مسجد حسینیه اعظم از جاذبه های مذهبی زنجان و از بزرگترین مراکز مذهبی جهان تشیع به شمار می‌آید که در جنوب شهر زنجان و در خیابان فردوسی واقع شده است.مسجد حسینیه اعظم زنجان یکی از اماکن متبرک و معنوی استان زنجان به حساب می‌آید که سالانه میزبان مسافران زیادی از نقاط مختلف ایران و جهان است که به این شهر سفر می‌کنند.
آیین‌های عزاداری ماه محرم هر سال در سراسر ایران با شور و عشق خاص مردم به اباعبدالله‌الحسین(ع) برگزار می‌شود.این دسته‌ها از دیرباز همواره در قالب هیئت‌های مذهبی و راه‌اندازی دستجات و تکایا برگزار شده است.
هر سال از اول تا سیزدهم محرم، مراسم عزاداری مسجد حسینیه‌ی اعظم زنجان برگزار می‌شود و مهم‌ترین و باعظمت‌ترین روز برگزاری این مراسم، هشتم محرم (شب تاسوعا) است.
این مراسم سال‌هاست شکوه و عظمت خاص خود را دارد و می‌رود تا سال به سال با افزایش خیل عظیم عزاداران شرکت‌کننده، به عنوان بزرگترین مجمع عاشقان امام حسین (ع) در جهان شناخته شود.
با این‌که زنجان از نظر وسعت و جمعیت شهر کوچکی است، اما سال‌هاست که در این دسته عزاداری بیش از 200 هزار نفر شرکت می‌کنند. جذب گردشگر مذهبی، گویای آن است که مردم از اقصی‌نقاط کشور و حتی بسیاری از کشورهای خارجی برای شرکت در این حرکت عظیم، به شهر زنجان می‌آیند تا خود را در دریای خروشان عزاداران اباعبدالله‌الحسین(ع) غرق کنند.
در این چند روز، مردم به سبب اعتقادات و باورهای قلبی خود قربانی و نذوراتی را به این حسینیه اهدا می‌کنند.از دیگر جنبه‌های حائز اهمیت این مراسم، شمار قربانی ذبح شده است که حسینیه‌ی اعظم زنجان را به‌عنوان دومین قربانگاه جهان اسلام پس از منا در مکه(سالانه بیش از 10 هزار رأس قربانی) و نخستین قربانگاه در جهان تشیع مبدل کرده است.
حضور گسترده‌ی زنان در حاشیه این مراسم، از دیگر امور منحصر به‌فرد این مراسم است. البته پیش از این زنان تنها به‌عنوان تماشاگر در این مراسم حضور می‌یافتند، اما از سال پیش زنان نیز توانستند به‌صورت یک دسته‌ی مجزا در پشت سر دسته حرکت کنند که این امر، به‌عنوان الگوی زیبنده پرچم‌دار کربلا، حضرت زینب(س)، معنویت خاصی به این مراسم می‌دهد.
تاریخی بودن مراسم حسینیه‌ی اعظم زنجان بر اساس تحقیقات، ثابت شده است، به‌گونه‌ای که برخی مورخان قدمت برگزاری این مراسم را حداقل از زمان قاجار می‌دانند و جایگاه دین اسلام و اهل‌بیت(ع) در میان زنجانی‌ها هم‌چنین سادگی و بی‌پیرایگی انجام مراسم، سبب شده که این، رونق رو به افزایش مراسم، هر سال نسبت به سال پیش بیشتر شود.
این مراسم شکوهمند هر سال از طریق شبکه‌های برون‌مرزی(جام‌جم) و رسانه‌های ملی، شبکه وب(اینترنت) به‌صورت مستقیم پخش می‌شود، خیل عظیمی از ایرانیان مقیم خارج کشور نیز بدین گونه نظاره‌گر این مراسم شکوهمند هستند.
قدمت مسجد حسینیه
کتاب تاریخ دارالعرفان خمسه:بر اساس آنچه در سایت حسینیه آمده است، قدیمی‌ترین منبع موجود که نام حسینیه زنجان در آن آمده «تاریخ دارالعرفان خمسه» تألیف «رستم الحکما» است.با مطالعه این کتاب مشخص می‌شود که حسینیه اعظم زنجان در دوره نادرشاه افشار و شاید هم سال‌های قبل وجود داشته است.
بار اول در صفحه ۳۷ این کتاب به نام محله حسینیه اشاره رفته است. در آن زمان حسینیه هم نام محله و هم نام تکیه بوده و از نظر جغرافیایی نیز با حسینیه امروزی منطبق است. بار دوم در صفحه ۴۱ نام محله حسینیه ضمن نقل ماجرای اسارت حاکم زنجان به دست سپاهیان کریم‌خان زند ذکر شده است.در صفحه ۴۴ نیز به بازگشت همان حاکم و سکونت او در محله حسینیه تصریح شده است. کتاب تاریخ دار العرفان خمسه هم‌چنین محله حسینیه را به عنوان یکی از سه محله معروف زنجان در اوایل دوره قاجاریه ذکر می‌کند که به همت “عبدالله‌خان اوصالی” تعمیر و بازسازی می‌شوند.با تکیه بر این کتاب روشن می‌شود که این محله و مسجد قبل از دوره زندیان وجود داشته و در دوره زندیان و اوایل قاجاریه یک محله مهم محسوب می‌شده است.
عَلَم فلزی تاریخی:دومین سند تاریخچه حسینیه اعظم بر مبنای اشیای تاریخی، عَلَمی فلزی است که در حسینیه موجود است و به نام «علم اصلی» معروف و اندازه آن از سایر علم‌ها کوچکتر بوده و تاریخ ساخت ۱۲۲۱ق بر روی آن حک شده است.
سنگ نوشته:سومین سند، سنگ نوشته‌ای است که در ذیل اشعار آن تاریخ ۱۲۶۱ هجری قمری حک شده است. این تاریخ مربوط به تعمیر برخی از دیوارها و فضای عمومی حسینیه است. بر اساس این سنگ‌نوشته اهالی محل، این مسجد را در سال ۱۲۶۱ هجری قمری به پایان رسانده‌اند. البته به گفته معمرین و اهالی محل این تاریخ مربوط به زمان تعمیر و بازسازی مسجد است.[نیازمند منبع] این سنگ نوشته هم اکنون در راهرو و مدخل ورودی مسجد حسینیه بر دیوار نصب شده است. [۱۱][۱۲][۱۳]
وقف‌نامه اول:چهارمین سند مکتوب که با مهر «حاج میرزا لطف الله شیخ الاسلام» و «آخوند ملاکاظم» ممهور شده، صفرالمظفر ۱۲۹۵ هجری قمری را نشان می‌دهد که در زیر وقف نامه دو فرد خّیر و نیکوکار به نامهای «حاج میرزا محمدتقی» و «حاج میرزا بابایی» تاجر که دو باب دکان را وقف صحیح شرعی نموده‌اند، آمده است.
در این وقف نامه قید شده با اطلاع عالیجناب «آخوند ملاعلی اصغر روضه خوان» در راه جناب ابی عبدالله الحسین(ع) در تکیه حسینیه خرج و احسان نمایند. از اول ماه محرم تا دوازدهم محرم، هر قسم مصلحت بداند صاحب اختیار است.
وقف‌نامه دوم:پنجمین سند مکتوب که با مهر آقا سید عبدالرحیم مجتهد و «آقا سیدعلی» و «آقا شیخ ابراهیم» ممهور شده، مربوط به شخصی به نام «حاج محمدهاشم شریف‌العلماء» به تاریخ شوال ۱۳۲۲ هجری قمری است.
این سند وقف ششدانگ یک شعیر و دو ثلث شعیر قریه دهجلال از قراء سجاسرود به مساجد و مدارس خمسه زنجان در سال ۱۳۲۲ هجری قمری است که نام مسجد و مدرسه حسینیه نیز در بین آنها مشاهده می‌شود.
نکته قابل توجه در این وقف‌نامه این است که حسینیه در این سال، هم مدرسه بوده و هم مسجد؛ زیرا واقف در توضیحاتی که در وقف‌نامه داده آورده است که متولی، منافع قریه مذکور را در وهله اول به تعمیرات مدارس و مساجد خمسه زنجان و تأمین آب آنها به مصرف برساند و نه عشر دیگر را به حضرات طلاب محصلین ساکن در حجرات هر مدرسه بپردازد، آن هم از قرار هر حجره ۳ نفر طلبه. [
اسناد شفاهی:علاوه بر اسناد و مدارک مکتوب، گفته‌های شفاهی معمرین و هیئت امنای مسجد حسینیه اعظم بر اساس دیده‌ها و شنیده‌های خود از گذشتگان، گوشه‌ای از تاریخ حسینیه را آشکار می‌کند. از جمله آن که در دوره پهلوی اول با هجوم و تهدید ماموران حکومتی، حسینیه و برنامه‌های آن مدتی تعطیل و برخی از اشیاء و آثار تاریخی از مسجد ناپدید می‌شود. بعد از تبعید رضا خان فعالیت‌های حسینیه دوباره به حالت عادی برمی‌گردد و به ددنبال تعمیر و نگهداری آن توسط اهالی محل و پیشکسوتان، حسینیه با عنوان «مسجد حسینیه شهرستان زنجان» مجدداً شروع به فعالیت می‌کند.
