حافظ شیرازی از پر آوازه ترین شاعران دنیاست و گردشگران زیادی به شوق دیدن آرامگاهش به شهر شیراز سفر می کنند.آرامگاه حافظ که به حافظیه معروف است یکی از پرطرفدارترین اماکن گردشگری شیراز است و معمولا بیشتر گردشگران در سفر به این شهر از آن بازدید می کنند.حافظیه مجموعه آرامگاهی است که در سمت شمال شهر شیراز و در جنوب دروازه قرآن قرار دارد و در خود مقبره یکی از بزرگ ترین شاعران دنیا را جای داده است.
حافظ که بود؟
شمس الدین محمد بن بهاالدین محمد حافظ شیرازی، از شاعران نامی و غزلسرایان مشهور ایران و جهان می باشد که در زمینه شعر از آثار مولانا، سعدی و نظامی پیروی کرده است. اگرچه شهرت حافظ زبانزد عام و خاص است و اشعار او تاثیر عمیقی روی فرهنگ و زندگی مردم ایران زمین داشته است اما جزئیات کمی از زندگی او در دسترس است.
شیخ حافظ شیرازی در سال 727 هجری قمری برابر با سال 1326 میلادی در شیراز متولد شد. بهاالدین، پدر حافظ تاجر زغال سنگ بود. حافظ دو برادر بزرگ تر از خودش داشت ( طبق روایتی دیگر، یک خواهر و یک برادر داشته است).گفته شده حافظ در سنین کودکی و با گوش کردن به صوت قرآن پدرش توانست کل قرآن را حفظ کند و علت تخلص “حافظ” نیز به این دلیل می باشد. همچنین دردوران نوجوانی اشعار شاعران بزرگی همچون سعدی، عطار، مولانا و نظامی را از بر بود.هنگامی که پدر حافظ از دنیا رفت بدهی های زیادی داشت و حافظ و مادرش با دنیایی از قرض به نزد عمویش رفتند. به دلیل فقر و تنگدستی، حافظ مجبور شد مدرسه روزانه را رها کرده و از سن کم در یک مغازه لباس و سپس در نانوایی کار کند.
زندگی عرفانی حافظ
از جمله نقاط عطف و روحانی در زندگی شیخ حافظ شیرازی، ملاقاتش با عطار بود که بعد از ازدواجش صورت گرفت. او تا پایان عمر از عطار به عنوان مراد و استادش یاد کرده و در برخی اشعار نیز به این مسئله اشاره کرده است.از جمله دانستی های عجیب درباره حافظ این است که گفته شده در سن 60 سالگی، به مدت 40 شبانه روز، در یک دایره که به دور خود کشیده بود زندگی کرد. قدرت ذهنی و جسمی مورد نیاز برای این تمرین روحی در چنین سن و سالی حیرت انگیز است.طبق روایات متعدد، در صبحگاه روز چهلم که مصادف با چهلمین سالگرد اولین دیدار حافظ و عطار بود، به نزد استادش رفت، عطار یک جام نوشیدنی به او داد و با نوشیدن آن جام، بعد معنوی و درک جدیدی از خدا به روی حافظ گشوده شد.حافظ بیش از نیمی از غزلیاتش را از حدود سن 60 سالگی تا زمان مرگش سروده است، موضوع اشعار او بیشتر عرفانی و با موضوع وحدت وجود می باشد.
القاب حافظ شیرازی
حافظ دارای تخلص و القاب متعددی می باشد که از آن جمله می توان به لسان الغیب، ترجمان الاسرار، لسان العرفا، ناظم الاولیا، بلبل شیراز، خواجه عرفان، خواجه شیراز، کاشف الحقایق، مجذوب سالک و ترجمان اللسان اشاره کرد.
آثار حافظ شیرازی
حافظ شیرازی از همان زمان که در قید حیات بود، در سراسر جهان اسلام توسط شاعران معاصر از بغداد تا هند مورد تحسین واقع شده و امروز محبوب ترین شاعر در میان ایرانیان و از شاعران بزرگ جهان است که آثار او در اکثر کتابخانه های بسیاری از کشورها از جمله آذربایجان، ارمنستان و گرجستان به وفور یافت می شود.
اشعار حافظ توسط بسیاری از شاعران و بزرگان دنیای غرب از جمله گوته، ثورو و رالف امرسون مورد تحسین و از حافظ به عنوان “شاعر شاعران” نام برده شده است. در سال 1771 میلادی، آثار حافظ توسط ویلیام جونز (محقق هندی) برای اولین بار به انگلیسی ترجمه شد.
– دیوان حافظ شامل 500 غزل، 42 رباعی و چندین قصیده می باشد که در طول 50 سال سروده است. از آن جایی که حافظ تنها در لحظاتی که خاص و الهام بخش بود به سرودن اشعارش می پرداخت، به طور متوسط در هر سال فقط 10 غزل سروده و تمرکز او خلق اثری شایسته مقام واقعی معشوق بوده است.
– گردآوری دیوان حافظ که توسط محمد گل اندام در سال 1410 میلادی و 22 سال بعد از مرگ حافظ تالیف شده است.
– یکی از شاگردان حافظ به نام سید کاظم انور 569 غزل از حافظ را جمع آوری کرد.
تحولات معماری حافظیه
۶۵ سال پس از درگذشت حافظ، در سال ۸۶۵ هجری قمری (برابر ۱۴۵۲ میلادی) شمس الدین محمد یغمایی وزیر میرزا ابوالقاسم بابر گورگانی (پس میرزا بایسنغر نواده شاهرخ بن تیمور) حاکم فارس، برای اولین بار ساختمانی گنبدی شکل را بر فراز مقبره حافظ بنا کرد و در جلوی این ساختمان حوض بزرگی ساخت که از آب رکن آباد پر می شد. این بنا یک بار در اوایل قرن یازدهم هجری و در زمان حکومت شاه عباس صفوی و دیگر بار ۳۵۰ سال پس از وفات حافظ به دستور نادرشاه افشار مرمت شد. در سال ۱۱۸۷ هجری قمری کریم خان زند بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبک بناهای خود، شامل تالاری با چهار ستون سنگی یکپارچه و بلند و باغی بزرگ در جلوی آن ساخت و بر مزارش سنگ مرمری نهاد که امروز نیز باقی است.
پس از کریم خان زند در سال ۱۲۳۵ هجری شمسی ابوالفتح میرزا مؤید الدوله حکمران فارس، آرامگاه حافظ را بار دیگر تعمیر و مرمت کرد و در سال ۱۲۵۷ هجری شمسی فرهاد میرزا معتمد الدوله فرمانروای فارس در گرداگرد مقبره حافظ، کوشکی چوبی ساخت. پس از آن در سال ۱۲۷۸ هجری شمسی اردشیر (زردشتی یزدی)، بار دیگر بارگاه حافظ را مرمت کرد و بر فراز آرامگاهش، کوشکی دیگر بنا کرد اما سید علی اکبر فال اسیری به دلیل زردشتی بودن اردشیر، بنای مرمت شده را ویران ساخت.
این بنا تا سال ۱۲۸۰ هجری شمسی همچنان ویران باقی ماند و در این سال شاهزاده ملک منصور ملقب به شعاع السلطنه حاکم فارس، به یاری علی اکبر مزین الدوله (نقاش باشی)، کوشکی آهنین بر فراز آرامگاه حافظ ساخت و کتیبه ای بر آن قرار داد.
در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی دبیر اعظم بهرامی استاندار فارس بر دیوار جنوبی حافظیه سر در بزرگی از سنگ نصب نمود و در جهت آبادی نارنجستان آن تلاش کرد.
در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی سرهنگ علی ریاضی (رئیس فرهنگ فارس) با همیاری علی اصغر حکمت و نظارت علی سامی، با طراحی آندره گدار فرانسوی و با الهام گیری از عناصر معماری عهد کریم خان زند، به بازسازی بنای حافظیه اقدام نمودند.
در سال ۱۳۱۵ به کوشش علی اصغر حکمت، بنای کنونی با بهره‌گیری از عناصر معماری زندیه و یادمان‌های حافظیه، توسط آندره گدار فرانسوی طراحی و با همکاری علی سامی به اجرا در آمد.
در سال ۱۳۸۶ اولین مرمت جدی و بازسازی، تمیز کردن سطح مسی روی گنبد، مرمت بخش‌های خراب ساختمان های اطراف و همچنین متصل کردن مقبره ها و باغ های اطراف به مجموعه انجام شد.
معماری بنای حافظیه
این اثر بخش‌های مختلفی دارد که به چهار محوطه تقسیم شده‌اند.
حیاط شمالی ( سنگ مزار، دیواره‌ها، کتابخانه حافظیه، رواق چهارستونه)
رواق چهارستونه: آب انبار و آرامگاه
حیاط غربی (آرامگاه خاندان قوام)
حیاط شرقی (آرامگاه خاندان معدل)
حیاط جنوبی
حیاط شمالی
در این بخش مجموعه می‌توانید آرامگاه حافظ را در انبوه درختان ببینید. همچنین آب زلال دو حوض مستطیلی بزرگ هم که در این بخش چشمگیر است. دو بخش مهم حافظ شناسی و کتابخانه نیز در این محوطه قرار دارند. اگر به‌دنبال فروشگاه محصولات فرهنگی هستید در این حیاط فعال است.
سنگ مزار:سنگ مزار حافظ با ارتفاعی یک متری از سطح زمین قرار دارد و با عبور از پنج پله‌ی مدور می‌توانید به مقبره برسید. روی مقبره را گنبدی مسی پوشانده که یادآور کلاه دراویش ترک است. داخل مقبره که قرار بگیرید جادوی کاشی و رنگ چشم‌هایتان را سحر می‌کند. کاشی‌های هفت رنگ در دل طرح خورشیدی گنبد قرار گرفته‌اند و در این میان این بیت به‌چشم می‌خورد:
حجاب چهره جان می‌شود غبار تنم خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم
دیوارهای اطراف حیاط شمالی
بر دیوارهای این بخش از حافظیه غزل‌هایی از دیوان حافظ بر روی کاشی و سنگ مرمر نوشته شده‌است. این اشعار با خط امیرالملک حاج میرزا عبدالحمید ملک الکلامی کردستانی نگاشته شده‌است.
دیوار شمالی غزلی با مطلع:
سحرم هاتف میخانه به دولت خواهی گفت باز آی که دیرینه این درگاهی
دیوار جنوبی غزلی با مطلع:
چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست سخن شناس نئی جان من خطا اینجاست
دیوار شرقی غزلی با مطلع:
مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو یادم از کشته خویش آورد و هنگام درو
دیوار غربی غزلی با مطلع:
بیا که قصر امل سخت سست بنیاد است بیار باده که بنیاد عمر بر باد است
رواق چهار ستونه
رواق چهار ستونه کریم خان زند به صورت تالاری وسیع، دارای بیست ستون سنگی بلند است و چهار ستون عهد کریم خانی در وسط این بنا قرار گرفته‌است. بر روی دیوارهای دو طرف رواق، سنگ‌های مرمرین قرار گرفته و بر فراز این سنگ‌ها، کتیبه‌ای قرار گرفته با این غزل:
روضه خلدبرین خلوت درویشان است مایه محتشمی خدمت درویشان است
آب انباردر زیر رواق چهار ستون آب انبار حافظیه قرار گرفته‌است.
حیاط غربی
این بخش شامل محوطه‌ی پشت آرامگاه قوام است که با فضایی سبز و حوضی در میان دلبری می‌کند. آرامگاه غلامحسین صاحبدیوانی در این قسمت است.
حیاط شرقی
آرامگاه خاندان معدل در سمت راست حیاط شمالی، دیوار دارای ۱۴ طاق نما است که آرامگاه خاندان معدل نیز در همین قسمت است.
حیاط جنوبی
این حیاط ورودی حافظیه است. سراسر حیاط جنوبی را باغچه‌هایی پرگل و سرسبز دربرگرفته‌اند. در همین بخش نارنجستان‌هایی بزرگ به چشم می‌خورد. دیوارهای جنوبی و در ورودی باغ از نرده‌های آهنی ساده ساخته شده‌است و بر نمای خارجی تالار، رو به سمت باغ ورودی غزل:
گلعذاری ز گلستان جهان ما را بس زین چمن سایه آن سرو روان ما را بس
نگاشته شده‌است.
مساحت بخش جنوبی از در ورودی باغ تا پلکان‌های رواق میانی، ۹۹۸۳ متر مربع می‌باشد.
آدرس: میدان آزادی معروف به فلکه گاز شیراز
