بنر هدر

رصدخانه مراغه اولین و بزرگترین رصدخانه تاریخی کشور

نویسنده:

سمیرا هادی

در تاریخ:

رصدخانه مراغه اولین و بزرگترین رصدخانه تاریخی کشور است. این رصدخانه از جاذبه های مراغه،در قرن هفتم هجری قمری توسط خواجه نصرالدين طوسی وزير فيلسوف و توانمند هلاكوخان و در زمان پايتختی اين شهر در دوره ايلخانی ساخته شده است.
اين رصدخانه علاوه بر مركز علمی برای علم نجوم در آن زمان، يكی از بزرگ ترين مراكز پژوهشی جهان با حضور دانشمندان بزرگ از سراسر بلاد اسلامی بوده است.
رصد خانه مراغه كه در سال های اخير آثار كمی از آن به جا مانده است، يادگاری از دوران طلايی علم و فرهنگ ايرانی اسلامی بوده كه درسال657 هجری قمری بنا شده است.
به گواه تاريخ و اسناد موجود در برپايی و ايجاد اين رصدخانه و مركز علمی آن زمان، دانشمندان و شخصيت های بزرگی چون علامه قطب الدين فخرالدين مراغی، محی الدين مغربی، علی بن محمود نجم الدين الاسـطرلابی و ديگر بزرگان آن عصر نقش مهمی داشته اند.

رصدخانه مراغه اولین و بزرگترین رصدخانه تاریخی کشوربا انتخاب مراغه به عنوان پايتخت ايلخانان در نيمه دوم قرن هفتم هجری قمری، بزرگترين قلمرو تاريخ اسلام شكل گرفت و خواجه نصيرالدين طوسی وزير هلاكوخان با استفاده از قدرت نفوذ خود، اقدام به ايجاد و تاسيس رصدخانه مراغه كرد.
ساخت بنای رصدخانهٔ مراغه در 4 جمادی الاول 657 قمری مصادف با 16 ارديبهشت 638 هجری قمری به سفارش خواجه نصيرالدين طوسی و به فرمان هولاكو نوه چنگيزخان مغول آغاز شده است.
رصدخانهٔ مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبوده و يك سازمان علمي گسترده بود كه بيشتر شاخه ‌های دانش در ان درس داده می شد و مشهورترين دانشمندان آن عصر از جمله قطب‌الدين شيرازی در آنجا جمع شده بودند.
به ‌علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چين و ايران به‌علت استيلای مغولان بر هر دو سرزمين برقرار شده ‌بود، دانشمندان چينی از جمله فردی به ‌نام فائو مون‌جی در اين مركز فعالت داشتند.
همچنين ابن ‌عربی فيلسوف و فرهنگ‌نامه‌ نويس مسيحی در رصدخانه مراغه به تدريس كتاب‌ های اصول اقليدوس و المجسطی بطلميوس مشغول بوده است.

رصدخانه مراغه اولین و بزرگترین رصدخانه تاریخی کشور

ساخت بنای رصـدخانه 15 سال به طول انجاميده و در اين مدت به دستور هلاكو، كتاب ها و اسباب و آلات علمی و نجومی بسياری در آن گردآوری شده است.
اهميت رصدخانه مراغه نه تنها به دليل اهميت تاريخی بلكه به خاطر علم و دانشی است كه در آن گردهم آمده بود و سال ها بر جهان تاثير گذاشته و الهام بخش رصدخانه های بزرگ و معروفی چون رصدخانه های چين و سمرقند شده است.
در كنار اين رصدخانه عظيم و ماندگار تاريخی، كتابخانه ای نيز با 400 هزار جلد كتاب خطی و ابزارهای اخترشناسی از جمله ذات الربع ديواری به شعاع 430 سانتيمتر، كره های ذات الحلق، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت، زيج ايلخانی كه شهرت جهانی دارد و بسياری آثار و اشيای ديگر جمع آوري و منبعی بی بديل برای علوم مختلف ايجاد شده بود.
كتابخانه ای كه اكنون نيز نظيری برای غنای فرهنگی و علمی آن نه در كشور و نه در جهان اسلام اكنون نيز وجود ندارد.
اين رصدخانه، مركزی نجومی بود كه نخستين رصدخانه مجهز قبل از كشف دوربين به شمار می رفته، تا جايی كه تا 300سال بعد رصد خانه ای به مجهزی آن در غرب نبوده است.
به گواه تاريخ، مجموعه رصدخانه مراغه تا سال 703 هجری يعنی تا زمان سلطان محمد خدابنده فعال بوده ليكن پس از آن بر اثر عوامل متعدد همچون تغيير پايتخت و بی توجهی حكام آن زمان رو به ويرانی رفته و در حال حاضر آثاری از بناهای متعلق به آن باقی مانده است.

رصدخانه مراغه اولین و بزرگترین رصدخانه تاریخی کشور

رصدخانه مراغه با شماره 1675 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسيده است.

ساختمان رصد خانه

در سال 657 هجری به دستور خواجه بزرگ طوسی؛ “فخرالدين ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغی” معمار معروف آن عصر، ساختمان وسيع و با شكوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع نمود. محلی كه برای رصدخانه انتخاب شده بود تپه ای است كه در شمال غربی مراغه واقع شده و اينك بنام رصدخانه مراغه معروف است.

ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه‌ای ساخته شده است.برج مرکزی قطری به اندازه 22 متر دارد و ضخامت دیوار آن به 80 سانتی متر می رسد. در فضای داخلی آن هم یک راهرو و 6 اطاق تعبیه شده بود که همه از جنس قلوه سنگ، لاشه، سنگ های تراش خورده و ملات گچ بوده اند. در ورودی برج آجری هم کاشی های بزرگ لعابدار در سه طرح و نوع مختلف به کار رفته است.

ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه‌ای ساخته شده‌بود. در ساختمان‌های جنبی آن یک کتابخانه و محل اقامت کارکنان تشخیص داده شده‌است.

در جوار رصدخانه مراغه، سرایی عالی برای استفاده خواجه نصیرالدین طوسی و منجمین ساخته شده و مدرسه علمیه ای جهت استفاده طلاب دانشجو نیز احداث گردیده بود.

در سال‌ های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده‌است.

تپه رصدخانه مراغه دارای طول ۵۱۰ متر و عرض تقریبی ۲۱۷ متر و ارتفاع ۱۱۰ متر می‌باشد و دارای قسمتهای مختلف از جمله برج مرکزی رصدخانه، واحدهای مدور پنجگانه، کتابخانه و محلهٔ مسکونی دانشمندان، مسجد، مدرسه، چاه آب. کارگاه بزرگ دانشمندان (شاید آزمایشگاه) می‌باشد.

موقعیت مکانی رصدخانه:

این رصدخانه روی تپه‌ای در غرب مراغه در نزدیکی دو روستا به نام‌های طالب‌خان و حاجی‌کرد قرار داشته‌است که دریاچه ارومیه را می‌توان از دوردست از آنجا دید. امروزه تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی‌مانده‌است.

محصولات سفر

دیدگاه خود را بنویسید