر متقاطع توصیف می‌کنند.
معماری باغ گلشن در طبس
محوطه باغ:باغی حدود ۷ هکتار که معماری آن بر اساس چهار باغ یا چارباغ بوده و در واقع نوعی سرح باغ ایرانی به شمار می رود. این طرح برگرفته از آیات قرآن در مورد بهشت است که گفته می شود دو نهر در آن همدیگر را قطع می کنند.در این باغ دو گذرگاه اصلی وجود دارد که به صورت متقاطع بوده و محوطه ی باغ را به چهار مربع بزرگ و کرت تقسیم کرده است. در میان این چهار کرت دو گذرگاه و یک استخر به چشم می خورد. در واقع این استخر و فواره های موجود در وسط باغ سبب شده تا جلوه ی بی نظیری از گیاهان در میان خیابان بندی های این باغ به چشم بیاید.
ساختمان سردرب باغ:در این باغ پهناور نکته ی جالبی که وجود دارد این است که تنها یک ساختمان وجود دارد که از آن با عنوان عمارت سردرب یاد می شود. این ساختمان دو طرفه است و یک روی آن به سمت میدان انقلاب اسلامی طبس و روی دیگر آن به سمت باغ قرار دارد. این بنای دو طبقه شامل طبقه اول و همکف است و یک زیرزمین کوچک نیز در آن دیده می شود. متاسفانه در سال ۱۳۵۷ این بنا از بین رفت و تنها ویرانه ای از آن باقی مانده است.
موزه میراث زمین طبس:جالب است بدانید که در عمارت سردرب باغ گلشن در طبس موزه ای وجود دارد که از آن با عنوان میراث زمین طبس نیز برپا است. در این موزه میراثی به جا مانده از فعالیت های طبیعی و بشری زمین و آثار مرتبط با زمین شناسی در آن دیده می شود. این موزه که در عمارت سردرب قرار دارد که یکی از شاخه های علوم پایه بوده و بیشترین ارتباط را با زندگی روزمره انسان ها داشته و تاثیر موثری در رشد و توسعه تمدن بشری دارد. جالبه بدانید که طبس بهشت زمین شناسی ایران است و میزان ذخیره زمین شناسی آن به بیش از ۵ میلیارد تُن می رسد.
سیستم آبیاری حیرت انگیز باغ گلشن: سیستم آبیاری که در باغ گلشن در طبس مورد استفاده قرار گرفته یکی از حیرت انگیزترین سیستم هایی است که می توانید تصور آن را بکنید. باغ گلشن در طبس یکی از معدودترین باغ های ایرانی است که آب به صورت دایمی در آن جریان دارد. دلیل این جریان همیشگی استفاده همزمانی است که از آب های سطحی و سفره های آب زیرزمینی منطقه صورت گرفته است و این تدبیر هوشمندانه سبب شده تا این باغ همیشه طراوت و تازگی خودش را داشته باشد. نکته جالب دیگری که باید بدانید این است که در اطراف این باغ چشمه های آب سرد و گرمی از کوهستان اطراف وجود دارد که به سمت شهر در جریان هستند و دقیقا در محل باغ به هم می رسند. آب به صورت مساوی بین دو بخش باغ تقسیم می شود و سپس به سمت ساختمان سردرب می رود و به حوضچه‌ای به نام ریمو می ریزد. در نهایت از زیر هشتی ساختمان خارج شده و جریان آن به سمت شهر ادامه پیدا می کند.
استفاده از چاه آرتزین در باغ گلشن:لازم به ذکر است که در باغ گلشن در طبس از منابع آب زیر زمینی که نوعی چاه آرتزین است استفاده شده و به همین دلیل سیستم تامین و گردش آب در این باغ به طور دائم در حال جریان است. این چاه ها در زیر استخر بزرگ و وسط باغ قرار دارد و فواره های موجود در وسط باغ در واقع خروجی آن هستند و آب را به درون استخر می ریزند تا در آن ذخیر می شود.
چاه های آتزین به چاه هایی گفته می شود که برای خروج آب از آن نیاز به هیچگونه نیروی خارجی نبوده و فشار خود آب موجب خروج آن از چاه می گردد.
پوشش گیاهی متنوع باغ گلشن طبس
، یکی از وجوه تمایز باغ گلشن تنوع کم‌نظیر پوشش گیاهی آن است. این تنوع جایی به اوج خود می‌رسد که می‌توانیم درختانی سازگار با شرایط آب و هوایی متضاد را، در کنار یکدیگر، سبز و خرم ببینیم. مثل درختان چنار سردسیری که در کنار نخل‌های گرمسیری روییده‌اند. درختان اصلی باغ شامل نخل‌های کهن آن، مرکبات و انار است. درخت‌های خرمای باغ که سن بعضی‌هایشان به ۴۰۰ سال می‌رسد از پیش از تاسیس باغ در نخلستانی در همین مکان می‌زیسته‌اند و مانند پدری، گذر زمان را بر این باغ زیبا دیده‌اند.به خاطر همین هم هست که نظم خاصی در کاشت این ۲۰۰۰ درخت دیده نمی‌شود. اما درختان انار و مرکبات که توسط معماران اصلی باغ کاشته شده‌اند به تعداد مساوی در ۴ کرت تقسیم شده و به صورت شطرنجی کاشته شده‌اند. حدود ۵۰۰ اصله درخت انار و ۲۵۰۰ اصله درختان مرکبات از جمله نارنج در این باغ به صورت منظم کاشته شده است. از دیگر درختان باغ می‌توان بید، چنار و سرو را در کنار گذرگاه‌های باغ مشاهده کرد.
داستان پلیکان‌های باغ گلشن
سال‌ها پیش در دهه پنجاه دو تا از پلیکان هایی که از مناطق سردسیری برای مهاجرت از بالای این باغ عبور می‌کرده‌اند، برای استراحت، چند وقتی را مهمان باغ می‌شوند. آب و هوا و شرایط مناسب باغ و بازدیدکنندگان مهربانی که با غذاهایشان پلیکان‌ها را نمک‌گیر می‌کنند، باعث می‌شود پلیکان‌ها باغ را برای همیشه به عنوان محل زندگی خود انتخاب کنند. یکی از این پلیکان‌ها در زلزله سال ۵۷ از دست می‌رود ولی پلیکان دیگر تا سال ۹۴ با خوشی در باغ زندگی می‌کند. این روزها دوباره چند پلیکان خوشحال را در باغ گلشن رها کرده‌اند تا این پرنده زیبا هم تبدیل به نمادی از آبادی این باغ زیبا شود.
آدرس: خراسان جنوبی،شهرستان طبس،خیابان باغ گلشن
