«خانه مستوفی» از عمارات تاریخی شهرستان شوشتر و یکی از آثار ارزشمند ایران کهن است که کارشناسان بناهای تاریخی، قدمت آن را به دوران حکومت پادشاهان قاجار نسبت دادهاند.این بنای ارزشمند تاریخی از جاذبه های شوشتر،متعلق به یکی از تجار مشهور شوشتر به نام «محمدعلی مستوفی» است که براساس سبک معماری مرسوم در اواخر پادشاهی قاجاریه و در زمان مظفرالدین شاه، در بافت قدیمی این شهرستان ساخته شده است.
امروزه این بنا تغییر کاربری داده و نام رسمی آن اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر است، اما این باعث نشده است که جذابیتهای بنا از بین برود.به علاوه، وجود رستوران، موزه و عکاسخانه در فضای خانه مستوفی، دیدن آن را حائز لطف مضاعف کرده است. این بنا به تاریخ ۱۴ اردیبهشت ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۳۱۵ در آثار ملی ایران ثبت شدهاست.
مجموعه مستوفی
مجموعه مستوفی، یک مجموعه تاریخی است.در این مجموعه حمام، مسجد، پل و خانه تاریخی مستوفی وجود دارد.این خانه، به سبک معماری دوره قاجاریه، شامل اندرونی و بیرونی است. تزئینات معماری بنا، خوون چینی و کاربندی آجری و ریگ فرش است.خانه تاریخی مستوفی، چشماندازی به رود شطیط دارد.رودی قدیمی که برای شوشتریان، بسیار مهم بوده و هست.نزدیکیهای رود پل بند شادروان وجود دارد که خانه مستوفی به آن دید دارد.چشمانداز رود و پل بند شادروان، خانه مستوفی را از روح شهر، پر میکند.
معماری خانه مستوفی شوشتر
نقشه اولیه خانه مستوفی شوشتر که مربوط به زمان پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار است،به صورت بنایی متشکل از دو بخش داخلی و بیرونی ترسیم شده است.از نکات برجسته و جالب این منزل اعیانی چشمانداز بسیار زیبا و منحصربه فرد آن به رود شطیط و پل بند قدیمی شادُروان است که در نوع خود کم نظیر است.
به نظر می رسد معماری این عمارت باشکوه را حاج محمد تقی معمار به عهده داشته و در طراحی و ساخت عناصر تزئینی و موارد مربوط به استحکام و زیبایی بنا، از هنر و سلیقه خود، به گونه ای کاملا استادانه، استفاده کرده است.وی دو بخش داخلی (اندرونی) و خارجی (بیرونی) را برای این منزل در نظر گرفته است که هرکدام از قسمت های مختلفی تشکیل شده اند.
در بخش بیرونی که امروزه به عنوان اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر استفاده می شود، شاه نشین، هشتی، اتاق هایی پیرامون راهروی ورودی، اتاق هایی برای پذیرایی، نمایی تزئینی که می توان با کمک آن پل بند شادروان را به خوبی مشاهده کرد و تعدادی اتاق دیگر تعبیه و ساخته شده است. طبق اظهارات کارشناسان معماری، سازندگان هنرمند خانه مستوفی شوشتر، در ساخت این بنای قدیمی، از تزئینات معماری خوون چینی، کاربندی آجری و ریگ فرش استفاده کرده اند که آجرکاری از مهمترین و برجسته ترین آنها محسوب می شود.
از دیگر ویژگی های معماری خانه مستوفی شوشتر بادگیرهای جالب آن است که در نزدیکی بخش شمال شرقی بنا قرار گرفته است، همچنین گچبری های زیبا و زینتی که در برخی نقاط عمارت بکار رفته از نکات بارز و قابل توجه طراحی و ساخت این بنای تاریخی است. پله هایی که در خانه مستوفی تعبیه شده اند، همگی مستطیل شکل بوده و بخش ورودی نیز در بین قسمت جنوب غربی قرار گرفته است. دالان یا راهرویی نسبتا کم عرض، بلافاصله پس از ورودی عمارت احداث شده که انتهای آن به حیاط پیوند خورده است. سازندگان این اثر تاریخی، در دو سمت راهروی ورودی، دو اتاق که از وسعت کمی برخوردار هستند، تعبیه کرده اند.
در ضلع شرقی بنا ایوانی وسیع ساخته شده که بخش بالایی آن را به سه بادگیر بزرگ، مجهز کرده اند. از نظر هندسی می توان این بادگیرها را به یک بادگیر شکل مستطیل که در مرکز و دو بادگیر دیگر به صورت هشت ضلعی که در دو طرف قرار گرفته اند، تشبیه کرد. بادگیر مستطیلی از دو دروازه چشمه در دو طرف برخوردار بوده که انتهای آن، به بخش داخلی ایوان متصل است. معمار خانه مستوفی، بین دو بادگیر دیگر با زیرزمین واقع در ایوان ارتباط ایجاد کرده است. ایوان از پوشش مسطحی برخوردار است که بخش بالای آن، از دو ستون به صورت هشت ضلعی، دو نیم ستون و سه قوس گهواره تزئین شده است. اطراف آن نیز از فضایی تشکیل یافته که به صورت دو اشکوبه مشاهده می شود.
حیاط این عمارت که به صورت مستطیل شکل ساخته شده، با آجرهایی مربعی شکل پوشانده شده است. حوضی زیبا که در بخش شرقی خانه قرار گرفته، به صورت هشت ضلعی ساخته شده که حوضی به شکل دایره ای کوچکتر، در مرکز آن تعبیه شده است. جالب است بدانید که سطح این قسمت از حوض را بوسیله کلاه فرنگی زیبایی مستور کرده و از تزئینات رسمی بندی (نوعی تزئینات معماری همانند کاربندی) به صورت کاملا استادانه و هنرمندانه استفاده شده است. محمدتقی معمار، نقشه بخش زیرزمین را که توسط ساکنین به عنوان سردخانه استفاده شده است، به صورت مستطیل طراحی کرده و سازندگان این بخش را در ایجاد قوسی کم و استفاده از آجرهای خفته و راسته، ترغیب کرده است.در قسمت شمال شرقی خانه مستوفی که به کوچه ای کم عرض راه دارد، ساباطی به طول ۱۸ متر ساخته شده است. دیوارهای ساباط نیز به ۲۰ عدد طاق نما مزین شده است. معماران و باستان شناسان معتقدند که مصالح مورد استفاده در ساخت و احداث قسمت هایی از این عمارت تاریخی مانند منزل و ساباط از خشت خام و در نقاط دیگر از آجر با ملات گل و گچ است.
اصول معماری به کاررفته در ساخت این اثر ارزشمند ایرانی، به گونه ای است که می توان تابستانی و زمستانی بودن آنها را به خوبی مشاهده کرد. در بخش شمال غربی عمارت، صخره ای که از ارتفاعی بالغ بر ۹۰ سانتیمتر و عرضی برابر با ۸ متر برخوردار است، قرار گرفته که بخش هایی از ساختمان همچون شمال شرقی و جنوب غربی را به یکدیگر متصل کرده است. نه ستون آجری دایره ای شکل نیز که طاق های آجری بالای هرکدام، آنها را به هم پیوند داده است از دیگر اصول معماری این خانه محسوب می شود.
دسترسی به خانه مستوفی شوشتر
برای رسیدن به خانه مستوفی شوشتر لازم است تا به بشرویه بروید و از خیابان شریعتی وارد کوچه مستوفی شوید.