خانه موزهٔ صبا از جاهای دیدنی تهران و یکی از موزههای استان تهران و مربوط به استاد ابوالحسن صبا، استاد برجستهٔ موسیقی ایرانی است.
ابوالحسن صبا کیست؟
استاد ابوالحسن صبا از اساتید بزرگ موسیقی اصیل ایران است. او در ۱۲۸۱ ش، در تهران متولد شد. پدرش، ابوالقاسم كمالالسلطنه، فرزند محمد جعفرخان صدرالحكما، فرزند محمودخان صبا، شاعر و نقاش بلند آوازه عهد ناصری، و از مردان فاضل و هنردوست عصر خویش بود. كمالالسلطنه طبیب و ادیب و دوستدار موسیقی بود. سه تار را دلنشین مینواخت و اولین استاد پسرش بود. صبا علاوه بر نوازندگی، گاه آهنگ نیز میساخت و علاوه بر موسیقی، ادبیات كلاسیك ایران را به خوبی میشناخت و زبان انگلیسی را میدانست. او به پرورش گل نیز علاقهمند بود. ساز اصلی استاد ویولن بود كه آن را نزد حسینخان هنگ آفرین فراگرفت. همچنین سنتور را نزد علیاكبر شاهی و حبیب سماعی، كمانچه را نزد حسینخان اسماعیلزاده، ضرب را نزد حاجیخان ضربی، نی را نزد اكبرخان، تار را نزد استاد علینقی وزیری و سه تار را در مكتب استاد میرزا عبدالله و غلامحسین درویش به كمال رسانید. در جوانی به مدرسه كمالالملك رفت و نقاشی را فراگرفت. همچنین، مهارتهایی چون سوهان كاری، نجاری، ریختهگری، معرقكاری و خاتمكاری به دست آورد كه بعداً در ساختن آلات موسیقی به كار بست.
صبا در شب جمعه ۲۹ آذر ماه ۱۳۳۶ در سن ۵۵ سالگی به علت ناراحتی قلبی چشم از جهان فروبست. بعد از مرگ استاد، بر طبق وصیت ایشان و به خاطر تجلیل و قدردانی از این هنرمند نامی، خانه ایشان در ۲۹ آبان ۱۳۵۳، به موزه تبدیل گردید و همسر ایشان به كمك فرزندان استاد، اشیا و لوازم متعلق به استاد را جمعآوری و به موزه اهدا كردند.
خانه ابوالحسن صبا
به محض ورود به سالن ویترینی میبینیم که مجموعهای کامل از وسایل شخصی استاد صبا در آن نگهداری میشود. در میان این وسایل که هر کدام قصهای در دل دارند بیشتر از همه چیز خط ابوالحسن صبا است که چشممان را به دنبال خود میکشد. دفتر یادداشت او، اشعاری که به خط خود نوشته است برای همهی بینندگان جالب بهنظر میآید. دفترچه یادداشت از گذر ایام رتغییر رنگ داده و برخی از نوشتههایش دیگر خوانا نیستند. در کنار اینها عینک، دوات، قلم، بنچاق قدیمی خانه ابوالحسن صبا را میبینیم. در سویی دیگر صورت صبا را میبینیم که با ماسکی گچی ساخت شده، در گوشهای هم کت و شلوار رسمی او را میبینیم. همهی این جزئیات حس و حال خوب خانهی استاد است.
سر که میچرخانیم عکسهای ابوالحسن خان صبا را میبینیم که هرکدام قصهای از روزگار کودکی تا بزرگسالی او را برای ما تعرف میکند. این عکسها برشهایی از زندگی این موسیقدان بزرگ هستند و هر یک خطی است از روزگاری که او گذرانده است. این خانهی ساده که ۲۳۰ متر است و ۵ اتاق دارد. در بخش دوم موزه کلکسیون کاملی از سازها را میبینیم که به جهت سابقهی تاریخی بسیار ارزشمند هستند و اطلاعات کامل و مفیدی در خصوص هر ساز و موسیقی سنتی و مدرن به بینندگان میدهد.
قدم به بخش سوم خانه ابوالحسن صبا میگذاریم و رنگها در چشممان به رقص میآیند. اینجا میتوانید رد هنر منتخب اسفندیار کوه نور را بگیرید و به دل کارهای ارزشمند او سفر کنید. منتخب اسفندیاری همسر ابوالحسن صبا و دختر عموی نیما یوشیج است. در این بخش مجموعهای از ۹۰ عروسک را میبینیم که خانم اسفندیاری برتن هر کدام از آنها لباس اقوام مختلف را با تمام جزئیات هنرمندانهاش دوخته است و برای تهیه هر کدام از این لباسها پژوهشهای بسیاری انجام داده.
لباسهایی متعلق به فرهنگهای متفاوت ایران؛ خراسان، قم، یزد، بندرعباس، گیلان، کردستان، ترکمن صحرا و…که دیدن هر کدام ما را به وجد میآورد. بسیاری این مجموعه را نخستین نمونهی کامل کلکسیونی مردم شناسی میدانند. اما هنر همسر صبا به همین جا ختم نمیشود، منتخب اسفندیاری نخستین بانوی ایرانی است که به نگارش دستور صنایعدستی و خیاطی پرداخته و آنها در قالب کتابی آموزشی به چاپ رسانده. در کنار اینها او به کار تدریس مشغول بوده. این بخش از موزه ابوالحسن صبا را میتوان قلب تپنده و خوشرنگ آن محسوب کرد.
وسایلی که از صبا در این موزه نگهداری میشود بسیار ارزشمند و خاطره انگیزند و تمام آنها را همسرش به موزه اهدا کرد. همچنین چند نت از فرامرز پایور به چشم میخورد که شاگردانش به خانه ابوالحسن صبا تقدیم کردهاند.
در زیرزمین منزل که بیشتر به حوضخانههای قدیمی شبیه است، به مدت چند سال مستر کلاسهای مکتب صبا برگزار میشده و محلی برای تدریس استادان بزرگی چون علیاکبر شهنازی، غلامحسین بنان، علی تجویدی، فرامرز پایور، علیاصغر بهاری، احمد عبادی و … بوده است.
موزه صبا مدتی تعطیل بود اما مرداد ۱۳۸۸ این موزه با حضور مسئولان هنری و هنرمندان افتتاح شد. موزۀ صبا در تهران، خیابان ظهیرالاسلام، کوچه صبا قرار دارد. این مجموعه کوچک در حال حاضر توسط دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می گردد.